Elmi əsaslar, müvafiq proqramlar üzərində qurulan inkişaf strategiyası...
Dünyada baş verən köklü dəyişikliklər bir çox ənənəvi dövlət və ictimai institutlara dərindən təsir edib. Ancaq elmi tədqiqatların təşkili və onun müasir dövlət strukturunda yeri son yarım əsrdə ən böyük transformasiyaya məruz qalıb.
Elmin dövlətin inkişaf dinamikasını və onun dünya miqyasında mövqeyini müəyyən edən real iqtisadi qüvvəyə çevrilməsi onu ən mühüm dövlət institutlarından birinə çevirib.
Qabaqcıl dünya təcrübələrinin mənimsənilməsi diqqət mərkəzindədir
Ötən əsrin sonlarından başlayaraq dünyanın qabaqcıl ölkələrinin iqtisadiyyatlarının sənayedən postindustrial inkişaf modelinə sürətlə keçidi müasir dünyada elmin rolunun və mövqeyinin köklü dəyişməsinə səbəb olub. Elm həqiqətən də cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafının aparıcı qüvvəsinə, onun rifahının yüksəlişinin real mənbəyinə çevrilib. Buna görə də elmi sahənin inkişafı və səmərəli fəaliyyət göstərən elmi müəssisələrin formalaşdırılması dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərinə çevrilib və ən fəal inkişaf edən ölkələrin hökumətləri və qanunvericilik orqanlarının xüsusi diqqət obyektində yer alır. Bu, elmin yaratdığı yeni bilikləri mənimsəməyə və onu yeni səmərəli texnologiyalara, mallara və xidmətlərə çevirməyə qadir olan yüksək təhsilli əhalinin böyük kütləsinin olması ilə yanaşı, cəmiyyət rifahının yüksəlişinin, dövlət qüdrətinin möhkəmlənməsinin əsas təminatına çevrilib.
Dünyanın aparıcı dövlətləri öz liderlik mövqelərini qorumaq və möhkəmləndirmək üçün elmi fəaliyyətin təşkilini dövlətin xüsusi qayğısı predmeti hesab etməyə məcburdurlar. Bunu elmi-texniki tərəqqini öz dövlət siyasətinin əsasına, əhalinin yüksək həyat səviyyəsinin açarına çevirən İsveç, İsveçrə, İsrail, Finlandiya, Hollandiya kimi kiçik ölkələrin timsalında xüsusilə aydın şəkildə görmək lar. Elmi-texniki inkişafın yüksək səviyyəsi və onların əsasında yaradılmış qabaqcıl yüksək texnologiyalar bu ölkələrə bir çox əsas sənaye sahələrində dünya iqtisadiyyatının liderləri ilə uğurla rəqabət aparmağa imkan verir. Asiyanın sənaye ölkələri: Yaponiya, Cənubi Koreya, Tayvan, Sinqapur və daha yaxınlarda iqtisadiyyatın sürətli tərəqqisinin və rifahın yüksəlişinin əsas etibarı ilə eyni dərəcədə təsir edici uğurlara əsaslandığı Çin və Hindistanın nümunəsi xüsusi diqqət cəlb edir. Cənubi Koreyada 15 il ərzində elmi tədqiqatların həcmi təxminən 17 dəfə artıb. Çin isə elmi tədqiqatlara çəkilən xərclərə görə uzun illər ABŞ-ın əsas rəqibi olan Yaponiyanı geridə qoyaraq faktiki olaraq nəinki dünyanın ikinci iqtisadiyyatı, həm də dünya elminin ikinci mühüm mərkəzinə çevrilib. Qabaqcıl dünya təcrübələri fonunda təsadüfi deyil ki, Azərbaycanda elmin inkişafı dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biridir. Dövlətin gələcəyi, iqtisadi, siyasi və hərbi qüdrəti onun elmi potensialı ilə bilavasitə bağlıdır.
Ölkəmizdə elmin inkişafı istiqamətində ardıcıl islahatlar həyata keçirilir
Bəşəriyyətin, demək olar ki, bütün humanitar və mənəvi nailiyyətləri, o cümlədən humanizm anlayışı və müasir demokratik sistemin əsas prinsipləri, başqa mədəniyyətlərə qarşı tolerantlıq, iqtisadi fəaliyyətin nəticələrinə görə sosial məsuliyyət ideyası elmi-texniki tərəqqi sayəsində mümkün olub. Qeyd edilən məqamlar ilkin olaraq beynəlxalq elmi ictimaiyyətin dar mühitində formalaşıb. Və yalnız bundan sonra onlar tədricən bəşəriyyətin qalan hissəsinin rəhbər prinsiplərinə çevriliblər.
Keçən əsrin sonlarında planetin, dünyanın və sivilizasiyanın ekoloji vəziyyəti və taleyi üçün gələcək nəsillər qarşısında ümumi məsuliyyətimiz haqqında məsələni dünya ictimaiyyəti və dövlət qurumları qarşısında qaldıran da məhz elmi ictimaiyyət olub. Dünya elmi ictimaiyyəti bir çox əsrlər əvvəl öz təcrübəsi və müasir qloballaşma proseslərini qabaqlayan istəkləri ilə həmişə beynəlxalq aktorlar olublar. İndi isə onlar bəşəriyyətin “informasiya” və “miqrasiya” baxımından ən fəal hissəsi olmaqla, insan fəaliyyətinin ən mühüm sahələrində milli sərhədləri aktiv şəkildə silməklə, qlobal əhəmiyyət kəsb edən problemlərin həlli istiqamətində səylərin ən dərin dünya inteqrasiyası və qloballaşmasının nümunələrini təqdim edirlər. Alimlər nəinki müasir sivilizasiyanın simasını dəyişdirən qlobal informasiya şəbəkələri yaradırlar, həm də onların ən fəal və qabaqcıl istifadəçiləri olaraq qalırlar, bəşəriyyətin informasiya müstəvisində birləşməsi üçün yeni imkanlar açırlar. Yada salaq olar ki, Azərbaycan cəmiyyətinin köklü yenidən qurulmasına səbəb olan dəyişikliklərin katalizatoru məhz ölkəmizin elmi ictimaiyyəti olub. Bu fonda ölkədə elm təmsilçilərinə daim xüsusi diqqət olunur. Eləcə də son illər dinamik inkişaf yolunda olan Azərbaycanın sosial-iqtisadi və mədəni-mənəvi sahələrdə irəliləməsi mükəmməl elmi-təşkilati strukturun formalaşdırılmasını ön plana çıxarıb. Qloballaşma dövründə informasiya cəmiyyətinin tələblərinə uyğun olaraq biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın formalaşdırılması Azərbaycanın mövcud intellektual potensialının qorunub saxlanılması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi də diqqət mərkəzindədir. Ölkənin uzunmüddətli inkişaf strategiyasının işlənib hazırlanmasında daxili və beynəlxalq sosial-iqtisadi proseslərin, təbii sərvətlərin və insan resurslarının hərtərəfli təhlili, habelə elmi əsaslara söykənən düzgün proqnozlaşdırmaların aparılması xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu gün də Azərbaycanda elmin inkişafı istiqamətində ardıcıl olaraq islahatlar həyata keçirilir. Ölkəmizdə elm sahələrinin tərəqqisi və təbliği, dünya elminə ardıcıl inteqrasiyası dövlət siyasətinin bir hissəsidir. Bununla yanaşı, elm və təhsilin inteqrasiyasının genişləndirilməsi, dünyanın aparıcı elmi mərkəzlərində aparılan tədqiqatlara, Dördüncü Sənaye İnqilabının çağırışlarına müvafiq araşdırmaların aparılmasına üstünlük verilməsi, eləcə də alınmış elmi nəticələrin istehsalatda tətbiqinin həyata keçirilməsi zəruri tədbirlər sırasında yer alır. Bu gün özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyan və Azərbaycan elminin inkişafı yönündə kompleks islahatların davamı ölkəyə yeni uğurlar vəd edir.
Ramil QULİYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
