Azad rayonlarda geniş ekoloji bərpa meydanı açılıb...
Azad ərazilərdə ekoloji vəziyyətinin bərpası istiqamətində 2020-ci ildən bəri xeyli işlər görülüb və bu istiqamətdə geniş miqyaslı fəaliyyət davam etdirilir.
Bilirik ki, Ermənistanın işağlı altında olduğu 30 ilə yaxın bir dövr ərzində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur ərazisində təbii sərvətlərimiz talanıb və ətraf mühitə də ciddi ziyan vurulub. Təsəvvür edin ki, terrorçu Ermənistan torpaqlarımızı bütün mənalarda viran qoyub. Sözsüz ki, həmin ərazilərin ətraf mühitinə vurulan ağır ziyan bütün bölgədə ekoloji tarazlığın pozulmasına səbəb olub. Ermənistanın təbiətimizə vurduğu hərtərəfli ziyan üzündən floramız, bitki örtüyümüz, meşələrimiz, nadir ağaclarımız qırılıb, iflic vəziyyətə salınıb. Bu ziyanın, ekoloji terrorun zərərlərini, fəsadlarını aradan qaldırmaq üçün isə illər tələb olunur. Hələ biz uzun illərə azad ərazilərinin təbii palitrasını nizamlaya bilərik. Çünki vurulan zərərin miqyası çox böyükdür.
Rəsmi məlumatlara görə, işğaldan azad edilən ərazilərdə apardıqları monitorinq zamanı təbii sərvətlərimizin talan edilməsinin, meşələrdə çoxillik qiymətli ağacların kəsilməsinin (daşınmasında Ermənistan silahlı qüvvələrinin şəxsi heyətindən və ona məxsus olan hərbi texnikadan istifadə edilib) bir daha ortaya çıxıb. Qazax rayonu istiqamətində, Murov dağ silsiləsi boyu, Ağdərə istiqamətində Talış, Gülüstan, Baranbart meşə ərazisində 100 hektarlarla sahədə fıstıq, saqqız, göyüş, şam, palıd və s. çoxillik ağaclar kəsilib və Ermənistana daşınıb.
Bu faktlarla tanış olarkən hər kəs Ermənistanın necə vəhşi bir siyaət yürütdüyünün şahidi olur.
Bir çox ekspertlərə görə, Cənubi Qafqazda ekoloji tarazlığın pozulması birbaşa Ermənistanın terrorçuluq fəaliyyəti ilə bağlıdır. Dünyada və bölgədə müşahidə edilən iqlim dəyişiklikləri prosesini tezləşdirən amillərdən biri də terror hadisələridir ki, bölgəmizdə bu mənfur işlə də uzun illər Ermənistan məşğul olub.
Ermənilərin törətdiyi ekoterror...
Ekspertlər qeyd edir ki, 44 günlük müharibə nəticəsində təcavüzkar Ermənistanın ərazilərimizdə apardığı ekoloji terroruna nöqtə qoyulub. Ekspertlər qeyd edir ki, Ermənistanın ölkəmizə qarşı yürütdüyü təcavüzkar siyasət 30 ilə yaxın müddətdə şəhərlərimizin, kəndlərimizin dağıdılması ilə yanaşı, ekoloji vəziyyətin də bərbad hala salınmasına yol açıb. Vaxtilə həmin bölgələrdəki meşə qoruqları və oradakı nadir fauna, floramız, çaylardakı zəngin sərvətimiz erməni vandalları tərəfindən dağıdılıb, qırılıb. Bir sözlə, Azərbaycanın işğal altındakı ərazilərində ermənilər tərəfindən həyata keçirilən ekoloji terror regionun ekosistemini, təbiətini və resurslarını məhv edib. Rəsmi məlumatlara görə, Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərində 13197, 5 hektar qiymətli meşə sahəsi misli görünməmiş vandalizmə məruz qalıb. İşğal olunmuş ərazilərdə 460 növdən çox yabanı ağac və kol bitir. Torpaqlarımız Ermənistanın işğalı altında olduğu illərdə Bəsitçay və Qaragöl qoruqları, Arazboyu, Laçın, Qubadlı, Daşaltı təbiət yasaqlıqları kimi qorunan ərazilərdə “Qırmızı kitab”a daxil olmuş 60-dan çox fauna və 70-dən çox flora növünün əksəriyyəti artıq məhv edilib. Hətta müharibə dövründə ermənilər qadağan olunmuş fosfor bombalarından istifadə etməklə həmin ərazidəki bütün bitki örtüyünü məhv edib. Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində qəsdən törədilmiş yanğınlar nəticəsində, təxminən 110 min hektar ərazi sıradan çıxıb. Ermənistan qəsdən zəhərli, söndürülməsi mümkün olmayan və istifadəsi qadağan olunmuş ağ fosfor bombalarından istifadə etməklə, Şuşa meşələrinə sağalmaz yaralar vurub.
Faktlar o qəədr çoxdur ki, hamısını qeyd etsək, səhifələr bəs etməz.
Azad rayonların ekoloji mühiti bərpa olunur...
Bu gün isə çox çətin olsa da, dövlətimiz o problemləri aradan qaldırır, azad ərazilərin ekoloji vəziyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədilə böyük işlər görür. Torpaqlarını işğaldan azad edən Azərbaycan həmin regionda ekovəziyyəti yenidən bərpa etmək üçün də mühüm addımlar atmaqdadır.
Məlumatlara görə, Füzuli, Zəngilan və Ağdam rayonları ərazilərində, əsasən, Şərq çinarı olmaqla, minlərlə müxtəlif növ ağac əkilib, palıd və digər meşə ağaclarının toxumları səpilib. Ağacəkmə aksiyaları Qubadlıda, Cəbrayılda da davam etdirilir. İşğaldan azad olunmuş bütün ərazilər minalardan təmizlənib təhlükəsiz vəziyyətə gətirildikcə ağacəkmə tədbirləri də davam etdirilir.
Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə sıfırdan başlayan və çox böyük əraziləri əhatə edən genişmiqyaslı tikinti-quruculuq işlərində ekologiyanın bərpa edilməsi proqramları da mühüm yer tutur. Qarabağın və Şərqi Zəngəzur təbiətinin gözəlliyi, havası, suyu, mineral bulaqları, meşələri, bir sözlə, cənnəti xatırladan ab-havası otuz ilə yaxın xain düşmən tərəfindən zəhərlənsə də artıq doğma yurd yerlərimiz bərpa edilir. Azad edilmiş ərazilərin torpaq-iqlim şəraitinə uyğun olaraq, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən ümumilikdə 160 hektara yaxın sahədə 121 min 420 ədəd ağac tingi əkilib, 3 min kiloqram palıd və Şərq çinarı toxumu səpilib, yerüstü su ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi məqsədilə 10 çay üzərində 11 hidroloji avtomat stansiya quraşdırılıb. Şuşa, Kəlbəcər, Ağdam, Zəngilan və Füzuli rayonlarında 5 meteoroloji stansiyanın quraşdırılması ilə bağlı tədbirlər görülür.
Ətraf mühitin qorunması əsas prioritetdir
Məlum olduğu kimi, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə meşəsalma işləri ilə bağlı "2022-2026-cı illər üzrə Meşə Fondunun Bərpası Proqramı" hazırlanıb. Proqram çərçivəsində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının ərazisində 30 min hektara yaxın meşə fondu sahəsində meşəbərpa tədbirlərinin icrası nəzərdə tutulur. Meşəsalma ilə bağlı planlaşdırılan ərazilərin minalardan təmizlənməsindən sonra genişmiqyaslı meşə əkinləri həyata keçirilir. Eyni zamanda, işğaldan azad edilən ərazilərdə yeni milli parklar da yaradılacaq və artıq bu parkların yerləri müəyyən edilib. Bunlar 20 min hektar Laçın rayonu, 20 min hektar Qubadlı rayonu, 107 hektar Bəsitçay qoruğu ərazisi, 2000 hektar Daşaltı dövlət təbiət qoruğu və Arazboyu təbiət yasaqlığının əraziləridir.
Rəsmən bəyan edilir ki, Qarabağ iqtisadi rayonunda və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonuna daxil olan ərazilərdə genişmiqyaslı bərpa və yenidənqurma işlərində ətraf mühitin qorunmasının əsas prioritetdir.
Bildiyimiz kimi, ərazilərin ətraf mühitinin qorunması üzrə ekoloji məsələlər üzrə işçi qrupu da fəaliyyət göstərir.
Su hövzələrinin bərpası və qorunması...
Qadın, İnkişaf, Gələcək İctimai Birliyinin sədri, COP29 Təşkilat Komitəsinin üzvü Gülşən Axundova mətbuata bildirib ki, azad edilmiş ərazilərimizdə ətraf mühitin qorunması və "yaşıl artım" prinsiplərinin tətbiqi böyük əhəmiyyət kəsb edir: “Bu ərazilərdə su hövzələrinin və bioresursların qorunması, eləcə də digər təbii resursların mühafizəsi üzrə görülən işlər, Azərbaycanın ekoloji tarazlığını bərpa etmək və ekosistemin davamlılığını təmin etmək üçün vacib addımlardır. Bu çərçivədə həyata keçirilən tədbirlər aşağıdakı şəkildə qiymətləndirilə bilər:
Su hövzələrinin bərpası və qorunması üçün genişmiqyaslı layihələr icra olunub. Bu layihələr sayəsində su ehtiyatlarının keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, çirklənmənin azaldılması və ekosistemin qorunması təmin edilir. Xüsusilə çay və göllərin çirklənmədən təmizlənməsi, bu su hövzələrinin bioresurslarının bərpası və suvarma sistemlərinin yenidən qurulması əhəmiyyətli addımlardır.
Meşələrin bərpası və qorunması məqsədilə reallaşdırılan layihələr, bu ərazilərin təbii bitki örtüyünün yenidən formalaşdırılmasına kömək edir. Bu, həm də karbon udma potensialının artırılmasına və iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizəyə töhfə verir. Azad edilmiş ərazilərdə fauna və floraya xüsusi diqqət yetirilir. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan növlərin qorunması üçün xüsusi mühafizə zonaları yaradılır. Bu ərazilərdə bioloji müxtəlifliyin qorunması və artırılması üçün ekoloji təhsil və ictimaiyyətin məlumatlandırılması tədbirləri keçirilir.
Azad edilmiş ərazilərdə günəş və külək enerjisi kimi bərpa olunan enerji mənbələrinin istifadəsi üçün genişmiqyaslı layihələr həyata keçirilir. Bu layihələr sayəsində həmin ərazilərdə enerji təminatı ekoloji cəhətdən daha təmiz və davamlı hala gətirilir. Bu ərazilərdə ekoloji monitorinqin və tədqiqatların aparılması, ətraf mühitin vəziyyətinin davamlı izlənməsinə və uyğun tədbirlərin vaxtında görülməsinə imkan yaradır. Elmi-tədqiqat institutları və ekoloji təşkilatlar bu işlərdə fəal iştirak edir və nəticələri ictimaiyyətlə paylaşır.
Ümumilikdə, azad edilmiş ərazilərdə "yaşıl artım" prinsiplərinin tətbiqi Azərbaycanın davamlı inkişaf məqsədlərinə nail olmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Bu tədbirlər yalnız ekoloji tarazlığı bərpa etməklə bitmir, həm də ölkəmizin iqtisadi və sosial inkişafına töhfə verir. Ekoloji tarazlığın bərpası və ekosistemin qorunması nəticəsində yerli icmaların rifahı və bölgələrin iqtisadi potensialı artacaqdır...”
Bir sözlə, bu gün azad rayonlarda ekoloji mühitin bərpası istiqamətində çox böyük işlər görülür, layihələr həyata keçirilir, əhalinin məskunlaşdığı rayonlarda, kəndlərdə yaşıllaşdırma işləri aparılır, parklar, yaşıllıq zolaqları salınır. Təbiətin canlanması, həyatın qayıtması bizdə ümid yaradır ki, çox yaxın illərdə Ermənistanın törətdiyi ekoloji terrorun ağır fəsadlarını yaxın bir neçə ilə aradan qaldıra biləcəyik.
İardə SARIYEVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
