Rusiya qazı Ukraynadan hələ də Qərbə axır - amma Avropada Azərbaycan qazı əvəzolunmazdır...
Azərbaycan qazının Ukrayna infrastrukru vasitəsilə Avropaya çatdırılması məsələsi hələ də aktuallığını qoruyur. Bu məsələ Avropada xüsusi diqqət mərkəzində olsa da, hələlik rus qazının Ukrayna ərazisindən keçməklə Qərbə nəqli davam edir.
Savaşın başladılmasından 2 il yarım ötsə və çox ayda sanksiya tətbiq edilsə də, Rusiya təbii qazı hələ də Avropaya Ukrayna ərazisindən keçən boru kəmərləri şəbəkəsi ilə ötürülür. Ukrayna Rusiyanın Kursk vilayətinə daxil olub Suca şəhəri yaxınlığındakı qazölçmə stansiyasını ələ keçirəndən sonra da durum dəyişməyib. Baş verənlə fonunda “The Associated Press” Rusiya qazının Ukraynadan keçərək axıdılmasının əsas məqamlarını göstərən maraqlı məqalə dərc edib. Bildirilir ki, Qərbi Sibir qaz mədənlərindən axan maye qaz Sucadan Ukrayna sərhədini aşaraq həmin ölkənin boru kəmərləri sisteminə ötürülür. Bu boru kəmərləri Ukrayna-Slovakiya sərhədindən Avropa İttifaqı ərazisinə daxil olandan sonra şaxələnir və qazı Avstriya, Slovakiya və Macarıstan müəssisələri arasında paylaşdırır. Təbii qazdan elektrik enerjisi istehsalında, sənaye proseslərinin enerji ilə təminatında və bəzi hallarda evlərin qızdırılmasında yararlanırlar. Qaz əvvəlki qaydada axmağa davam edir. Ukrayna özünün boru kəməri sistemindən axan qazı istənilən vaxt kəsə bilərdi. Hərbi sirlər, eləcə də jurnalist və müşahidəçilərə çıxışın olmaması stansiyaya hazırda kimin nəzarət etdiyini dəqiqləşdirməyi çətinləşdirir. Ukrayna qaz ötürmə sistemi şirkətinin məlumatına görə, avqustun 13-də Sucastansiyasından 42.4 milyon kubmetr qazın keçməsi nəzərdə tutulmuşdu. Bu, təxminən son 30 günün ortalama göstəricisinə uyğundur. Ukrayna və Rusiyanın müharibədən öncə əldə etdiyi beş illik razılaşmaya görə, Rusiya Avropaya Ukraynanın boru kəməri sistemi ilə bəlli həcmdə qaz göndərməyə razılıq verib. Bu boru kəməri sistemi hələ hər iki ölkə SSRİ-nin tərkib hissəsi olduğu dövrdə yaradılıb. “Qazprom” bu qazın satışından pul qazanır, Ukraynaya isə tranzit ödəmələri çatır. Bu razılaşma cari ilin sonunadək sürəcək. Ukraynanın enerji naziri Qerman Qaluşşenko bildirib ki, Ukraynanın bu sazişi uzatmaq, yaxud əvəz etmək niyyəti yoxdur. Müharibədən öncə Rusiya boru kəmərləri vasitəsilə Avropanın təbii qaz ehtiyacının 40 faizə qədərini təchiz edirdi. Qaz dörd boru kəməri sistemi ilə nəql olunurdu. Onlardan biri Baltik dənizinin altından, ikincisi Belarus və Polşadan, üçüncüsü Ukraynadan keçirdi. Dördüncüsü isə Qara dənizin altından və Türkiyədən keçərək Bolqarıstana gedən “Turk axını” kəməri idi. Savaş başlayandan sonra Rusiya ödəmələrin rublla edilməsi ilə bağlı mübahisələri əsas gətirərək Baltik dənizi və Belarus-Polşa boru kəmərləri vasitəsilə axıdılan qazın çox hissəsini kəsib. Baltik kəməri sabotaj aktı nəticəsində partladılıb. Ancaq bu hücumun detalları hələ də tam aydınlaşdırılmayıb. Rusiyanın qaz axınını dayandırması Avropada enerji böhranı doğurub. Almaniya borularla deyil, gəmilərlə daşınan mayeləşdirilmiş təbii qazı idxal edə bilmək üçün üzən terminalların quraşdırlmasına milyardlarla avro xərcləməyə məcbur qalıb. Qiymətlər artdıqca istehlakçılar da daha çox qənaət etməyə başlayıblar. Yaranan boşluğu dolduran Norveç və ABŞ Avropada iki ən iri qaz təchizatçısına çevrilib. Rusiyanın qaz nəqlini dayandırmasını enerji şantajı kimi görən Avropa 2027-ci ilədək Rusiyadan qaz idxalını tam dayandırmaqla bağlı planlarını açıqlayıb.
Təbii qaz ixracından qazanılan pullar Rusiyanın dövlət büdcəsini dəstəkləyir və rublun gücləndirilməsinə kömək edir. Ancaq bununla yanaşı, Rusiya qazı heç vaxt yasaqlanmayıb. Bu, Avropanın keçmişdə və bəlli anlamda indi də Rusiya enerji qaynaqlarından nə dərəcədə asılı olduğunun bariz göstəricisidir. Sucadan keçən qaz nə dərəcədə önəmlidir? Avropanın qaz idxalının 3 faizə qədəri məzh buradan keçir. Ötən il bu göstərici təxminən 15 faiz idi. Enerji idxalatçısı olan və enerji qiymətlərinin artması nəticəsində yüksək inflyasiya ilə üzləşən Avropa narahatdır. Suca axını Avstriya, Slovakiya və Macarıstan üçün vacibdir. Bu axın olmasa, həmin ölkələr yeni təchizat mənbələri tapmağa məcbur qalacaq. Avropa İttifaqı 2027-ci ilədək Rusiya qazıntı yanacağının idxalına son qoymaq planı hazırlayıb. Ancaq son zamanlarda bu istiqamətdə irəliləyiş hamar olmayıb. Avstriya son iki ildə Rusiyadan qaz idxalını 80 faizdən 98 faizə qaldırıb. İtaliya birbaşa idxalı dayandırsa da, hələ də Avstriya vasitəsilə Rusiya qazını almaqdadır. Üstəlik, Avropa mayeləşdirilmiş qaz almağa davam edir. Mayeləşdirilmiş qaz ötənilki qaz ixracının 6 faizi qədərdir. Ticarət rəqəmləri bu ilin ilk yarısında Fransaya göndərilən mayeləşdirilmiş təbii qaz həcminin iki dəfədən çox artdığını göstərir. Avropa İttifaqı üzvü olan Rumıniya və Macarıstanın Rusiyadan qaz idxal edən Türkiyə ilə qaz sövdələşmələri var. Londonda Kral Beynəlxalq Əlaqələr İnstitutunun aparıcı tədqiqatçısı Armida van Riy deyir ki, Rusiya qazı Avropanın davam edən yüksək tələblərinə cavab vermək üçün Azərbaycan və Türkiyə vasitəsilə də ptürülə bilər. O, bu zamana qədər Avropanın Rusiya qazından istifadəni azaltmaq cəhdlərini heyrətamiz: “Ancaq siyasi gerçəklik belədir ki, çoxu onsuz da yüksək inflyasiya və yaşayış xərcləri böhranı ilə üz-üzə qalan Avropa ölkələri üçün öz enerji təchizatlarını şaxələndirmək son dərəcə çətindir”. Bunun üçün isə indi əsas mənbələrdən biri qismində Azərbaycan qəbul olunur. Qeyd edildiyi kimi Avropa Azərbaycan qazını Ukrayna ərazisindəki Rusiya qaz kəmərləri ilə nəql etmək istəyir. Avropa rəsmiləri boru kəmərlərinin fəaliyyətsiz qalacağı təqdirdə yararsız hala düşə və ya hərbi hədəfə çevrilə biləcəyindən ehtiyat edirlər. Ukraynanın “Naftoqaz” şirkətinin baş icraçı direktoru Aleksey Çernışovun dediyinə görə, Kiyev Bakıdan qaz almaq təşəbbüsünü müsbət qiymətləndirir və ölkədə yerləşən infrastrukturdan istifadəni davam etdirmək niyyətindədir. Bununla yanaşı, Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə də Azərbaycan qaz nəqlinin artırılması xüsusi diqqət mərkəzindədir.
Ramil QULİYEV
