Fermerlərimiz öz qarpız və fındığını məhv edir - niyə?
Elçin Bayramlı: “Qeyri-effektiv idarəetmə, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin fəaliyyətsizliyi və ya mənfi fəaliyyəti bu mənzərənin yaranmasına səbəb olub”
Dövlət səviyyəsində sahibkarlığın inkişafına, fermerlərin fəaliyyətlərinin genişləndirilməsinə hər cür şərait yaradılıb. Bu sahənin tərəqqisi Prezident İlham Əliyevin diqqətindədir. Fermerlər özləri də hər zaman qeyd edirlər ki, ölkə başçısının qayğısını yaxından hiss edirlər. Bu, məsələnin bir tərəfi.
Digər tərəfdən isə, bilindiyi kimi, bölgələrdə fəaliyyət göstərən fermerlər öz əkib-becərdikləri məhsulları bazara çıxarmaqla bağlı ciddi problemlə qarşılaşırlar. Bir sözlə, fermerlər böyük zəhmətlə əkib-becərdikləri məhsulları, meyvə-tərəvəsi sata bilmirlər. Fermer becərdiyi məhsulu satıb ondan fayda götürməlidir, amma onlar bunu edə bimirlər. Sanki gözəgörünməz bir əl onların bazara çıxıb öz məhsullarını özlərinə və əhaliyə sərf edən qiymətə satmasına mane olur.
Bilirsiz ki, keçən həftə Bərdədən olan fermer əkdiyi qarpızı sata bilmədiyi üçün iki “lafet” məhsulu arxa tökdü. Sahibkar bildirdi ki, məhsulunu maya dəyərindən aşağı qiymətə satmaqdansa, onu suya tökməyə üstünlük verir. Bakı bazarlarında qarpızın qiyməti baş yarır, amma fermerə imkan verilmir ki, məhsulunu Bakıya gətirib münasib qiymətə satsın. İndi də Xaçmaz rayonundan növbəti bir fermerin şikayəti yayılıb.
Bu rayonda fındıq yığımı başlayıb. Deyildiyi kimi, bu il məhsuldarlıq bol olsa da, qiymət fermerləri qətiyyən qane etmir. "Keçən il 3 manat 60 qəpiyə satdığım fındığı bu il 2 manat 80 qəpiyə verirəm. Bütün xərcləri hesablayanda əldə etdiyimiz gəlir bizə sərf etmir", - deyə fermer bildirib.
Təsərrüfat sahibləri fındıqçılıqdan imtina edib, daha çox gəlir gətirən sahələrlə məşğul olmaq haqqında düşündüklərini deyirlər.
Barəsində danışdığımız problemlər bir daha onu göstərir ki, fermerlər satış məsələsində ciddi problemlərlə üzləşir. Nəticədə isə həm istehlakçılar, həm də fermerlərin özləri itirir.
Fermerlərlə bağlı nə baş verir? Sanki bu işdə bir düşmən əli var. Bunlar min əziyyətlə əkib-becərirlər, amma malları əllərində qalır. Deyirlər ki, məhsulu su qiymətinə satmaqdansa suya töksələr daha yaxşıdır. Bakı bazarlarında fındığın, qozun qiyməti hədsiz dərəcədə bahadırsa, fermer niyə öz məhsulunu “su qiymətinə” satmalıdır?
“Aqrar sektorda bütün maneələrin aradan qaldırılması çox vacibdir”
Ekspert Elçin Bayramlı “Bakı-Xəbər”ə “Həm apardığımız müşahidələr, həm rəsmi statistika, həm aqrar sektorda çalışıanların verdikləri informasiyalar açıq şəkildə göstərir və sübut edir ki, qısaca desək, aqrar sektor “müvəfəqqiyətlə” məhv edilib. Yəni artıq bu barədə danışmaq da gecdir. 20 ildir danışılır, deyilir, problemlər ortaya qoyulur, amma heç bir reaksiya verilmir, heç bir islahat, heç bir proqram ortada yoxdur, bu sahədə heç bir ciddi irəliləyiş müşahidə olunmur, əksinə, bir tənəzzül, bir geriləmə gedir. Sizə bir faktı deyim, son 10 ildə ərzaq məhsullarının idxalı 2, 2 dəfə artıb. Yəni bu da yüz faizdən artıq artım deməkdir. Halbuki, son 10 ildə aqrar sektora milyardlarla investisiyalar yönəldilib, böyük dövlət subsidiyaları verilib, müxtəlif güzəştlər tətbiq olunub, amma nəticə yoxdur. Qeyri-effektiv idarəetmə, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin fəaliyyətsizliyi və ya mənfi fəaliyyəti bu mənzərənin yaranmasına səbəb olub. Bu idarəetmənin heç bir qaydaya, heç bir sistemə, heç bir təcrübəyə aid olmaması, korrupsiya və monopoliya halları, bazar imkanlarının fermerlərinin üzünə bağlanması, bu sahədəki nəticədə ona gətirib çıxarır ki, birincisi, bizim aqrar sektorda yerli istehsalın həcmi azalır. İkincisi, idxalda aslılığımız sürətlə artır. Əvvəllər bu 50 faiz idi, indi bəzi məlumatlara görə, 70 faizə çatıb. Dəhşətli bir vəziyyətdir. Bu, ərzaq təhlükəsizliyinin nəinki təmin edilməsi, hətta daha ağır vəziyyətə salınması deməkdir. Eyni zamanda ölkənin istehlak bazarında (ərzaq bazarında –E.B) qiymətlər fasiləsiz olaraq dayanmadan artır. Bu il ifadə olunan vəziyyət isə çox dəhşətlidir, yerli mövsümi meyvə-tərəvəzin qiyməti görünməmiş dərəcədə bahadır. Nəticədə də Azərbaycan əhalisi özünün ənənəvi meyvə-tərəvəzini möhsüm vaxtı ala bilmir, ona həsrət qalır. Bundan artıq nə ola bilər ki? Bu, aqrar sahədə çox faciəvi vəziyyət deməkdir”.
E.Bayramlı hesab edir ki, bu probelmin həll edilməsi üçün böyük bir proqram həyata keçirilməlidir: “Aqrar sektorda bütün maneələrin aradan qaldırılması çox vacibdir. Eyni zamanda əhalinin şəhərlərə axının qarşısı alınmalıdır, kənd təsərrüfatında kadrların, texnika təminatının vəziyyəti düzəlməlidir, su, suvarma problemi həll olunmalıdır, sahibkarlara qarşı törədilən maneələr aradan qaldırılmalıdır, fermerlərin bazarlara buraxılması təmin olunmalıdır. Siz təsəvvür edin, sahələrdə 20-30 qəpiyə alınan məhsul Bakıda 2-3 manata satılır. Burada əkinçi, biçinçi, hevandar və başqa fermerlər bankrot olur, məhsulu maya dəyərindən ucuz satır. Bəzən heç satmağa da dəymir, məhsulu çölə, zibilliyə atırlar. Amma ortada dəllallar on qat pul qazanır. Nə baş verir? İstehlakçılar, əhali və əkən-biçən, əziyyət çəkən fermerlər olur, amma ortada kiçik bir qrup dəllal mafiyası qazanır. Bu dəllallar bazarları, ölkənin yollarını tutublar ki, sahibkarlar heç yerə məhsul aparmasınlar, bazarlara çıxış əldə etməsinlər. Bu dəllal qrupu milyardlar qazanır. Eyni zamanda da bunda idxal monopoliyası maraqlıdır. Çünki yerli istehsalçılar sıradan çıxanda ölkənin ərzaq təlabatını onlar gətirdikləri məhsullarla ödəyirlər. Hansısa bir məhsulun kiloqramını, tutaq ki, xaricdən 20 qəpiyə alır, burada onu 2-3 manata, beş-on qat bahasına satır, qazanır. Amma yerli istehsal olanda qazana bilmirlər. Deməli, bu tərəflər hamısı bir yerdə qarşıdan gələn qlobal qıtlıq, quraqlıq, ərzaq böhranı şəraitində (bunlar beynəlxalq proqnozlardan gözlənilir-E.B) Azərbaycanı çox müdafiəsiz və ağır vəziyyətdə qoyur. Biz bu potensialla öz əhalimizin ərzaq tələbatının heç yarısını ödəyə bilmirik. Baxmayaraq ki, dövlət milyardlarla bu sahəyə pul ayırıb, rahatca o pullar batmış sayıla bilər. Baxırıq ki, Sovet dövründə suvarılan, bol məhsul verən torpaqların 50 faizi şoranlaşıb məhv olub, bir çox hissəsində müxtəlif tikintilər salınıb. Tikintilər məhsuldar əkin torpaqlarında aparılıb. Elə bir səmərəsiz idarəetmə sistemi, elə xaotik, elə sistemsiz bir yanaşma ortaya qoyulub ki, kənd təsərrüfatı, aqrar sahə, əkinçilik, heyvandarlıq, hətta balıqçılıq hamısı məhv olub gedir. Ona görə də kəndlər boşalır. Daha çox fermerlər ili-ildən əkinçilikdən imtina edir, çünki zərərə düşür. Ölkəmiz özünün ən yüksək potensialı olan aqrar sahəni get-gedə itirir. Hər hansı bir qlobal böhran baş versə çətin vəziyyətə düşə bilərik. Bunu pandemiya zamanı da gördük. Çünki ölkələr məhsul alış-verişini dayandırırlar. Hansı ölkənin yerli istehsalı varsa yaşayacaq. Xaricdən asılı olan ölkələrin isə vəziyyəti ağır olacaq. Halbuki, bizim özümüzü üç dəfə artıq təmin etmək imkanlarımız var. Yəni Azərbaycanda 10 milyonluq əhalinin 30 milyon əhalini təmin etmək potensialı var. Sovet dövründə aqrar sektor ümumdaxili məhsulun, iqtisadiyyatın 40-50 faizini təşkil edirdi. İndi isə bu 5-6 faizdir, heç 10 faizə çatmır. Bu biabırçılıqdır. Yəni ən yüksək potensiala malik olan bir sahə tamamilə məhv edilmiş vəziyyətdədir. Bu həm ölkədə sosial vəziyyəti ağırlaşdırır, həm dövlətə ağır iqtisadi zərbə vurur, həm də ölkənin strateji ərzaq təhlükəsizliyini təhlükə altında qoyur”.
E.Bayramlı hesab edir ki, bu cür ağır problemin aradan qaldırılması üçün aidiyyəti qurumlar heç bir ciddi tədbir görmür. O qeyd etdi ki, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin verdiyi rəqəmlər Dövlət Gömrük Komitəsinin rəqəmləri ilə düz gəlmir. “Şərti deyək, məsələn, ölkənin tələbatı 100 kiloqram kartofdursa, nazirlik deyir ki, 80 kiloqram kartof istehsal etmişik. Məntiqlə biz xaricdən 20 kiloqram kartof almalıyıq, amma biz xaricdən 40-50, 60 kiloqram kartof gətiririk. Bu o deməkdir ki, yerli istehsal, nazirliyin dediyi kimi 80 kiloqram yox, olub 40-50 kiloqram. Yerli istehsal və idxal rəqəmləri düz gəlmir”-deyə bildirən E.Bayramlı bir daha vurğuladı ki, problemin tam həlli üçün böyük proqramlar hazırlanıb həyata keçirilməlidir.
İradə SARIYEVA
