Azərbaycan-Rusiya münasibətləri regionu yönəldən əsas faktora çevrilir

Məlumdur ki, Azərbaycan və Rusiya arasında münasibətlərin uzun tarixi var və bu gün də qarşılıqlı əlaqələr dinamik inkişafdadır. O da xüsusi qeyd olunmalıdır ki, Azərbaycanın Ümummillli Lideri Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra Rusiya ilə münasibətlərin inkişafında mühüm irəliləyişə nail olunub. 

Sonrakı dövrdə Azərbaycan və Rusiyanın sıx dostluq münasibətləri qurması üçün əhəmiyyətli siyasi və hüquqi baza formalaşdırıldı. İki ölkə arasında bugünə kimi 260-dan çox sənəd imzalanıb ki, bu da siyasi, hərbi-texniki, təhlükəsizlik, iqtisadi, elmi, mədəni, həmvətənlərin hüquqlarının təmin olunması və digər sahələri əhatə edir.

İki ölkə arasında imzalanan vacib sənədlərdən biri isə, heç şübhəsiz, 2022-ci il fevralın 22-də Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və həmkarı Vladimir Putin tərəfindən imzalanan “Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyəti haqqında” Bəyannamədir. Bu bəyannamə beynəlxalq qanunlar və iki ölkənin milli maraqları əsasında qarşılıqlı münasibətlərin daha da inkişaf etdirilməsini ehtiva edir. Bununla yanaşı, iki ölkə arasında əlaqələrin inkişafında ölkə rəhbərlərinin qarşılıqlı səfərləri böyük əhəmiyyətə malikdir. Elə bu fonda Rusiya prezidenti Vladimir Putinin ilin əvvəlindən prezident İlham Əliyevlə üçüncü təkbətək görüşü keçirmək üçün Azərbaycana dövlət səfərinə gəlməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Xatırladaq ki, Rusiya lideri sonuncu dəfə 2018-ci ilin sentyabrında Bakıda olub. O vaxtdan bəri Cənubi Qafqazda çox şey dəyişib, lakin görünür bu, Moskva ilə Bakı arasındakı münasibətlərə xeyir verib. Rusiya və Azərbaycan başçıları arasında sonuncu təkbətək danışıqlar iyul ayında ŞƏT-in Astanada keçirilən sammitində baş tutub. Bundan başqa, prezident İlham Əliyev aprel ayında, rus sülhməramlılarının Qarabağdan çıxarılmasının başlanmasından az sonra Ümummillli Lider Heydər Əliyevin iştirakı ilə tikilən BAM-ın ildönümü üçün aprel ayında Moskvada olub. Danışıqların əsas mövzuları ənənəvi olaraq ticarət və nəqliyyat əməkdaşlığının inkişafı, o cümlədən Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli olub. İndi də Moskva bəyan edir ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşmasına yardım etməyə davam etməyə hazırdır. O, əsas vəzifələri sülh müqaviləsinin imzalanması, Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası prosesinin təşviqi, 2020-ci ildə ən yüksək səviyyədə əldə edilmiş üçtərəfli razılaşmalar əsasında regionda nəqliyyat, logistika və iqtisadi əlaqələrin blokunun açılması kimi görməkdə davam edir. Moskva üçün kommunikasiyaların açılması və regional təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi, o cümlədən öz mənfəəti baxımından vacibdir. Beləliklə, Rusiya hakimiyyəti ümid edir ki, Şimal-Cənub marşrutu nəinki Yaxın Şərq bazarlarına əlavə çıxışa çevriləcək, həm də Süveyş kanalından keçən dəniz yolundan daha cəlbedici olacaq.

Maraqlıdır ki, bu gün Azərbaycanla Rusiya arasında ümumiyyətlə heç bir problem görünmür. Elə prezident İlham Əliyevin sözlərinə görə, gündəmdə çoxlu mövzular var, lakin Rusiya ilə ikitərəfli münasibətlərdə həllini tələb edən xüsusi məsələlər sadəcə olaraq artıq xeyli müddətdir yoxdur. Bu qəbildən olan problemlər qarşılıqlı anlaşma, qarşılıqlı hörmət əsasında, qarşılıqlı maraqlar nəzərə alınmaqla və xalqlarımız arasında çoxəsrlik münasibətlərin tarixi nəzərə alınmaqla həllini tapıb. Bu günlərdə Putin iki ölkənin hakimiyyət orqanları arasında qarşılıqlı əlaqəni uğurlu, etibarlı və çox praqmatik olaraq  qiymətləndirib. O hesab edir ki, Bakı dövlətlərarası münasibətləri qarşılıqlı maraq və bir-birinə müəyyən simpatiya əsasında qurmaq istəyir. Bu xüsusda politoloq İlqar Vəlizadə hesab edir ki, Moskva ilə Bakı arasında münasibətlər inkişafın ən yüksək nöqtəsindədir:  “İndi ən çox diqqəti Şimal-Cənub layihəsi cəlb edir. Aprel ayında Moskvaya səfəri zamanı prezident İlham Əliyev artıq logistika sektorunda bəzi mühüm qərarlar barədə danışıb.  Onların Bakıda ictimaiyyətə təqdim edəcəyini istisna etmək olmaz”. Onun sözlərinə görə, ölkələr arasında iqtisadi əlaqələr fəal inkişaf edir. 2023-cü ildə ticarət dövriyyəsi 4,3 milyard dollara yaxın olub, lakin potensial daha böyükdür. Bu arada, ümumilikdə Cənubi Qafqazda münasibətlər son dərəcə mürəkkəb olaraq qalır. Xüsusilə, Moskva ilə Bakı arasında dialoqun inkişafı ən azı Moskva ilə İrəvan arasında onun durğunluğu fonunda baş verir. Məsələn, Putinin Əliyevlə görüşündən bir qədər əvvəl Rusiya hökuməti 8-ci sinif üçün erməni tarixi dərsliyini tənqid edib. Məmurların xoşuna gəlmirdi ki, fəsillərdən biri 19-cu əsrin birinci yarısında Rusiya imperiyası ilə İran arasında müharibənin başa çatmasını təsvir edən “Şərqi Ermənistanın zorla Rusiyaya birləşdirilməsi” adlanır. Moskvada deyirlər ki, “İndiki Ermənistanın formalaşmasında Rusiya İmperiyasının, daha sonra SSRİ və Rusiyanın xüsusi rolunu şübhə altına almaq hamıya məlum olan faktlara qarşı çıxmaq deməkdir”. Ermənistanın Təhsil Nazirliyi kitabı yenidən yazmağa söz verib. Rus ekspert Vadim Muxanov xatırladır ki, Rusiyanın Azərbaycan və Ermənistana münasibətinin dəyişməsi həm də  onun hazırda regionda oynadığı rolla bağlıdır. “Bu gün Moskvanın əsas prioriteti Ukraynadır. Digər oyunçular bundan yararlanmaq qərarına gəlib və Cənubi Qafqazda səylərini gücləndiriblər. Qarşımızda Qara dəniz-Xəzər qövsü var. Və başqa regionda vəziyyətin keyfiyyətcə dəyişməsi Rusiyanın buradakı mövqeyinə dərhal keyfiyyətcə təsir edəcək”. Politoloq İqor Korotçenko isə qeyd edir ki, dünyada qloballaşmanın dağılması, regional birlik və təşkilatların əhəmiyyətinin yenidən qiymətləndirilməsi ilə bağlı yeni geosiyasi vəziyyət yaranır. Bu baxımdan Rusiya liderinin Bakıya dövlət səfərini hər iki tərəf üçün aktual görünən bütün məsələlərin müzakirəsi üçün istifadə etməsi təbiidir: “Rusiya prezidentinin səfəri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tam bərpa etdiyi, Qarabağın dirçəldilməsi, məcburi köçkünlərin öz yurdlarına qayıtması üçün genişmiqyaslı proqramların həyata keçirildiyi şəraitdə baş tutur. Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin hazırlanması da son mərhələdədir. Eyni zamanda, Ermənistandan bir növ “Troya atı” kimi istifadə edərək, Cənubi Qafqaza nüfuz etmək və orada möhkəmlənmək üçün regiondankənar oyunçuların israrlı səylərini görürük. Bu, istisnasız olaraq Cənubi Qafqazın bütün ölkələri üçün ciddi təhlükəsizlik çağırışıdır və prezidentlərin bu barədə mütləq danışması da təbiidir. Rusiya ilə Azərbaycan arasında regionlararası, siyasi, ticari-iqtisadi əlaqələr, o cümlədən enerji sektoru uğurla inkişaf edir. Rusiya siyasi rəhbərliyi Azərbaycana ən mühüm strateji tərəfdaş kimi baxır. Ümumiyyətlə, Azərbaycanın nüfuzu artır, xalqa və iqtisadiyyata xeyir vermək üçün Rusiya-Azərbaycan birgə səyləri son dərəcə vacib görünür”.

Tahir TAĞIYEV