Cavidə, Müşfiqə, Cəlilə “gönsüzlər” demək olar? - Elm xadimi aləmi bir-birinə vurdu
“Dilimizdə "gönüqalın" - heyvan dərisini insanın hissiyyatına şamil edən söz var. Mən də analogiya ilə "gönüzərif" sözü uydururam. Dünyanın gəldi-gedəri "gönüqalınlar"ın vecinə deyil, "gönüzəriflər" tuş gəldikləri hər acı sözdən, naqolay hərəkətdən əzab çəkirlər, vaxtsız-vədəsiz infarkta tuş gəlirlər.
Bir də, az təsadüf olunan, yüz ildə bir dəfə dünyaya gələn "gönsüzlər" var. Nəsimi, C.Məmmədquluzadə, Cavid, Müşfiq məhz bu tipli şəxsiyyətlər idi...” Bu fikirləri məqaləsində elm xadimi Qorxmaz Quliyev yazıb.
Q.Quliyevin bu fikirləri birmənalı qəbul olunmayıb. Ümumiyyətlə, “gönsüz”, “gönsüzlər” sözünün insana aid edilməsinin özü təəssüf doğurur. Bunu hansı mənada işlətməsindən asılı olmayaraq bütün hallarda normal qəbul edilmir.
Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli simaları, klassikləri Nəsimiyə, Hüseyn Cavidə, Müşfiqə, Mirzə Cəlilə "gönsüzlər" demək nə qədər doğrudur?
Ziyalılar deyir ki, “gön” sözünün insanlarla nə əlaqəsi var? Nəsimidən danışırsa onun dərisinin soyulmasını desin, “dəri” sözü işlədilsin.
Q.Quliyevin bu fikrinə ziyalıların münasibətini öyrəndik.
İdris Abbasov: “Səviyyəli şəxsiyyətlər, mütəfəkkirlər, ədiblər haqqında “gönsüzlər” sözünü işlətmək yolverilməzdir”
AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstutunun şöbə müdiri, filologiya elmləri doktoru İdris Abbasov “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, ilk dəfədir belə bir ifadə eşidir və onun da konkret şəxsiyyətlərə aid edilməsi mənfi haldır. “Bu sözü birinci dəfədir eşidirəm. “Gönsüz” sözü nə deməkdir, bimirəm. Yaxşı olar ki, o özü bu sözün izahını versin. Dilimizdə “gönüqalın” adam sözü var, amma “gönsüzlər” sözünə rast gəlməmişəm. Məsələn, urvatsız, dinsiz, abırsız kimi sözlər işlənilir, lakin “gönsüzlər”, “gönsüz” sözü işlədirmir. Mirzə Cəlili “gönsüz” yazıçı sayır? Belə çıxır, insana “gönsüzlər” demək olar? Olmaz. Mircə Cəlili, Nəsimini, Müşfiqi, Cavidi “gönsüzlər” kimi təqdim etmək nə dərəcədə düzgündür? Yəni “dərisiz”? O bununla onları tənqid edir, yoxsa tərifləyir? Bizim orfoqrafiya lüğətində də bu sözə rast gəlməmişəm. Bütün hallarda “gön” dəri mənasında başa düşülür. Bu sözü müsbət mənada deməyə çalışsa da xoş ifadə deyil, pis səslənir, qətiyyən qulağa xoş gəlmir. Başqa ifadələr vardı işlədə bilərdi. Tutalım, nəcib insanlar, alicənab, mütəfəkkir və sair. “Gönsüzlər” sözünü niyə işlədib? Əgər “gönüqalın” sözünü işlədirsə və ardınca da “gönsüzlər” sözündən istifadə edirsə, demək onları aşağı səviyyəyə endirir, o şəxsiyyətləri yüksəltmir. Onun klassiklər haqda “gönsüzlər” sözünü işlətməsi pis assosiasiya yaradır, qulağa xoş gəlmir, mənfi hisslər yaradır. O, onlar haqqında “gönsüzlər” sözünü niyə işlədir? Bu bütün hallarda uyğun ifadə deyil. Bu “gönsüzdürsə”, demək onun “gönlü vairiantı da olmalıdır. Gönlülər də heyvanlardır. Yəni sən bunu insan və heyvan olmaqdan ayırırsan?
Azərbaycanda bəziləri baxır ki, auditoriya safdır, auditoriyanı vicdansızcasına istismar etməyə başlayırlar. Amma onlar onu etiraf etmirlər. O adam özü özünə sual verməlidir ki, kimlərdən danışır?
Kimisə qaldıranda qaldırırlar, endirəndə də yerə çırpırlar. Bütün hallarda o, yazıda istədiyi sözü işlətməyib. Bu söz çoxlarına xoş gəlmir. Şəxsən mən də eşidəndə söz qulağıma xoş gəlmədi. Səviyyəli şəxsiyyətlər, mütəfəkkirlər, ədiblər haqqında “gönsüzlər” sözünü işlətmək yolverilməzdir. Bu görünür özündən yeni söz icad edib.
Bəlkə özü bir çıxıb izah etsin, görək nə demək istəyib”-deyə İ.Abbasov bildirdi.
Əbdül Mahmudbəyov: “Bu ən aşağılayıcı yanaşmadır və özü də kiminsə ləhcəsində deyib”
Tanınmış kinorejissor Əbdül Mahmudbəyov da “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, klassiklər barədə bu cür fikirlər işlədilməsi yolverilməzdir. “Çox təəssüflər olsun ki, bu cür ifadələrə rast gəlinir. “Gönsüz”, “gönsüzlər” nədir? Mahiyyətsiz, mənasız, heç nə. Bir sözlə, bu ən aşağılayıcı yanaşmadır və özü də kiminsə ləhcəsində deyib. Bu, içimizdə yaşayan “tayfalara” məxsus sözdür. Bizim dilimizdə “gönsüz”, “gönsüzlər” sözü yoxdur. Mənim 80 yaşım var, uzun ildir dillə məşğul oluram. O boyda müəllimlərdən, alimlərdən bəhrələnmişəm. Dilimizdə “gön” sözü var. Gön də mal-qaranın dərisinə deyirlər. Ən çox da mal dərisinə gön deyirlər. Çünki ondan çarıq və başqa şeylər tikirlər. Gön mal-qara dərsi mənasında işlənilir” - deyə Ə.Mahmudbəyov qeyd etdi.
Əli TURABOV
