KÖHNƏ VERSİYA            

Makedoniyalı İsgəndərin heyran olduğu, Tanrının şəhəri adlanan İsparta...

Image

“Tanrı bütün gözəlliyi bu şəhərə verib. Bura elə bil tanrının əli ilə gözəlləşib”. 

Bu fikirləri İspartanı gəzdikdən sonra məşhur ispaniyalı səyyah Antonio Agilyar Ortin səsləndirib. Həqiqətən də İspartanı Türkiyənin cənnəti adlandıranlar yanılmır…

Tanrı qüdrətinin təsdiqi olan bu yurdun füsunkar gözəlliyi zaman-zaman bura ziyarət edənlərin əsərlərində öz əksini tapıb. Türkiyənin ən sakit şəhərlərindən biri olan İspartanın rəsmi rəqəmlərə görə 266 min əhalisi var. Amma hər il bu şəhərə yüzminlərlə turist gəlir. Dünya səyyahları İspartanı “göllər arasındakı cənnət” adlandırır. Tarixi qədim olan İspartada çoxsaylı qədim tikililər mövcuddur.

İspartada ilk insanın məskunlaşması miladdan öncəyə təsadüf edir. Bölgənin məskunlaşma tarixi Paleolit (Köhnə Daş) Dövrü ilə başlayır. Eramızdan əvvəl 2000-ci illərdə Pisidiya bölgəsi Luvi və Arzava icmalarının məskunlaşdığı ərazi idi. Hetlər siyasi bir güc olaraq meydana çıxdıqdan sonra bölgə ilə maraqlandılar, lakin əsrlər boyu davam edən qarşıdurmalara baxmayaraq, Arzava ölkəsi üzərində qəti suverenlik qura bilmədilər.

Eramızdan əvvəl 1200-cü illərdə Balkanlardan “Egey köç tayfaları” adlanan icmalar gələrək Anadolunun siyasi quruluşunu tamamilə dəyişdirməklə yanaşı, Arzawa Ölkə Konfederasiyasının siyasi varlığına son qoyur. Bu icmaların ən əhəmiyyətlisi olan Frigiyalılar eramızdan əvvəl 8-ci əsrdən sonra yavaş-yavaş güclərini itirmiş və Lidiya Dövləti eramızdan əvvəl 690-cı ildə bu torpaqlarda öz suverenliyini qurmuşdur. Sonralar Kimmerlər-Sapardaylar davamlı basqınlarla lidiyalıları çox çətin vəziyyətə salsalar da, İsparta bölgəsində uzunmüddətli oturuşmuş hakimiyyət qura bilmədilər. Bölgə eramızdan əvvəl 546-cı ildə farsların hakimiyyəti altına keçmiş və eramızdan əvvəl 334-cü ilə qədər onların hakimiyyəti altında qalmışdır.

Bu tarixdən sonra Makedoniyalı İskəndər bölgədə hökmranlıq etdi. Helenistik dövrdə Minassos diqqətəlayiq bir yaşayış məntəqəsi olaraq görüldü. Eramızdan əvvəl 323-cü ildə Makedoniyalı İskəndərin ölümündən sonra Isparta eramızdan əvvəl 190-cı ildə Perqam krallığının, Selevkilərin və nəhayət Romalıların hakimiyyəti altında idi. Roma hakimiyyəti eramızın 395-ci ilə qədər davam etdi. Bizans hakimiyyəti 395-ci ildə başladı və 1204-cü ilə qədər, Səlcuqlar Qərbi Anadolu üzərində qəti nəzarəti ələ alana qədər davam etdi. Roma hakimiyyəti altında olan İspartanın mühüm məskunlaşma mərkəzləri Bayat (Selvecia Sidera), Uluborlu (Apollonia), Yalvaç (Antiokheia), Sütçülər (Sağrak-Adada), Şarkikaraağaç (Neopolis) və Gelendost (Debenae) idi. 395-ci ildə Roma İmperiyası ikiyə bölündükdən sonra VII-ci ildə Isparta Bizans imperiyasına birləşdirildi. 19-9-cu əsrlərdə aparılan inzibati bölgüyə görə əyalətə çevrilərək dini mərkəzə çevrilmişdir.

Orta əsrlərdə İslam dövlətləri ilə Bizanslılar arasında gedən müharibələrdə İsparta və ətrafı fəal rol oynamışdır. 774-cü ildə Abbasilər dövründə güclü ərəb ordusu İspartanı ələ keçirə bilsə də, Bizans qoşunları bir müddət sonra şəhəri geri aldı. İslam dövlətlərinin Anadoluya basqınları 10-cu əsrə qədər davam etdi. VIII əsrin əvvəllərində qısa müddət ərzində Abbasilərin hakimiyyətinə keçən şəhərin adı ərəb mənbələrində Sabart kimi keçir.

Səlcuq tarixçisi İbn Bibi İsparta qalasının və vilayətinin Anadolu Səlcuqlu Sultanı III tərəfindən tikildiyini söylədi. 1204-cü ildə Kılıç Arslanın dövründə Səlcuqlular tərəfindən fəth edildiyi yazılır.

İspartanın mərkəzində Səlcuqlulardan günümüzə qədər gəlib çatan ən qədim Səlcuqlu əsəri olan Ulu Məscidi 1299-cu ilə aiddir.

İbn Bibi buranı havası və suyu ilə məşhur bir vilayət kimi təsvir edir. İsparta bölgəsi 1300-cü ildə Hamitoğullarının hakimiyyəti altına keçdi. Hamitoğulları bəyliyi dövründə İspartaya gələn məşhur səyyah İbn Batuta şəhəri zəngin bazarları, saysız-hesabsız çayları, üzüm bağları və meyvə bağları olan baxımlı, səliqəli bir şəhər kimi təsvir edir. Qalasının hündür dağda olduğunu bildirir. Hamitoğulları dövründə qısa müddət ərzində İlxanilərin hakimiyyətinə keçən İsparta yenidən Hamitoğullarının hakimiyyəti altına keçdi. 1374-cü ildə edilən müqavilə ilə Hamitoğlu Kəmaləddin Hüseyn bəy 80 min qızıl pul qarşılığında Eğirdir, Karaağaç, Beyşehir, Seydişehir və Yalvaçla birlikdə Ispartanı Osmanlıya verdi. 1390-cı ildə Kəmaləddin Hüseyn bəyin ölümü ilə İsparta və ətrafı mütləq Osmanlı torpaqlarına birləşdirildi. Osmanlı torpaqlarına qatılan İsparta, mərkəzi Kütahya olan Anadolu vilayətinin sancağı olaraq mərkəzi hökumətə qatıldı. Bu yeni sancağın idarəsi Kutlu bəyə tapşırıldı. Kutlu bəy 1417-ci ildə Ulu məscidini təmir etdirmiş və bu məscid bu günə qədər gəlib çatmışdır. Osmanlı ilə Karamanoğulları arasında zaman-zaman əl dəyişdirən Hamitili II. Muradın dövründə mütləq Osmanlıya qatıldı. Sarapdar İlyas bəy sancaq bəyliyi təyin edildi. Hamitili Osmanlı mülkü olduqdan sonra Isparta sancağın mərkəzinə çevrildi və bu inzibati status Eğirdir ilə birlikdə həyata keçirildi.

İsparta Hamit Sancağı, Qanuni Süleyman dövründən başlayaraq bir mərkəz kimi əhəmiyyət qazanmışdır. Bu dövrdə saxlanılan qeydlər İspartanın sosial və iqtisadi vəziyyətini izah edir. 1522-ci il qeydlərində Ispartanın Çeribaşı, Debbağlar, İsgəndər, Cami, İğneci, Farsaklar, Gebran (Hristiyan Mahallesi), Məscid-i Suyuğa bəy, Məscid-i Fəslullah, Məscid-i Stile, Məscid-i Karaağaç, Məscid-i Karaağai. Hocaoğlu, Dere, Yenice və Doğancı adlı 17 məhəlləsinin olduğu görülür. Toxuculuq, üzümçülük və boyaqçılıq yüksək inkişaf etmişdir. Şəhərdə inzibati və hərbi məmurların fiflərindən başqa Sultanın vəliəhdləri də var idi.


Şəhərin niyə İsparta adlandırıldığı və İsparta adının haradan gəldiyi dəqiq məlum deyil. Bu mövzuda çoxlu araşdırmalar və rəylər var. Böcüzadə Süleyman Saminin “İsparta, Meydan Larousse və Kaamus’ul-Alam Tarixi” əsərində Pisidiya şəhərlərindən Barış yerinə Isparta adının istifadə edildiyi bildirilir. Baris adının sanskritcə “Su” mənasını verən “Vari” sözü ilə əlaqəli olduğu düşünülür. Bildirilir ki, bu adın “İs” zarf ön şəkilçisi ilə isparita şəklini alır və qalat dilində “İsparta” adlandırılır.

Başqa bir fikri ifadə edən Turhan Hikmət Dağlıoğlu və Prof. Unger, İsparta adının “baride” sözündən gəldiyini, bu sözün Het, bəlkə də Lidiya dilindən gələn bir söz olduğunu və yunan mühacirlərin Anadoluya gəlişindən sonra adına “Eis” şəkilçisi əlavə etdiklərini izah edir. Bəridə və onu “İsbarida” adlandırdılar. Prof. Osman Turan və Prof. Ramsey də iştirak edir.

Ərəb mənbələrində İsparta adı Sabarta (İbn Batutada) kimi qeyd olunur. Bu ad eramızdan əvvəl VIII illərə aiddir. XVI əsrdə skiflərin Qara dənizin şimalından cənuba qovduğu səbarday tayfalarının məskunlaşması nəticəsində verildiyi də bildirilir.

Digər bir fikir isə Ispartanın tarixdə ən çox xatırlanan adının Barış olmasıdır. Bu ad Hetitlər tərəfindən verilmişdir və mənası “Bərəkət” deməkdir. Romalılar Pisidiya bölgəsinə hakim olduqdan sonra Barış adını öz dillərinə uyğunlaşdıraraq “Sbarita” adlandırdılar. Şəhər türklərin əlinə keçəndən sonra İsparta şəhərinə çevrilmiş və bu adla xatırlanmışdır.

İspartada haranı gəzmək mümkündür desəniz, saymaqla qurtarmayacaq. Çünki İspartanın hər tərəfi, hər məhəlləsi bir cənnəti xatırladır.

İsparta dənizdən uzaq, lakin yaşıl və maviyə yaxın olan bənzərsiz bir şəhərdir… Göllər Bölgəsinin bənzərsiz təbii gözəlliklərini tarixin zəngin irsi ilə birləşdirən Ispartanın ticarət nişanı qızılgül və lavanda tarlalarıdır…

Türkiyənin ikinci ən böyük şirin su gölü olan Eğirdir Gölü Ispartanın ziyarət edilməli yerləri siyahısında birinci yerdədir. Isparta şəhər mərkəzinə yarım saatlıq məsafədə yerləşən göldə möhtəşəm təbiət mənzərəsi ilə müşayiət olunan yay aylarında balıq yemək, hətta üzmək mümkündür. Eğridir gölünün sahilində yerləşən Altınkum çimərliyindən gölə girərək üzməkdən həzz ala bilərsiniz. Ispartada üzmək üçün başqa bir yer olan Bedre Village Beach, şezlong, duş və soyunub-geyinmə otaqları kimi imkanları ilə yay aylarında Eğridir gölündə sərinləmək istəyənlərin ünvanıdır. Siz həmçinin göldə bitən levrek, levrek və burr kimi ləzzətli balıqları da yeyə bilərsiniz.

Anadolu coğrafiyasının ən yaxşı qorunmuş qədim şəhərlərindən biri olan Adada Antik Şəhərinin tarixi eramızdan əvvəl 1-ci əsrə gedib çıxır.

Roma dövründə böyük əhəmiyyət kəsb edən antik şəhərdə 4 ayrı məbəd, forum, kilsə və amfiteatr var. Əksəriyyəti günümüzə qədər gəlib çatmış tikililərin ən diqqət çəkənini Kral Yolu adlandırmaq olar. Müqəddəs Pavelin üzərindən keçdiyi düşünülən və bu səbəbdən xristian inancı üçün əhəmiyyətli olan Kral Yolu, eyni zamanda Türkiyənin ikinci ən uzun gediş yoludur.

İsparta Aksuda ziyarət edilməli ən vacib yer görənləri valeh edən Zindan mağarasıdır.

İçərisi tam işıqlandırılan mağarada təbiətin əli ilə oyulmuş sarkıt və stalaqmitləri, daş və damcı daş strukturlarını görə bilərsiniz. Maqnezium və kalsiumla zəngin yeraltı axınının axdığı mağaradakı rəngli kristal quruluşlar görənləri valeh edir.

Tanrı İspartadan öz gözəlliyini əsirgəməyib. İstər Bizans, İstərsə Roma, istərsə də Osmanlı dövrünə aid qədim tikililər sizi nağıllar aləminə aparacaq.

SAMİRƏ







VİDEO

Zəngəzur dəhlizində özəl şirkətin nəzarət məsələsinin mənşəyi bilindi - Şarl Mişel - VİDEO

Paşinyan Lavrovun üzünə sərt qayıtdı... - VİDEO

Ermənistan indi də İranın marionetkası adlandırıldı... - VİDEO

Keçmiş başçının 2 milyonunu “yemiş” dələduzların cinayəti məlum - bəs başçının cinayəti nədir?

Prezidentin adını çəkdiyi Milli Qəhrəman Natiq Qasımov kimdir...

Qarabağ itkinlərinin həyatı cild-cild Xatirə Kitablarında yaşayır - Prezident həssas mövzunu gündəmə gətirdi...

SON XƏBƏRLƏR

04.10.2024 | 16:31
Azərbaycanın xarici siyasətində Orta Asiyanın yeri və rolu

04.10.2024 | 16:30
Rusiyanın Cənubi Qafqaz Siyasətində Gürcüstan Amili

04.10.2024 | 16:28
İran-Ermənistan münasibətlərinin Cənubi Qafqaza təsirləri

04.10.2024 | 16:28
Britaniyanın keçmiş baş naziri Consondan şok iddia - Netanyahunun istifadə etdiyi şəxsi vanna otağımda dinləmə cihazı tapıldı

04.10.2024 | 16:14
Azərbaycan Dəmir Yolları yük əməliyyatlarının müddətini 20 dəqiqəyə endirdi - Necə?

04.10.2024 | 16:12
Azərbaycan-Qərb münasibətlərində enerji diplomatiyasının təsiri gücü

04.10.2024 | 16:11
ABŞ və İsrail İranın neft obyektlərinə hücumu müzakirə edir - Bayden açıqladı...

04.10.2024 | 15:46
İran prezidenti Səudiyyəyə İsrailə qarşı birləşməyi təklif etdi - sabah növbə digər islam ölkələrinə çatacaq...

04.10.2024 | 15:10
Bakıda bank kartlarından oğurluq edən 3 nəfər saxlandı

04.10.2024 | 14:53
Korsikalılar adadakı hava və dəniz limanlarını blokladı - Fransaya etiraz edən ada iflic vəziyyətinə düşdü

04.10.2024 | 14:43
"Hansı dostluqdan söhbət gedə bilər?” - Prezidentdən sərt açıqlama

04.10.2024 | 14:35
"Qələbəmiz göstərdi ki, ədalətsizliyə qarşı mübarizə aparmaq mümkündür" - Prezident

04.10.2024 | 14:30
İsmayıllıda at əti satan şəxslər yaxalandı... - FOTO

04.10.2024 | 14:25
Bakıda avtomobildən oğurluq edən şəxs saxlandı

04.10.2024 | 14:12
Azərbaycan QHT-ləri ermənipərəst ABŞ konqresmeni Şiffə açıq məktub yazdılar...

04.10.2024 | 13:55
"Qərb İrəvanı Bakı ilə danışıqları yubatmağa sövq edir" - Rusiya FTX-sinin rəhbəri

04.10.2024 | 13:34
Bakıda tarixi İpək Yoluna həsr olunmuş UNESCO konfransı keçirilir

04.10.2024 | 13:25
Prezident İlham Əliyev: "Ermənistan təhlükəli oyunlara qoşulub"

04.10.2024 | 13:21
"Bugünkü gün anti-Azərbaycan qüvvələr üçün matəm günüdür" - Prezident

04.10.2024 | 13:15
Prezident Cəbrayıl sakinləri ilə görüşdə Amerikanın anti-Azərbaycan addımlarından danışdı

04.10.2024 | 13:10
İlham Əliyev: "Bizə qarşı olan düşmənçilik siyasəti dayanmır"

04.10.2024 | 13:07
"Fransa və onun kimi Qərb dövlətləri işğalı əbədi etmək üçün əllərindən gələni edirdilər" - Prezident

04.10.2024 | 13:03
Макрон пообещал Пашиняну израсходовать остальных армяноидов - ПРЯМАЯ ТРАНСЛЯЦИЯ

04.10.2024 | 13:00
Prezident İlham Əliyev: "Azad edilmiş torpaqlarda aparılan işlər miqyasına görə xüsusi xarakter daşıyır"

04.10.2024 | 12:52
"Cəbrayıl əməliyyatı xüsusi əhəmiyyətə malik idi" - Prezident

04.10.2024 | 12:35
Azərbaycan və Rusiya Xəzərin dayazlaşması ilə əlaqədar ikitərəfli işçi qrup yaratdı

04.10.2024 | 12:10
COP29 çərçivəsində 35 ölkədən gənclər Azərbaycana dəvət ediləcək

04.10.2024 | 12:00
Bakıda “İqlim Fəaliyyəti üçün Yürüş” keçirilib

04.10.2024 | 11:15
Livanın cənubunda terror infrastrukturu məhv edilib - İsrail mediası

04.10.2024 | 11:10
"Neftçi" bu gün səfərdə "Kəpəz"lə qarşılaşacaq

04.10.2024 | 11:08
Türkiyənin ədliyyə naziri Bakıya gəlib

04.10.2024 | 11:07
Bakı-Şamaxı-Yevlax yolunda avtomobillə hərəkət qismən məhdudlaşdırılacaq - XƏBƏRDARLIQ

04.10.2024 | 11:06
Bakıda yük avtomobili iki bacını vurub - biri vəfat edib

04.10.2024 | 11:06
Prezident İlham Əliyev və Birinci xanım Mehriban Əliyeva Cəbrayılda yaşayış kompleksinin açılışında iştirak ediblər - YENİLƏNDİ

04.10.2024 | 11:03
İranın Azərbaycandakı casuslarına sərt cavab - CANLI

04.10.2024 | 11:00
"Bu, açıq-aşkar şantajdır" - İcmadan BƏYANAT

04.10.2024 | 10:30
Füzuli sakinindən 3 kiloqram narkotik aşkarlanıb - DİN açıqlama yaydı

04.10.2024 | 10:20
İlon Mask barədə qalmaqal - gizli şəkildə respublikaçılara milyonlarla dollar ianə edib

04.10.2024 | 10:12
Sumqayıt-Bakı qatarında texniki problem olub - səbəbi açıqlandı

04.10.2024 | 10:10
MDB xüsusi xidmət orqanları rəhbərləri Astanada iclas keçirir

04.10.2024 | 10:06
Atdan yıxılıb öldü - Gədəbəydə bədbəxt hadisə

04.10.2024 | 10:00
Ermənilərin Gəncəni ilk dəfə raket atəşinə tutmasından 4 il ötür...

04.10.2024 | 09:22
Təhsil Nazirliyinə tabe olmayan institut alimləri ayda 1000 manat əlavəni haradan alacaqlar?..

04.10.2024 | 09:20
Fernandu Santuş yaxın saatlarda mətbuat konfransı keçiriləcək

04.10.2024 | 09:15
Zığ dairəsi-Hava Limanı yolunda zolaqlar üzrə sürət endirilib - XƏBƏRDARLIQ

04.10.2024 | 09:10
Zakir Həsənov Türkiyəyə işgüzar səfər edib

04.10.2024 | 09:08
Bu gün Cəbrayıl Şəhəri Günüdür

04.10.2024 | 09:00
Peru mətbuatı Azərbaycanın irəli sürdüyü “COP atəşkəsi” təşəbbüsündən yazır

04.10.2024 | 08:37
Nazirin müşaviri çox mürəkkəb hədəfdən danışdı - maşınları 40 faiz azaltmaq olarmı?..

04.10.2024 | 01:35
İsrail "Hizbullah"ın daha bir rəsmisinin öldürüldüyünü açıqladı...

03.10.2024 | 22:30
Hindistanda mağarada 188 yaşlı kişi tapıldı...

03.10.2024 | 21:26
"Ağıllı xəstəxanalar" sistemində müasir kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi...

03.10.2024 | 21:09
Keçmiş başçının 2 milyonunu “yemiş” dələduzların cinayəti məlum - bəs başçının cinayəti nədir?

03.10.2024 | 20:53
Roşa-Şana və neftin 200 dollara qalxmaq təhlükəsi İsraili İranla bağlı tərəddüdə saldı...

03.10.2024 | 20:37
44 günlük müharibəyə "ssenari" demək Paşinyanın niyyətindən xəbər verir - "hərbi repressiya" başlayacaq...

03.10.2024 | 20:22
Azərbaycanda saatlıq əmək haqqına keçidin üstünlükləri dərhal görünəcək...

03.10.2024 | 20:08
Prezidentin adını çəkdiyi Milli Qəhrəman Natiq Qasımov kimdir...

03.10.2024 | 19:55
Qarabağ itkinlərinin həyatı cild-cild Xatirə Kitablarında yaşayır - Prezident həssas mövzunu gündəmə gətirdi...

03.10.2024 | 19:41
Mirzoyan KTMT-dən çıxış yollarını Qərbin Təhlükəsizlik platformalarına məruzə etdi...

03.10.2024 | 19:41
"Litva Azərbaycana “öyüd-nəsihət" verə bilən axırıncı ölkələrdəndir" - İcma sərt bəyanat yaydı

03.10.2024 | 19:27
İran-İsrail savaşı Şərqlə Qərb arasında Azərbaycanın rolunu dəyişə bilər...

03.10.2024 | 19:14
Qarabağ Dirçəliş Fondunun yalnız universitetlərdə görüşü kifayət edir?..

03.10.2024 | 19:01
Bütün Afrika Fransanın üstünə qalxdı - qitənin məşhur mübarizləri Bakıda toplaşdı...

03.10.2024 | 18:47
İsrailin İranın nüvə zavodlarını vurması Azərbaycana necə təsir edə bilər?..

03.10.2024 | 18:35
Özü ilə bərabər general rütbəsini də türməyə aparanlar - Prezident son qoydu...

03.10.2024 | 18:25
Bakıda Fransanın iyrənc müstəmləkəçiliyinə qarşı daha bir beynəlxalq konfrans keçirildi... - YENİLƏNDİ

03.10.2024 | 18:22
Bunu Əliyevin Ermənistana yeni sülh şərti hesab etmək olar - "canilər cəzalandırılsın"...

03.10.2024 | 18:08
Aqrar sektorumuzda inkişafın yavaşıması İqlim həftəliyində də gündəmə gəldi...

03.10.2024 | 17:54
Qərbi Azərbaycan mövzusu Ermənistanı qorxutdu - Mirzoyan təxribata əl atdı...

03.10.2024 | 17:40
Göyçədə Aşıq Ələsgərin abidəsi nə vaxt bərpa oluna bilər?..

03.10.2024 | 17:37
Milli müstəqillik mübarizəmizdə dönüş nöqtəsi

03.10.2024 | 17:25
Bakı-İrəvan sülh sazişinin icrasına nəzarət Komissiyası - Paşinyan yeni element açdı...

03.10.2024 | 17:12
Fransa müstəmləkə xalqlarının fəallarına qarşı bu iyrənc üsuldan da istifadə edirmiş…

03.10.2024 | 17:00
"Təbii sərvətlərimiz Fransa tərəfindən oğurlanır" - Mavritaniyalı fəal

03.10.2024 | 16:47
Rəsmi Bakı Litva XİN rəhbərinin Azərbaycana qarşı böhtanlarına tutarlı arqumentlərlə cavab verdi...

03.10.2024 | 16:40
Əhalinin dərman vasitələri üzrə xərcləri minimuma endiriləcək – Qanuna dəyişiklik edilir...

03.10.2024 | 16:34
“Artıq torpaqlarımızın işğal deyil, azad olunduqları tarixləri qeyd etməyimiz qürur mənbəyimizdir” - Vüqar Rəhimzadə

03.10.2024 | 16:25
İranla bağlı şok iddia - altı ay ərzində 10 nüvə başlığına sahib ola bilər...

03.10.2024 | 16:11
Yeni Kaledoniyadan Bakıya təşəkkür məktubu göndərildi

03.10.2024 | 15:51
İsrail İranın strateji obyektlərinə hücum qərarı verdi... Bayden ağzından qaçırdı - Yaxın Şərqdə nüvə təhlükəsi...

XƏBƏR ARXİVİ

«    Oktyabr 2024    »
BeÇaÇCaCŞB
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
28293031