KÖHNƏ VERSİYA            

34 hərflik ümumtürk əlifbası hazırlandı - əlavə edilmiş 2 hərf hansılardır?..

Image

Şahin Mustafayev: “Rəsmi əlifba variantı heç yerdə çap olunmayıb”

Sentyabrın 9-dan 11-dək Bakıda Beynəlxalq Türk Akademiyası və Türk Dil Qurumu tərəfindən təşkil olunan “Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası”nın üçüncü iclasında müzakirələr nəticəsində 34 hərfdən ibarət Ortaq Türk Əlifbası üzərində ümumi razılıq əldə olunub. 

Bu barədə Beynəlxalq Türk Akademiyasının və Türk Dil Qurumunun Ortaq Türk Əlifbasına dair mətbuata birgə açıqlamasında bildirilib.

Əlifbadakı hər bir hərfin Türk dillərində mövcud olan müxtəlif fonemləri əks etdirməsinə xüsusi diqqət edilib. “İclasın işinin uğurla başa çatması tarixi məna daşımaqdadır. Ortaq Türk Əlifbasının yaradılması Türk xalqları arasında qarşılıqlı anlayış və əməkdaşlığı möhkəmləndirməklə birlikdə, onların dillərinin qorunmasına da öz töhfəsini verəcək”-deyə bəyanatda vurğulanıb.

Qeyd edilib ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı tərəfindən təsis olunmuş Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyasının üzvlərinin iştirakı ilə keçirilən bu önəmli iclasın əsas məqsədi bu sahədə əldə edilən bilik və təcrübələrin paylaşılması və Komissiyanın ikiillik təcrübəsinə əsaslanaraq Türk dilləri üçün ortaq əlifba layihəsi üzərində işlərin yekunlaşdırılması idi.

Qeyd edək ki, sosial şəbəkələrdə 34 hərfdən ibarət Ortaq Türk Əlifbasını əks etdirən mətn yayılıb.

Ortaq Türk Əlifbası 34 hərfdən ibarətdir və bizim də 32 hərfmiz var. Əlifbaya əlavə edilən iki yeni hərf hansılardır? Bu sual da ictimaiyyəti ciddi maraqlandırır.

Bütövlükdə, Ortaq Türk Əlifbasının hazırlanması prosesi ilə bağlı məsələlər olduqca maraqlıdır. 

“Bundan sonra qəbul olunan əlifba layihəsi növbəti mərhələdə qərarların qəbul olunması üçün Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə üzv dövlətlərin müvafiq qurumlarına göndəriləcək” 

Beynəlxalq Türk Akademiyasının prezidenti, akademik Şahin Mustafayevlə əlaqə saxladıq. Şahin Mustafayev “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, Ortaq Türk Əlifbasına heç bir hərf əlavə olunmayıb. “1991-ci ildə türk alimləri tərəfindən 34 hərfdən ibarət bir əlifba variantı təklif olunmuşdu. Biz də o əlifbanı əsas olaraq götürdük. Əlifbanın əsasını 1991-ci ildə hazırlanmış layihə təşkil etdi. Bu əlifbanın üzərində bəzi işlər aparılıb, oradan bəzi hərflər çıxarlıb, bəziləri əlavə edilib. Ona görə də orda heç bir əlavə hərf yoxdur. Elə səslər (fonem) var ki, onlar müxtəlif türk xalqlarına xas olan səslərdir, amma başqalarında yoxdur. Məsələn, qazax dilində saitlər var ki, o saitlər nə türk dilində, nə Azərbaycan dilində, nə özbək dilində var. O saitləri əks etdirmək üçün orada qazax dilinə məxsus bir-iki hərf var”.

Ş.Mustafayev sosial şəbəkələrdə yayılan və qəbul edilməsi üçün razılığa gəlinən Ortaq Türk Əlifbası olduğu deyilən əlifba variantına da münasibət bildirdi. Beynəlxalq Türk Akademiyasının prezidenti vurğuladı ki, sosial şəbəkələrdə yayılan variant layihədə öz əksini tapan variant deyil. “Birincisi, rəsmi əlifba variantı heç yerdə çap olunmayıb. Mən internetdə baxdım, müxtəlif variantlar gördüm, onların da bəziləri reallığı əks etdirmir. Bu variantları hardan alıblar, onu deyə bilmirəm, çünki biz Ortaq Türk Əlifası variantını rəsmən açıqlamamışıq. 

Beləliklə, Komissiya öz öhdəsinə düşən vəzifəni yerinə yetirdi və elmi cəhətdən əsaslandırılmış Ortaq Türk Əlifbası layihəsini hazırladı. Bundan sonra qəbul olunan əlifba layihəsi növbəti mərhələdə qərarların qəbul olunması üçün Türk Dövlətləri Təşkilatı vasitəsilə üzv dövlətlərin müvafiq qurumlarına göndəriləcək.

Onlarla razılaşdırıldıqdan sonra rəsmi açıqlama olacaq. Bu əlifba komissiya tərəfindən qəbul olunub. Amma komissiyanın qərarı son qərar deyil, bu qərarı dövlət qurumları verir.   Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyasının vəzifəsi ondan ibarət idi ki, elmi cəhətdən əsaslandırılmış bir layihə təsdiqləsinlər və və dövlət qurumlarının nəzərinə çatdırsınlar. Komissiya o layihəni hazırlayıb və növbəti mərhələdə artıq dövlət qurumları qərar verəcək. Layihə qəbul olunacaqmı, olunmayacaqmı, bunun sonrakı taleyi necə olacaq, bunu müvafiq dövlət qurumları bilir. Ona görə də bu layihə komissiyanın təsdiq etdiyi layihədir”.

Ş.Mustafayev qeyd etdi ki, Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası dövlətlərarası komissiyadır, komissiya üzvləri türk dövlətləri tərəfindən rəsmi şəkildə təqdim olunub. “Yəni bu özfəaliyyət dərnəyi deyil, bu, rəsmi dövlətlərarası komissiyadır. Komissiya da əlifba sahəsində öz işini artıq yekunlaşdırdı”. 

Komissiyanın Türk Dövlətləri Təşkilatına təqdim edəcəyi əlifba layihəsi türk dövlətləri tərəfindən təsdiq edildikdən sonra Ortaq Türk Əlifbasınının işləkliyinin təmin olunması məsələsi də diqqət çəkir. Yəni bu əlifba ilə gələcəkdə kitablar, dərsliklər, qəzetlər, jurnallar nəşr edilməsi məsələsi də arzuediləndir. 

Ş.Mustafayev bu əlifbanın yaradılmasının məqsədi barədə də danışdı. “Bu gün hələ latın əlifbasına keçməyən türk xalqları var. Söhbət ilk növbədə müstəqil türk dövlətlərindən gedir. Əsas məqsəd ondan ibarətdir ki, onlar latın əlifbasına keçəndə bu əlifba əsasında keçsinlər. Dünən Facebookda da gördüm ki, müəyyən ajiotaj yaranıb, bu prosesi həvəslə, diqqətlə izləyirlər. Ona görə də öz Facebook səhifəmdə müəyyən açıqlamalar verdim. Orda qeyd etdim ki, biz bu işi başlayanda Ortaq Türk Əlifbasının yaradılması üçün üç prinsipi nəzərdə tutduq, onu əsas götürdük: 

1) Bir fonem bir hərflə ifadə edilməlidir,

2) Müxtəlif türk dillərində eyni fonemlər eyni hərflə ifadə edilməlidir,

3) Müxtəlif türk dillərinin səs (fonem) zənginliyi mümkün olduğu qədər qorunmalı və əlifbada öz əksini tapmalıdır.

Çalışdıq ki, nə ki səs zənginliyimiz var, o əlifbada öz əksini tapsın. 34 hərf olmalıdır. Bayaq dediyim kimi, qazax dilində saitlər daha zəngindir, daha çoxçeşidlidir, ona görə də ona uyğun hərflər olmalı idi. Bu prinsipi əsas götürərək biz bu işi başa çatdırdıq. Güman edirəm ki, elmi cəhətdən əsaslandırılmış düzgün əlifbadır. Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və Türkiyədən olan Komissiya üzvləri yekdilliklə təsdiq etdilər ki, bu əlifba onların dillərinin səs zənginliyini əks etdirir.  Yəni qəbul olunan əlifbanın bu dillər üçün tamamilə uyğun olduğu barədə ümumi razılığa gəldilər və əlifba layihəsi yekdilliklə təsdiq olundu”-deyə Ş.Mustafayev bildirdi. 

Komissiyanın bu layihə üzərində nə qədər müddətə işlədiyinə gəlincə, Ş.Mustafayev bildirdi ki, Beynəlxalq Türk Akademiyası və Türk Dil Qurumu tərəfindən təşkil olunan "Türk dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası"nın ilk iclası keçən il Astanada keçirilib. “Bundan sonra da bir konfrans keçirdik, ora da geniş tərkibdə alimləri dəvət etdik, bu məsələ orada da müzakirə olundu. İkinci iclasımızı bu ilin may ayında Bakıda keçirdik və orda alınan qərarların əsasında bu əlifba layihəsi üzərində yay aylarında gərgin iş getdi, sentyabrda başa çatdı.   Təxminən bir il yarım ərzində geniş müzakirələr aparıldı və nəhayət ümumi mövqeyə gəlmək mümkün oldu. Təbii ki, bu layihə üç günlük iclasın məhsulu deyil. Bu nəticənin arxasında türk xalqlarının maariflənməsi və mədəni tərəqqisi uğrunda 100-150 il ərzində canlarını vermiş böyük ziyalılarımızın əməyi durur. Onların xatirəsini dərin hörmətlə anıram. 

1991-ci ildə türkoloqlar, türk dil alimləri İstanbulda toplaşmışdılar, orada bir layihə təqdim etdilər. 2012-ci ildə yenidən bu məsələyə qayıdıldı, o dövrdə də bu variantın üzərində iş getdi. Bizim komissiya da bu işə keçən il başladı və artıq bu işləri yekunlaşdırdıq”.  

Qeyd edək ki, Ş.Mustafayev rəsmi Facebook hesabında paylaşdığı statusunda bu işdə əməyi olanlara da təşəkkürnü bildirib: Türk dövlətlərinin rəhbərləri əzmlə ölkələrimizin mədəni inteqrasiyası yolunda böyük səy göstərirlər. Ortaq əlifba məsələsi məhz bu siyasətin tərkib hissəsidir. 

Nəhayət, bu sahədə zəhmət çəkmiş bütün alim, mütəxəssis və o cümlədən Komissiya üzvlərinə səmimi təşəkkürümü bildirmək istəyirəm”.

İradə SARIYEVA







VİDEO

Pezeşkian Şahin Mustafayevlə görüşdə səhv etdi, ermənilər isə səhvdən yapışdı... - VİDEO

Türk dövlətlərinin vahid xəritə qərarı Rusiyada təşvişə səbəb oldu... - VİDEO

Paşinyanın yarımçıq saziş təklifi Rusiyada da sərt tənqid edildi - Bu, demaqogiyadır, özünü aldatmaqdır - VİDEO

Ermənilərin bu xəbəri də yalandır - Xankəndidə bircə "genosid abidəsi" də qala bilməz...

COP29-da tarixi ilk yaşandı - su faktoru dünya gündəminə gətirildi...

Fransa Azərbaycanın səfirinə qarşı təzyiqlərə başladı...

SON XƏBƏRLƏR

22.11.2024 | 09:17
Qlobal iqtisadiyyatın yarısı təbiətdən asılıdır - Britaniyalı nazir

22.11.2024 | 09:05
Balakəndə 4 otaqlı ev yanıb

22.11.2024 | 09:00
"Papa ilə görüşdən sonra özümü xeyirxah hiss edirəm" - Paşinyanın arvadından paylaşım

22.11.2024 | 08:40
Alimlər nazirin "yüksək maaş" sözlərini necə qarşıladı?..

21.11.2024 | 22:49
Putindən Kimə qəribə hədiyyə - 10 min əsgərə qarşılıq Şimali Koreyaya 70 heyvan göndərdi...

21.11.2024 | 22:19
Zaxarovaya mətbuat konfransında zəng gəldi - Ukraynaya raket hücumları ilə bağlı danışma... +VİDEO

21.11.2024 | 21:43
MM Lüksemburq parlamentinin ant-Azərbaycan qətnaməsini tutarlı arqumentlərlə alt-üst etdi

21.11.2024 | 21:19
Ermənilərin Azərbaycanda 30 illik “enerji cinayətləri”nin araşdırılması başladı...

21.11.2024 | 21:03
ABŞ Ukraynaya "mina qadağasını" da götürdü...

21.11.2024 | 20:44
Ermənilərin bu xəbəri də yalandır - Xankəndidə bircə "genosid abidəsi" də qala bilməz...

21.11.2024 | 20:29
COP29-da tarixi ilk yaşandı - su faktoru dünya gündəminə gətirildi...

21.11.2024 | 20:15
COP29-un uğurları Fransanı özündən çıxarır...

21.11.2024 | 20:06
Azərbaycan Milli Dirəniş Təşkilatının Strateji Sənədinin ikinci nəşri yayımlandı

21.11.2024 | 20:01
Aİ-95-lə əlaqəli baş verənlər Azərbaycanın iqlim siyasətinin tərkib hissəsidir...

21.11.2024 | 19:48
Ermənistanda COP29-a qatılmamaq peşmançılığı başladı - çox şey itirilib...

21.11.2024 | 19:37
Urmiyədə vətəndaşlar İran rejiminin terroru dəstəkləyən siyasətlərinə etiraz ediblər

21.11.2024 | 19:34
Bakıda benzin-dizellə işləyən bir avtobus olmayacaq...

21.11.2024 | 19:21
244 milyon manat elm üçün nə deməkdir...

21.11.2024 | 19:07
Leyla Əliyeva COP29 çərçivəsində bəbirlərin mühafizəsinə həsr olunmuş tədbirdə çıxış edib

21.11.2024 | 19:03
BMT məhkəməsi Azərbaycanın iddiasını lüzumsuz yerə bir il uzadır - etnik təmizləmə faktdır...

21.11.2024 | 18:48
G20-nin Ukrayna ilə bağlı yekun sənədi heç nəyi dəyişməyə qadir deyil...

21.11.2024 | 18:41
Leyla Əliyeva COP29 çərçivəsində Qlobal Liderlərin Dialoqunda iştirak edib - FOTO

21.11.2024 | 18:35
“Böyük Qayıdışda” mina problemi - heç bir beynəlxalq dəstək yoxdur, qərəz, ikili standart, erməni barmağı...

21.11.2024 | 18:23
Türkiyə şirkətlərinin azad olunmuş rayonlarda fəaliyyəti barədə şayiələr yayırlar - 4 milyard ayrılıb...

21.11.2024 | 18:21
COP29-da “Yaşıl Dünya Naminə İnklüzivlik” mövzusunda yan tədbir keçirildi

21.11.2024 | 18:15
"COP29-da Paris Sazişinin əsas sahələri üzrə razılığa gəlmək vacibdir" - Britaniya nümayəndəsi

21.11.2024 | 18:09
İqlimlə bağlı məlumatları düzgün təqdim etməyən ölkələr də var - BMT layihə hazırlayıb...

21.11.2024 | 17:56
Azərbaycanda yerli istehsal avtobusları ilə bağlı mübahisə gedir - tələbat var?

21.11.2024 | 17:43
Fransanın bəzi dövlətləri COP-dan çəkindirməsi rəsmi bəyan olundu...

21.11.2024 | 17:30
Fransa Azərbaycanın səfirinə qarşı təzyiqlərə başladı...

21.11.2024 | 17:18
COP29 turizmlə bağlı tarixdə ilkə imza atdı...

21.11.2024 | 17:06
Nüvə müharibəsi başlasa Rusiya bu ölkələri vuracaq - dövlət televiziyası bir-bir açıqladı...

21.11.2024 | 16:59
"Bütün tərəflərin COP29-da əhəmiyyətli nəticələrə nail olmaq üçün konstruktiv işləməsi vacibdir" - Annalena Berbok

21.11.2024 | 16:33
Dövlət Tərcümə Mərkəzi və Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzi ləğv edildi

21.11.2024 | 16:31
"Əminəm ki, COP29-da razılaşmaya nail olunacaq" - BMT Baş katibi

21.11.2024 | 16:24
Leyla Əliyeva COP29 çərçivəsində nadir canlıların mühafizəsinə həsr olunan panel müzakirələrində iştirak edib - FOTO

21.11.2024 | 16:17
Rusiyanın Cənubi Kipri vuracağı iddia edildi - Kremlin təbligatçısı ruslara xəbərdarlıq etdi

21.11.2024 | 16:05
YAP bundan sonra da Azərbaycanın yeni zirvələr fəth etməsinə mühüm töhfələr verəcək

21.11.2024 | 16:04
"COP29 əla təşkil olunub" - Zaxarova

21.11.2024 | 15:51
"Cəmi bir qəpik sosial sığorta ödənişi olan şəxsə minimum pensiya ödənilir" - Sahil Babayev

21.11.2024 | 15:38
BMT Baş katibi G20 liderlərini COP29-da maliyyə məqsədinin təmin edilməsi üçün göstəriş verməyə çağırdı

21.11.2024 | 15:24
ABŞ nümayəndəsi Su üzrə Bakı Dialoqu təşəbbüsünün əhəmiyyətindən danışdı...

21.11.2024 | 15:17
"Bakıda yeni iddialı iqlim maliyyəsi məqsədinə dair razılaşma əldə etməliyik" - Quterreş

21.11.2024 | 15:10
"Paris Sazişinə əsaslanan beynəlxalq əməkdaşlıq iqlimlə mübarizə üçün zəruridir" - BMT Baş katibi

21.11.2024 | 14:50
COP29-da meşələr üçün iqlim maliyyəsinin artırılması məsələsi müzakirə edilib

21.11.2024 | 14:43
"Sivilizasiyamızın gələcəyini indi etdiklərimiz və ya etmədiklərimiz müəyyənləşdirəcək" - BMT rəsmisi

21.11.2024 | 14:25
"Çin və ABŞ-ın NDC-ləri qlobal istiləşməni 1,5 dərəcədə məhdudlaşdırmaq hədəfinə uyğun gəlmir"

21.11.2024 | 13:58
Kərim Vəliyev Pakistanın Quru Qoşunları komandanı ilə görüşdü

21.11.2024 | 13:56
COP29-da Kiçik ada dövlətlərinin və icmaların ekosistemləri müzakirə edildi

21.11.2024 | 13:45
"Su məsələləri üzrə Bakı Dialoqu gələcək COP-larda davamlı şəkildə keçirilməlidir" - BMT-nin xüsusi nümayəndəsi

21.11.2024 | 13:43
COP29 çərçivəsində aqroərzaq sistemlərinin dayanıqlığına nail olunması mövzusunda panel müzakirə keçirilib

21.11.2024 | 13:29
BMT rəsmisi Azərbaycanın iqlim dəyişmələrinə qarşı tədbirlərini yüksək qiymətləndirdi

21.11.2024 | 13:28
Nazir müavini bioloji müxtəlifliyin qlobal səviyyədə azalması səbəblərindən danışdı

21.11.2024 | 13:17
Su üzrə Bakı Dialoqu təşəbbüsünə dair niyyət protokolu imzalandı

21.11.2024 | 13:03
Против Армении должен быть создан международный религиозный трибунал - ПРЯМАЯ ТРАНСЛЯЦИЯ

21.11.2024 | 12:53
BDU “İnterdisiplinar Elm Reytinqi”ndə dünya üzrə TOP-250-də yer alıb

21.11.2024 | 12:51
Muxtar Babayev hər kəsi ilk Su Bəyannaməsinə qoşulmağa çağırdı...

21.11.2024 | 12:40
Hökümət şəhid ailəsi üzvləri ilə bağlı yeni qaydanı təsdiqləyib - hansı yeniliklər var?

21.11.2024 | 12:40
"Su ilə bağlı məsələlərin həlli üçün BMT strukturları arasında əməkdaşlıq gücləndirilməlidir" - Britaniyadan baxış

21.11.2024 | 12:28
UNEP: "119 ölkə biomüxtəliflik üzrə milli hədəflərini təqdim edib"

21.11.2024 | 12:16
Qobustan Günəş Elektrik Stansiyasının tikintisini aparacaq xarici investor bəlli oldu...

21.11.2024 | 11:51
COP29: Yaşıl iqtisadiyyata əmək bazarında ədalətli keçidlə bağlı müzakirələr davam etdirilib

21.11.2024 | 11:43
COP29 çərçivəsində biomüxtəlifliyin, su ehtiyatlarının və iqlimin qarşılıqlı əlaqəsi mövzusunda yüksək səviyyəli dəyirmi masa keçirilib

21.11.2024 | 11:30
7 yaşı var, İT şirkətindən iş təklif aldı

21.11.2024 | 11:10
On ayda 21 milyard kubmetrdən çox təbii qaz ixrac edilib - DGK

21.11.2024 | 11:05
Ölkəmizdə "yaşıl texnologiya" əsasında iki yeni data mərkəzi tikiləcək

21.11.2024 | 11:02
Sülh üçün Ərdoğan planı və Putinin yeni nüvə doktrini. Dünya təhlükədə... - CANLI

21.11.2024 | 11:00
Uyğunlaşma xüsusi tədbirlər və adekvat maliyyə tələb edir - nazir müavini

21.11.2024 | 10:40
Azərbaycan idmançısı Avropa üçüncüsü olub

21.11.2024 | 10:15
Xətaidə yolu keçən 59 yaşlı qadını maşın vurub

21.11.2024 | 10:10
Türkiyədə bir neçə polisi yaralayan 11 şübhəli saxlanılıb

21.11.2024 | 10:10
"Titanik"in aktyorları 27 il sonra bir arada...

21.11.2024 | 10:05
Bu ölkə "Hizbullah"ı terror təşkilatı elan etdi

21.11.2024 | 10:00
"Su və iqlimə uyğunlaşma mövzuları əsas müzakirə mövzularıdır" - Jason Morrison

21.11.2024 | 09:30
Şotlandiya parlamentindən COP29-un sülh çağırışına dəstək QƏTNAMƏSİ

21.11.2024 | 09:26
Onkoloji xəstələrə ayrılmış 60 milyon manat əsas 2 istiqamətdə sərf olunacaq...

21.11.2024 | 09:20
Alman klubu bu futbolçu üçün 120 milyon avro transfer qiyməti qoyub

21.11.2024 | 09:10
Husilər Türkiyə gəmisinə hücum edib - Ankaradan AÇIQLAMA

21.11.2024 | 09:06
Hacıqabulda 18 yaşlı gənc yol qəzasında ölüb

21.11.2024 | 09:00
Antonio Quterreş Azərbaycana gəlib

XƏBƏR ARXİVİ

«    Noyabr 2024    »
BeÇaÇCaCŞB
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
252627282930