Cənubi Qafqazda kommunikasiyaların açılması dünyanın işinə çevrildi...
“Azərbaycan və Rusiyanın regionda kommunikasiyaların inkişafında maraqlı olmasından danışarkən Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi mövzusunu nəzərdən qaçırmaq olmaz. Bu dəhliz sayəsində Hindistan və Çin öz yüklərini Mərkəzi Asiya, Azərbaycan, Rusiya və Avropaya daşıya biləcəklər. Layihənin əsas üstünlüyü yükdaşıma vaxtının yarıdan çox azaldılmasıdır”. Belə br açıqlama ilə rusiyalı ekspert Stanislav Pritçin çıxış edib.
O qeyd edir ki, dünyada mövcud vəziyyət fonunda əsas mərkəzi Azərbaycan olan nəqliyyat marşrutlarının əhəmiyyətini qiymətləndirmək zəruridir: “Azərbaycan bu istiqamətdə bir sıra mühüm addımlar ataraq Şimal-Cənub marşrutunun təşviqində mühüm rol oynayır. Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi layihəsinin həyata keçirilməsi həm Cənubi Qafqaz regionunun, həm də Rusiya ilə Azərbaycan arasında ikitərəfli münasibətlərin inkişafında mühüm rol oynayır. Bu marşrut sayəsində ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi iki dəfə artıb, daşımaların qiyməti isə dəniz nəqliyyatı ilə müqayisədə xeyli aşağı düşüb. Şimal-Cənub dəhlizi bizim əsas magistral layihəmizdir. Üstəlik, burada ən diqqətçəkən məqam odur ki, Rusiya və Azərbaycan öz növbəsində bütün razılaşmaları yerinə yetirib və infrastrukturu genişləndirməyə hazırdırlar. Bundan əlavə, bu, Rusiyanın ticarət əlaqələri üçün bağlanan Qərb istiqamətinə alternativ olacaq yeni marşrut açmaq imkanıdır. Azərbaycan üçün isə, təbii ki, bu, tranzit potensialını artırmaq və ondan istifadə etmək imkanıdır”. ABŞ-ın keçmiş Sovet İttifaqında milli məsələlər üzrə keçmiş müşaviri və Avrasiyada etnik və dini məsələlər üzrə ekspert Pol Qobl qeyd edir ki, Rusiya rəhbərliyi indiki kursunu davam etdirmək istəyirsə, Qafqaz, Mərkəzi Asiya və ya Xəzər dənizindən keçən Şimal-Cənub dəhlizi üzrə əlaqələrinin davam etdiyinə əmin olmalıdır: “Çünki Rusiyaya İrana və onu təchiz edəcək digər ölkələrə çıxış lazımdır. Buna görə də cənab Putinin Azərbaycana səfəri zamanı birinci prioriteti bu dəhlizin açıq qalmasını təmin etməyə çalışmaq oldu. İkincisi, məncə aydındır ki, Azərbaycan və Ermənistan 30 illik münaqişənin həlli ilə bağlı razılaşmaya yaxınlaşdığı vaxt Moskvanın Cənubi Qafqazda təsir rıçaqları xeyli azalıb. Moskva Bakı ilə İrəvan arasında gərginlikdən öz maraqlarını təmin etmək üçün həmişə istifadə edə bilərdi. Bu, artıq belə deyil və buna görə də cənab Putin aşkar şəkildə vəziyyətdən istifadə edərək, iki ölkə arasında daha güclü olan Azərbaycana dəstək nümayiş etdirməyə çalışır. Düşünürəm ki, biz Moskvanın Bakıya daha çox diqqət yetirdiyini görəcəyik, çünki bir neçə il əvvəl çox müdrik azərbaycanlı şərhçinin dediyi kimi, Moskva üçün Cənubi Qafqazda Gürcüstan bir alət, Ermənistan vasitə, Azərbaycan isə mükafatdır və Putin birtəhər parçaları yığmağa çalışır”.
Paul Qobl qeyd edir ki, indiki halda regionda kommunikasiyaların açılması dünyada xüsusi diqqət mərkəzindədir: “Gəlin açıq deyək: bir neçə il əvvəl 44 günlük müharibədən sonra qəbul edilən bəyannamədə onun əsas prinsipi kimi təkcə işğala, Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğalına son qoyulması deyil, həm də hər bir ölkədən digər ölkənin istifadə edə biləcəyi tranzit yollarının açılması qeyd olunurdu. O vaxtdan bəri danışıqlar davam etdikcə, həm Bakı, həm də İrəvan bu yaxınlarda nəqliyyat marşrutlarının açılması ilə bağlı hər hansı bir məsələnin daxil edilməsi qərarından imtina etdilər, ona görə ki, onların bildirdiyinə görə, onlar bu məsələdə irəliləyişə nail ola bilmirlər”. Bununla belə, ekspert kommunikasiyaların açılması üçün böyük güclərin daha aktiv fəaliyyətə keçdiklərini bildirir. Türkiyəli analitik Mehmet Ali Güller də məsələyə bu prizmadan yanaşır: “Moskva Qərbin Rusiya Federasiyasından yan keçən nəqliyyat dəhlizləri yaratmaq planlarını məhv etməyə çalışır. Elə prezident Vladimir Putinin Azərbaycana dövlət səfəri çərçivəsində bu yaxınlarda Bakıda müzakirə edilən Şimal-Cənub dəhlizi ideyası da məhz buna yönəlib”. Güller ən yüksək səviyyədə Azərbaycan-Rusiya danışıqlarının nəticələrinin təkcə regiondakı şəraitə deyil, həm də Avrasiya məkanındakı vəziyyətə təsir edəcəyinə əminliyini ifadə edib.
Onun sözlərinə görə, bu gün Avrasiya regionunda nəqliyyat və logistika dəhlizlərinin “müharibəsi” gedir: “ABŞ-ın siyasətindən fərqli olaraq, müxtəlif güclər, o cümlədən Rusiya və Çin Avrasiyada ticarət yolları ilə bağlı öz konsepsiyalarını hazırlayır”. Güller, buna misal olaraq, Pekinin “Bir kəmər, bir yol” layihəsini, Türkiyə-İraq İnkişaf Yolu təşəbbüsünü və Şimal-Cənub dəhlizini göstərib: “İlk baxışda, bu ideyalar bəzi hallarda bir-birinə zidd görünə bilər, lakin strateji kontekstdə biri digərini tamamlamaq və son nəticədə bütün iştirakçı ölkələrin inkişafına töhfə vermək potensialına malikdir”. Analitik hesab edir ki, Avropa və Asiya ölkələri üçün ən sərfəli variant bütün ticarət yollarını Pekinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü ilə birləşdirmək olardı. İndilikdə görünən odur ki, çoxvektorlu xarici siyasət nəticəsində Azərbaycan regional, həmçinin qlobal səviyyədə bir çox layihələrin açar ölkəsinə çevrilib. Azərbaycan Şimal-Cənub dəhlizi layihəsinə qoşulmaqla, ilk növbədə, özünün həm Rusiya, həm də İranla quru sərhədinin əlverişli coğrafi xarakteristikasından səmərəli şəkildə faydalanaraq üçtərəfli regional əməkdaşlığı inkişaf etdirmək və mövcud şəraitdən bəhrələnmək, yeni dividendlər qazanmaq istəyir. Bundan başqa, Azərbaycan gələcəkdə bu istiqamətdə qonşu Gürcüstanın ərazisini və kommunikasiyalarını da işə salmaqla Şimal-Cənub və Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizlərinin inteqrasiyasını sürətləndirməyi nəzərdə tutur. Bundan başqa, xüsusi qeyd olunmalıdır ki, Şimal-Cənub marşrutu Azərbaycan, İran və Rusiya ərazilərində dəmir yolu əlaqələrinin, həmçinin bu ölkələrin tranzit və iqtisadi potensialının gücləndirilməsinə xidmət edəcək, beynəlxalq yüklərin bu istiqamətə daha çox miqdarda axınına təkan verəcək. Qeyd edək ki, Şimal-Cənub dəhlizinin əsasını təşkil edən Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)–Astara (Azərbaycan) dəmir yolu istismara verildikdən sonra yükdaşımaların həcmi daha da artaraq tranzit ölkələrin gəlirlərinin də çoxalmasına səbəb olacaq. Yüklərin Hindistanın Mumbay limanından İranın Çabahar limanına, oradan isə Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)–Astara (Azərbaycan) dəmir yolu ilə Rusiya və Avropaya daşınması nəzərdə tutulub. Bu yolun Qəzvin-Rəşt hissəsi artıq fəaliyyət göstərir. Rəşt–Astara hissəsində isə işlər davam edir. Rusiya dəmir yolunun Rəşt-Astara (İran)-Astara (Azərbaycan) hissəsinin tikintisi üçün İrana 13,5 milyard avro güzəştli kredit ayırıb.
Ramil QULİYEV
