Hindistan Azərbaycana münasibətini dəyişmək zorundadır - xəbərdarlıq...
Yeni Dehli bu ilin payızında baş tuta biləcək Hindistan və Mərkəzi Asiya dövlətləri liderlərinin ikinci sammitinə ev sahibliyi etməyə hazırlaşır. Görüş Hindistanın Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrinin möhkəmləndirilməsində mühüm addım ola bilər.
Yeni Dehlidə keçirilməsi nəzərdə tutulan sammit ərəfəsində avqustun 28-də Mərkəzi Asiya Xarici İşlər Nazirliyi rəhbərlərinin iştirak etdiyi iki günlük təhlükəsizlik konfransı başlayıb. Burada Avrasiyada beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafına, Şimal-Cənub dəhlizinə və Çabahar limanına xüsusi diqqət yetirilir.
Bundan başqa, Hindistan ekstremizm və terrorizmin Əfqanıstandan Mərkəzi Asiyaya yayılması təhlükəsindən narahatdır. Çünki Əfqanıstanla həmsərhəd olan Özbəkistan, Tacikistan və Türkmənistan Hindistan üçün regionda mühüm tərəfdaş olduğu üçün bu təhlükə birbaşa Yeni Dehliyə təsir edir. Son iki ildə üç Mərkəzi Asiya ölkəsi Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin imkanlarından fəal istifadə edərək, İranın Çabahar limanı vasitəsilə Hindistana mal göndərir. O, Orta Asiya ölkələrinə Hind okeanına çıxışı təmin edir. Hindistan artıq Çabahar və digər Hindistan limanları arasında gəmiçilik marşrutlarını işə salıb, həmçinin Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizini fəal şəkildə inkişaf etdirir. Təxminən 7200 kilometr uzunluğunda olan bu irimiqyaslı layihə Hindistanı İran və Mərkəzi Asiya ölkələri vasitəsilə Rusiya ilə birləşdirməyə hesablanıb, Süveyş kanalı vasitəsilə ənənəvi dəniz marşrutu ilə müqayisədə yükdaşımaların vaxtını və xərclərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Hindistan isə təbii ehtiyatların alışını artırmağa çalışır. bunun üçün əsas baza Rusiya və Mərkəzi Asiyadır. Amma indiki vəziyyətdə Hindistanın Azərbaycanın tranzit imkanlarına da böyük ehtiyacı yaranır. Xüsusən də Rusiyadan məhsulların idxalında Azərbaycandan keçən Şimal-Cənub dəhlizinə böyük ehtiyac var. Perspektivdə Mərkəzi Asiyadan idxalda da Azərbaycan amili önə çıxacaq. Xüsusən də türk birliyi və Mərkəzi Asiya ölkələrinin Azərbaycandan keçən dəhlizlərə qoşulması fonunda bu məsələ daha da aktuallaşır. O səbəbdən hesab edilir ki, Hindistanın artıq Azərbaycanla bağlı siyasətini korrektə etməsinə ciddi ehtiyac var. Elə Yeni Dehlidə keçiriləcək konfransda nəqliyyat dəhlizlərindən istifadənin daha da optimallaşdırılması, logistika və infrastruktur sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi yolları müzakirə olunacaq. Buna görə də Hindistan Mərkəzi Asiyada diplomatik səylərini fəal şəkildə artırır. Rus ekspert Aleksandr Vorobyovun fikrincə, çoxvektorlu olmağa meylli olan Mərkəzi Asiya dövlətlərinin siyasətinə indi dünyada xüsusi diqqət var: “Bunun arxasında müxtəlif təsir mərkəzlərindən resurslar və dəstək almaq istəyi dayanır. Bu gün Mərkəzi Asiya dövlətləri üçün öz siyasətlərinin Qərb vektorunu inkişaf etdirməyin bir qədər çətinləşməsinə baxmayaraq, heç kim çoxvektorluq ideyasından əl çəkməyib. Bu gün Körfəz ölkələri, Türkiyə, Yaponiya və təbii ki, Hindistana daha çox diqqət yetirilir. Sonuncu bir sıra sahələrdə inkişaf etmiş iqtisadiyyata malikdir və getdikcə Çinə meylli olan regionda təsirini saxlamaq üçün Mərkəzi Asiya ölkələrinə siyasi və iqtisadi kapital yatırmağa hazırdır”.
“Şərq-Qərb Strategiyası” analitik mərkəzinin baş direktoru Dmitri Orlovun sözlərinə görə, Hindistanın Mərkəzi Asiyadakı fəaliyyəti ən azı onu göstərir ki, bu dövlət Rusiya, Çin, ABŞ, Aİ, İngiltərə, Türkiyə və digər dövlətlərlə yanaşı regiona təsir etmək istəyir. Lakin regiona birbaşa çıxışı olan yalnız Rusiya, Çin və İrandır: “Hindistan da daxil olmaqla, bütün digər ölkələrin bu üstünlüyü yoxdur”. Ekspert xatırladıb ki, Hindistan regionda 2012-ci ildən, iqtisadiyyat, enerji və təhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlığa yönəlmiş “Mərkəzi Asiyanı birləşdir” proqramının yaradıldığı vaxtdan fəaliyyət göstərir: “Lakin bu proqram səmərəli işləmir. 2015-ci ildə bütün Orta Asiya ölkələrinə səfər edən Hindistanın baş naziri Narendra Modi tərəfindən proqram sürətləndirilib. Bundan sonra xarici işlər nazirlərinin və iş adamlarının görüşləri keçirilməyə başlandı. Bəzi irəliləyişlərə baxmayaraq, Hindistan və Mərkəzi Asiya arasında münasibətlər hələ də inkişaf etdirilməlidir. Hindistan və Mərkəzi Asiya arasında ticarətin böyüməsinə quru dəhlizinin olmaması mane olur. Çünki hər şey Hindistana tam dost olmayan Əfqanıstana düşür”. Bunlar fonunda “Şimal-Cənub” dəhlizi Hindistan üçün həyati önəm kəsb edir. Qeyd edək ki, “Şimal-Cənub” dəhlizinin əsasını təşkil edən Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)–Astara (Azərbaycan) dəmir yolu istismara verildikdən sonra yükdaşımaların həcmi daha da artaraq tranzit ölkələrin gəlirlərinin də çoxalmasına səbəb olacaq. Yüklərin Hindistanın Mumbay limanından İranın Çabahar limanına, oradan isə Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)–Astara (Azərbaycan) dəmir yolu ilə Rusiya və Avropaya daşınması nəzərdə tutulub. Bu yolun Qəzvin-Rəşt hissəsi artıq fəaliyyət göstərir. Rəşt–Astara hissəsində isə işlər davam edir. Bu yol hazır olduqdan sonra isə Sankt-Peterburqdan çıxan yüklər qatarlar vasitəsilə Azərbaycan və İran ərazilərindən tranzit keçərək Hindistana və Körfəz ölkələrinə çatdıracaq. Bunu Hindistanda da nəzərə alırlar.
Tahir TAĞIYEV
