Banklarımız mənfəətə görə gürcülərə və ermənilərə uduzur - unikal səbəb var...
Bu gunlərdə iqtisadçi Samir Əliyev qısa və maraqli bir araşdırma təqdim etdi. Beləliklə, araşdırmada göstərilir ki, 2024-cü ilin birinci yarısında Azərbaycanda fəaliyyət göstərən 23 bankın xalis mənfəəti 360 milyon ABŞ dolları (612.4 milyon AZN) olub:
"Müqayisə üçün bildirim ki, analoji dövrdə Gürcüstanın 17 bankının xalis mənfəəti 524 milyon dollar (1.5 milyard GEL), Ermənistan 18 bankının xalis mənfəəti 443 milyon dollar (172 milyard AMD) olub. Yəni orta hesabla Azərbaycanın 1 bankının xalis mənfəəti 15.7 milyon dollar olduğu halda, Gürcüstanda bu göstərici 30.8 milyon dollar, Ermənistanda isə 24.6 milyon dollar olub.
Təəssüf ki, bank sektorunun bir çox göstəriciləri üzrə hər iki ölkəyə uduzuruq.
Xatırladım ki, Azərbaycan Cənubi Qafqazda ən böyük iqtisadiyyata, ən çox əhaliyə, ən böyük əraziyə malikdir. Bank sektoru iqtisadiyyatın güzgüsüdür və bu, 3 ölkənin timsalında iqtisadiyyatların hara getdiyini göstərir".
Doğrudan da maraqlıdır, bu qədər sərvətə malik olan Azərbaycanın bank sektoru sərvət baxımından kasad olan qonşularına niyə uduzur?
Əvvəl ondan başlayaq ki, qonşu ölkələrin banklari ilə müqayisədə Azərbaycan banklari çox məhdud bank alətlərindən istifadə edir. Məsələn, Azərbaycan banklarının populyar alətləri bir neçə çeşiddən ibarət olan kreditlər və ipoteka təklifləri ilə məhdudlaşır. Lakin müasir dünyada bank sektorunun yüzdən artıq alətləri var. Amma Azərbaycan bankları bu alətlərdən istifadədə tənbəllik nümayiş etdirir. Bankların fəaliyyətində alətlərin məhdud olması həmin alətlərin göstərdiyi xidmətlərin baha təqdim edilməsini, həm də gəlirlərin az olmasını şərtləndirən əsas məsələdir. Bu səbəbdən də, Azərbaycan banklarının təqdim etdiyi kredit və ipotekalar qonşularımızla müqaisədə kifayət qədər bahadır. Məsələn, bizdə kredit təklifləri 13-20 faiz oldugu halda, Gürcüstanda bu rəqəm 8-12 faiz arasında, Ermənistanda isə 3,5-17 faiz arasında dəyişir. Göründüyü kimi, Qafqazda ən baha krediti də bizim banklar təklif edir. Ona görə də bankların müştərilərinin sayı kifayət qədər azdır.
Azərbaycan hökuməti də dəqiq bilir ki, ölkədə bank sektorunun inkişafını əngəlləyən əsas problemlərdən biri kredit faizlərinin yüksək olmasıdır. Hazırda 24 faizlə də kredit təklif edən banklar var.
Fikrimizcə, bu problemi aradan qaldırmaq üçün hökumət kommersiya banklarına donorluq etməlidir. Hazırda kredit portfelinin 60-70 faizini banklara qoyulan əmanətlər maliyyələşdirir. Yəni banklar həmin əmanətləri müştərilərinə kredit kimi verir. Bank əmanətləri 9-10 faizə götürürsə, onun hesabına verilən kreditin baza faiz dərəcəsi mexaniki olaraq 10 faizin üstündə qərarlaşır. Amma hökumət hər il 1-2 faiz, bəzi hallarda daha az dividend gətirən aktivlərinin bir hissəsini 3-5 faizlə komersiya banklarina kredit şəklində versə, bu həm bankların maliyyə imkanlarını artırar, onları daha geniş çeşidli bank alətlərindən istifadəyə sövq edər, həm də kreditlərin ucuzlaşmasına təkan rolunu oynayar.
Bütun bunlarla yanaşı, Azərbaycanda bank sektorunu tənbəlləşdirən əsas amil bu sektorda rəqabət mühitinin kifayət qədər zəif olmasıdır. Ölkədə 23 bank fəaliyyət göstərsə də, onların davranışlarına peşəkar müşahidənin nəticəsi göstərir ki, böyük banklar bir-biri ilə sindikat (gizli) razılaşma əsasında fəaliyyət göstərir. Ona görə də banklar arasında rəqabət mühiti qızğin və dinamik deyil. Bu da bankların tənbəlləşməsinə gətirib çixarır. Hesab edirik ki, bu problemi aradan qaldırmaq üçün banklar haqqında hüquqi-normativ sənədlərə yenidən baxaraq, xarici bankların filiallarının ölkə daxilində sərbəst fəaliyyətinə icazə verilməlidir. Düzdur, ilkin mərhələlərdə banklarımız xarici banklarla rəqabətə uduzacaq, amma sonrakı dövrlərdə rəqabətə davamli banklarımız formalaşacaq. Hətta ilk mərhələnin kəskin rəqabət dönəmində hökumət yerli banklara bu və ya digər şəkildə dəstək də verə bilər ki, xarici bankların rəqabətinə davam gətirsin, mübarizədə güclənsin. Əks təqdirdə biz bank sektorunda rəqabət mühiti yarada və güclü bank sektoru formalaşdıra bilməyəcəyik.
Akif NƏSİRLİ
