Azərbaycanla sərhədlərin dəqiqləşməsi Ermənistanın yeganə çıxış yoluna çevrilir...
Qazax rayonunun ölkəmizə məxsus 4 kəndinin Azərbaycana qaytarılması ilə bağlı Ermənistan müxalifətinin etiraz aksiyaları davam edir. Müxalifət aksiyanı bütün ölkə boyu yaymağa çalışsa da, hansısa nəticə əldə edə bilməyib.
Elə bu vəziyyətdə Ermənistan hökuməti Qazax rayonunun 4 kəndinin Azərbaycana qaytarılması barədə qərar verməsinin səbəbini izah etməyə daha çox diqqət edir.
Baş nazir Nikol Paşinyan Ermənistanın bu addımı öz ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün atdığını vurğulayıb: “Ərazi bütövlüyü dövlətin mövcudluğunun vacib şərtlərindən biridir”. Paşinyan, xüsusilə respublikanın Qazax rayonunun 4 kəndinin niyə Azərbaycana qaytarılması barədə qərar qəbul etdiyini açıqlayıb. Hökumət başçısının sözlərinə görə, bu sualı ona Havar şəhərində görüş günü çörək zavoduna gedərkən veriblər: “Çox hörmətli şəhər sakinlərindən biri məndən soruşdu ki, biz niyə kəndlərimizi Azərbaycana veririk? Bu çox vacib məsələdir və mən bəzi siyasi səviyyələrdə Ermənistanda belə kəndlərin olmadığını demişəm. İndi mən çox vacib bir şey demək istəyirəm ki, biz bu qərarları Ermənistanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün qəbul edirik”. O, Havar sakinlərindən Ermənistan-Azərbaycan sərhədində quraşdırılmış ilk sərhəd dirəyinin fotoşəkillərini görüb-görmədiklərini də soruşub: “Bu sütun Ermənistan Respublikasının ərazi bütövlüyünün təməl daşıdır, biz bu qərarları rəsmi şəkildə qəbul edirik, çünki başa düşürük ki, dövlətin vacib şərtlərindən biri vətəndaşdırsa, ikincisi ərazi bütövlüyüdür”. Bu arada sərhəddə yerləşən Əskipara kəndinin ən yaşlı sakinlərindən biri kameraya müraciət edərək bildirib ki, erməni millətçiləri Azərbaycanla sərhədin delimitasiyası ilə bağlı əhaliyə yalan danışırlar. O, Nikol Paşinyanın Qazax rayonunun kəndlərini sülh yolu ilə Bakının nəzarətinə qaytarmaqla düzgün addım atdığını vurğulayaraq, bu yaşayış məntəqələrinin həmişə Azərbaycana məxsus olduğunu bildirib. Kənd sakini hakimiyyətin Tavuş bölgəsində Azərbaycanla sərhədin delimitasiyasına başlamaq qərarını birmənalı dəstəkləyib: “Biz Nikol Paşinyanın işindən razıyıq, hər şeydə müxalifət günahkardır, niyə 30 ildir keçmiş hakimiyyət bizim həyatımızla maraqlanmayıb, amma bu gün onlar Voskeparı xatırlayıblar? Delimitasiya sərhəd kəndlərinin əhalisinə Azərbaycanla düşmənçilikdən qorxmadan sakit həyat sürməyə imkan verəcək. Bizim heç vaxt öz torpaqlarımız olmayıb. 30 ildən artıqdır ki, Azərbaycanın Bağanıs Ayrım, Yuxarı Əskipara, Aşağı Əskipara, Xeyrimli kəndləri bizim əlimizdə olub. Biz onların torpaqlarından istifadə etmişik. Hansı erməni kəndlərini deyirsiniz? Mənim artıq 77 yaşım var və mən yaxşı bilirəm ki, bu kəndlər Azərbaycanındır”. Kənd sakini millətçilərin sərhədin delimitasiyası ilə bağlı insanlara necə yanlış məlumat verməsindən danışıb: “Bu yaxınlarda “Hayastan” blokundan olan müxalifət deputatları və daşnaklar “Voskepar”a getməyə başladılar, deyirlər ki, Paşinyan Tavuş rayonunun hansı kəndini verir? Vəziyyəti gərginləşdirirlər, niyə Ermənistanın erməni deyil, azərbaycanlı kəndlərini geri qaytardığını söyləmək istəmirlər?”.
Bunlar fonunda “Vestnik Kavkaza” portalı yazır ki, əslində Ermənistanda sərhədlərin müəyyən edilməsini istəyənlər çoxdur, çünki bu, sülh üçün lazımdır: “Sərhədin demarkasiyası delimitasiya nəticələrinin həyata keçirilməsidir, yəni artıq yerdə sərhədin çəkilməsidir. Müfəssəl topoqrafik xəritə tərtib edilir, ərazidə sərhəd nişanları quraşdırılır, xəritələrdə onların koordinatları çəkilir. Demarkasiya olunmuş sərhəd xəttinin keçidinin təsviri də hazırlanır. Təcrübə göstərir ki, ölkələr arasında sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası, hətta onlar arasında heç bir ərazi mübahisəsi olmasa belə, adətən uzun müddət - illər və hətta onilliklər tələb edir. Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəd hələ müəyyən edilməyib. 1988-ci ilin yanvarında azərbaycanlıların Qafandan qovulması ilə ölkələr arasında Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi başlayıb və bu münaqişə zamanı Ermənistan Qarabağı və Azərbaycanın daha 7 rayonunu işğal edib. Münaqişə yalnız 2020-ci ilin noyabrında Qarabağ müharibəsində Azərbaycanın qələbəsi və Ermənistanın təslim olmasından sonra həllini tapıb. Tədricən, müharibədən sonrakı nizamlanma zamanı sərhədin delimitasiyası və demarkasiyası zərurəti barədə sual yarandı ki, bunsuz Qafqazda sabit sülh mümkün deyil. 2021-ci ilin mayında Bakı və İrəvan arasında sərhədlərin delimitasiyası üzrə birgə komissiyanın yaradılması barədə məlumat yayılıb. Komissiyaların ilk iclası bir il sonra, 2022-ci ilin mayında baş tutub. Delimitasiya üçün başlanğıc nöqtəsi Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arasında 2022-ci il oktyabrın 6-da Praqada aparılan danışıqlar olub, o zaman dövlət başçıları birgə bəyanatla BMT Nizamnaməsinə və Azərbaycan Respublikasının və Ermənistan Respublikasının MDB-yə qoşulması haqqında 21 dekabr 1991-ci il tarixli Almatı Bəyannaməsinə sadiqliklərini təsdiqləyiblər. Bu, ərazi bütövlüyünün və suverenliyin qarşılıqlı tanınması, sərhədin delimitasiyası üçün başlanğıc nöqtənin seçilməsi ilə bağlı razılıq demək idi. Əslində, Əliyev və Paşinyan razılaşdılar ki, müasir Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasındakı sərhəd bir vaxtlar Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR sərhədi olduğu yerdən keçsin. Azərbaycan 2023-cü il sentyabrın 19-20-də keçirilən antiterror əməliyyatı nəticəsində nəhayət öz ərazi bütövlüyünü bərpa edib. Azərbaycan bütün beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazilər üzərində nəzarəti qaytardıqdan sonra nəhayət növbəti mərhələ mümkün oldu - Ermənistanla sərhədin yerdə necə keçdiyini müəyyən etmək prosesi, o cümlədən anklavlar məsələsinin həlli. 2024-cü il aprelin 19-da Dövlət Delimitasiya Komissiyalarının iclası keçirilib və bu iclasda Ermənistan Qazax rayonunun 4 kəndindən qoşunların çıxarılmasına razılıq verib. Aprelin 23-də Azərbaycan tərəfi sərhəddə ilk sərhəd dirəyinin quraşdırılmasını elan edib: o, koordinatların dəqiqləşdirilməsi işlərinin bir hissəsi kimi yerləşdirilib, məlumatlar yerdə aparılan ölçmələr nəticəsində əldə edilib. Aprelin 26-dək ilkin mərhələdə nəzərdə tutulan işlərin təxminən üçdə biri yerinə yetirilib və 28 sütun qoyulub. Sərhədin bu hissəsini təsvir edən protokol, 19 aprel razılaşmasına əsasən, 2024-cü il mayın 15-dək tərəflər tərəfindən razılaşdırılmalı və imzalanmalıdır. Digər fundamental sənəd - delimitasiya komissiyalarının birgə fəaliyyəti haqqında Əsasnamə iyulun 1-dək razılaşdırılmalıdır. O, delimitasiyanın əsas prinsipini - 1991-ci il Almatı Bəyannaməsinə sadiqliyi əks etdirəcək. Əsasnamə təsdiq edildikdən sonra Bakı və İrəvan sərhədin delimitasiyası aparılacaq qalan hissələrinin qaydasını hazırlayacaqlar. Proses başlayıb - Cənubi Qafqazda sülhə gedən yol getdikcə qısalır. Rusiya Siyasi Tədqiqatlar İnstitutunun direktoru Sergey Markov Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin tam tənzimlənməsi üçün sərhədlərin delimitasiyasının vacibliyindən danışıb: “Sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir ki, bu, hər iki tərəfin razılaşdığı mübahisəsiz sərhədlərin formalaşmasına imkan verir və bununla da tam hüquqlu sazişin imzalanması üçün çox mühüm ilkin şərtlər yaradır. Ermənistan və Azərbaycan dövlətləri arasında otuz il davam edən müharibəyə son qoyan sülh müqaviləsi imzalanıb. Gələcəkdə sülh sazişi və regionun sabitləşməsi əsasında Ermənistanla Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlığın qurulması, nəqliyyat kommunikasiyalarının və ümumilikdə sərhədlərin açılması mümkündür və bu da, öz növbəsində, Cənubi Qafqazda ümumi iqtisadi məkanın yaradılması üçün ilkin şərait formalaşdırır”. Politoloq Ermənistanın Azərbaycanla sərhədin delimitasiyası ilə bağlı sözdən əmələ keçməyə razı olmasının bir neçə səbəbini sadalayıb. “Birincisi, bu, Ermənistanın iqtisadi dirçəlişinə ehtiyacdır ki, ölkə kifayət qədər zəif iqtisadi vəziyyətdədir və onun hakimiyyətinin Azərbaycan və Türkiyə ilə əlaqələr qurmaqdan başqa çıxış yolu yoxdur. İkincisi, Qarabağ müharibəsindəki məğlubiyyətdir ki, “Qarabağ məsələsi” Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin qurulmasına maneələr sırasından çıxarıldı, üçüncüsü, bu, Cənubi Qafqazda ən qüdrətli gücün Azərbaycan olması anlayışıdır. Onunla münasibətləri yaxşılaşdırmaq lazımdır, normal yaşamaq üçün Ermənistanın ən güclü iqtisadi qonşusu Türkiyədir, onunla da əlaqələr qurmaq lazımdır və Azərbaycanla əlaqələri normallaşdırmadan bu mümkün deyil”, - deyə Sergey Markov yekunlaşdırıb”.
Nahid SALAYEV
