Zəngəzur dəhlizi hara, Türkmənçay müqaviləsi hara - iranlı ekspert "ağ elədi"...
İran İslam Respublikası son zamanlar hədəflədiyi Zəngəzur dəhlizinin açılması prosesini bütün resursları ilə qaralamaqda davam edir. Tehran rəsmilərinin Zəngəzur dəhlizinin açılmasını, yeri gəldi-gəlmədi, tarixdə oxşatmadıqları mənfur müqavilələr artıq qalmayib.
Bu dəfə iranli ideoloq bu dəhlizi tamamilə məsələyə hec bir dəxli olmayan, 1828-ci ildə baglanmış Turkmənçay sulh müqaviləsi ilə müqayisə edib.
Belə ki, Azərbaycana qarşı düşmən mövqeyi ilə xüsusi fərqlənən, İran hökumətinə bağlı ekspert və ideoloq Əliəkbər Raefipur Zəngəzur dəhlizi haqda qərəzli paylaşım edib.
O, "X" hesabında yazıb: "Zəngəzur dəhlizi deyilən "NATO-nun Turan dəhlizini" qəbul etmək ikinci Türkmənçay deməkdir".
Xatırladaq ki, Türkmənçay sülh müqaviləsi indiki İranin sələfi olan Qacarlar sülaləsi ilə Rusiya imperiyası arasında imzalanan və İkinci Rusiya-İran müharibəsini bitirən müqavilədir. Türkmənçay sulh müqaviləsi 1828-ci ilin 10 fevral tarixində Təbriz yaxınlığındakı Türkmənçay kəndində imzalanmışdı. Bu müqaviləyə əsasən, Gülüstan sülhündə Rusiyaya keçən ərazilərdən başqa, İran İrəvan, Naxçıvan və Talış xanlığının özlərində qalmış hissəsinin də Rus imperiyasının ərazisi olduğunu qəbul edirdi. İki imperiya arasında sərhəd kimi Araz çayı qəbul edilirdi. Rusiyaya keçən torpaqlar hazırkı Ermənistanın ərazisini, Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisini, Azərbaycan Respublikasının cənub bölgəsinin bir hissəsini və indi Türkiyə Cümhuriyyətinin ərazisi olan İğdır bölgəsini əhatə edirdi.
Göründüyü kimi, Türkmənçay sülh müqaviləsinə imza atan tərəflərdən biri və ərazi itirən tərəf İran olub. Zəngəzur dəhlizinin açılmasi isə 2020-ci ilin 10 noyabrında Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya dövlət başçılari tərəfindən imzalanmış Üçtərəfli Bəyanatın 9-cu bəndinə əsaslanır. Hansı ki, o sənədə nə İran imza atib, nə də ki, bu sənədə gorə Tehran ərazi itkisinə məruz qalır.
Digər tərəfdən, Zəngəzur dəhlizi İran ərazisindən deyil, Ermənistan ərazisindən açılacaq.
Deməli, Əliəkbər Raefipurun Zəngəzur dəhlizinin açılmasıni Türkmənçay sülh muqaviləsi ilə müqayisə etməsi boş cəfəngiyatdan başqa bir şey deyil.
İkincisi, Əliəkbər Raefipurun Zəngəzur dəhlizini "NATO Turan dəhlizi" adlandırması da absurd görünur. Əvvəla, əhalisinin 70-80 faizi turk kökənli millətlərdən ibarət olan bir dövlət Turan birliyindən nədən bu qədər qorxur? Məgər dövlət vətəndaşlarının milli, mədəni və hüquqi iradəsini ifadə etməli deyilmi? İran dövləti əhalisinin əksəriyyətinin təşkil edən türk kökənli millətlərinin iradəsini ifadə etmirsə, deməli bu dövlətin legitimliyi şubhə altina düşür.
Üçüncüsü, əgər Zəngəzur dəhlizi "NATO dəhlizi"dirsə, nəyə görə İranın ən yaxın müttəfiqləri və tərəfdaşları olan Ermənistan və Rusiya bu dəhlizin açılmasını özünün 9-cu bəndində ehtiva edən Üçtərəfli bəyanata yalvara-yalvara imza atıblar? Xatirlayırsınızsa, Vladimir Putin özü həmin bəyanatı imzalayanda İlham Əliyevə onun təklifi ilə razılaşdığına görə təsəkkür etdi.
Deməli, İran Zəngəzur dəhlizinin açilmasindan belə narahatdirsa, bunu özünün iki ən yaxın müttəfiqi - Ermənistan və Rusiya ilə müzakirə etməlidir.
Digər tərəfdən, bu sənədin qəbulundan artıq 4 il keçir. İran rəsmiləri nəyə görə indiyədək səsini çıxarib demirdi ki, Ermənistan və Rusiya bu "NATO yolunu" açan sənədə imza atmaqla səhvə yol verib? Yəni bir necə maddədən ibarət olan bu sənədi təhlil edib qənaətə gəlmək üçun İran ideoloqlarına 4 il vaxt gərəkirdi...
Akif NƏSİRLİ
