Sərhədlərin delimitasiyası Ermənistana iki böyük problemin həllinə imkan verir...
“Harada beton dirək görsəniz, bilin ki, ora demarkasiya olunmuş sayılır”. Bunu Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan jurnalistlərin suallarına cavab verərkən deyib: “Orada sərhədçilər dayanacaqlar, hərbçilərə görə gərginlik olmayacaq və mənim böyük ümidlərim var ki, biz bu şəkildə bütün sərhədi demarkasiya edəcəyik”.
Ermənistan hökumətinin bu məsələdə Azərbaycana birtərəfli güzəşt etməsi ilə bağlı iddialara dair suala isə Alen Simonyan sualla cavab verib: “Bizim sərhədimiz olacaq. Sərhədi olmaq birtərəfli güzəştdir? Azərbaycan bizim Ermənistan sərhədimizi tanıyacaq. Bu, birtərəfli güzəştdir?”. Xatırladaq ki, aprelin 19-da Bakı və İrəvan sərhədin Tavuş-Qazax sektorunda bəzi hissələrin müəyyənləşdirilməsinə dair ilkin razılaşmanın əldə olunduğunu elan ediblər. Bu proses keçmiş Sovet İttifaqı zamanında Azərbaycan və Ermənistan arasında mövcud olmuş sərhəd xəttinə uyğun və 1991-ci il Almatı Bəyannaməsi əsasında aparılır. Həmin bəyannaməni imzalamış ölkələr, o cümlədən Azərbaycan və Ermənistan sovet dövründə mövcud olmuş sərhədləri tanıdıqlarını təsdiq ediblər. Əldə olunmuş razılaşmaya əsasən, Ermənistan silahlı qüvvələri Qazax rayonunun Bağanis Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrımlı və Qızılhacılı kəndləri istiqamətindən geri çəkilir. Razılaşmaya görə, artıq müəyyənləşmiş sərhəd hissələri bu il mayın 15-dək imzalanacaq Təsvir-Protokolda təsbit olunacaq. Bundan sonra sərhədin bu hissələri demarkasiya edilmiş sayılacaq. Azərbaycanla Ermənistan arasında dövlət sərhədinin dirəkləri də vurulur. Bu fonda sərhədin 10-12 kilometri artıq demarkasiya edilmiş sayılır. Bu arada Ermənistanda Azərbaycana qaytarılan 4 kəndə qonşu erməni kəndlərində delimitasiyaya etiraz və müqavimət davam edir. Etiraz edən yerli sakinlərə Erməni Kilsəsi nümayəndələri və müxalifət partiyaları fəalları da qoşulub. Tavuş rayonunda sözügedən kəndlərin sakinləri ərazidə aparılan minatəmizləmə işlərindən narazıdırlar. Onlar bildirirlər ki, bu, həmin ərazilərin Azərbaycana təhvil verilməsinə hazırlıqdır. Ümumiyyətlə, Qazaxın 4 qeyri-anklav kəndinin Azərbaycana qaytarılmasından sonra Ermənistanda etiraz və narazılıqlar artıb. Bir neçə gündür davam edən kiçikçaplı aksiyalar sosial şəbəkələrin erməni seqmentində geniş şəkildə müzakirə edilir. Ekspertlər hesab edir ki, Qazaxın 4 kəndinin Azərbaycana bir güllə belə atılmadan qaytarılmasından sonra Ermənistanda baş verən etirazlar başadüşüləndir. Ümumiyyətlə, son zamanlar Ermənistan müxalifəti, revanşist qüvvələr aktivləşib və onlar mövcud vəziyyətdən Nikol Paşinyan hakimiyyətinə təzyiq etmək üçün istifadə etmək istəyirlər. Artıq məsələyə erməni kilsəsi, lobbi və diaspor da qarışıb. Ancaq aksiyalar erməni cəmiyyətindən ciddi dəstək almır. Bu fonda hesab olunur ki, aksiyalar zamanla səngiyəcək. Digər tərəfdən, hazırkı sülh prosesindən narazı olan Bakını və İrəvanı təbrik etməyən ölkələri görmək olar. Başda Fransa olmaqla, bir sıra ölkələr Ermənistanı yeni gərginliyə sövq etmək istəyir. Bunun üçün isə daxili auditoriyanı qızışdırırlar. Amma istədikləri nəticəni əldə edə bilmirlər. İndilikdə Paşinyan iqtidarı daha güclü görünür.
Qazaxın 4 qeyri-anklav kəndinin Azərbaycana qaytarılması fonunda məsələyə bu rakursdan nəzərə salan “Vestnik Kavkaza” portalı yazır: “Paşinyan hökumətinin 2018-2020-ci illərdəki qarşıdurma hərəkətlərini, 2019-cu ildə baş nazirin özünün Şuşada rəqslərini və eyni zamanda “Qarabağ Ermənistandır” qalmaqallı ifadəsini nəzərə alsaq, bu gün Ermənistan qoşunlarının Azərbaycan torpaqlarından könüllü çıxarılması ağlasığmaz görünə bilər. Son beş ildə Ermənistan rəhbərliyinin şüurunda nə dəyişib? Nə üçün danışıqların ənənəvi sabotajı əvəzinə kompromislərə keçdi? Fransa, Hindistan və Yunanıstanın silah tədarükü Ermənistana inam yaratmadımı? Bəs Qarabağ müharibəsindəki məğlubiyyətdən sonra qızışdırılan revanşist əhval-ruhiyyə haradadır? Əslində, Ermənistanın və Paşinyanın özünün nəinki Qazax rayonunun dörd kəndinə, hətta Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonuna da iddialarının təzələnməsini istisna etməyə dəyməz. İrəvan 30 ilə yaxın Azərbaycan ərazilərini işğal altında saxladı və hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq, onlardan əl çəkməyəcəkdi - Sovet partiyasının lideri Levon Ter-Petrosyan, Qarabağ ekstremistləri Robert Köçəryan və Serj Sarkisyan, yaxud qərbyönlü Nikol Paşinyan. Ancaq iddiaların artıq yerinə yetirilmə potensialı yoxdur. Geosiyasi vəziyyət əsaslı şəkildə dəyişib, Bakının region standartlarına uyğun super ordusu var, Kreml sülhpərvərdir və Ermənistan hakimiyyətinin düşmən Avroatlantik strukturlara, daha etibarlı dövlətə qarşı aqressiv çağırışlarını dəstəkləmir. Rusiyanın müttəfiqi Azərbaycandır. Paşinyan 2020-ci ildən sonrakı geosiyasi vəziyyətdən yaxşı xəbərdardır. Paşinyan düz bir ay əvvəl Tavuş rayonunda Əskipara kəndinin sakinləri ilə söhbətində açıq şəkildə bildirmişdi ki, qonşu Azərbaycan torpaqlarını sülh yolu ilə Bakının nəzarətinə qaytarmaq daha yaxşıdır, əks halda müharibə olar. Özü də Ermənistan üçün gözlənilən məğlub nəticə ilə: “Bizim siyasətimiz ondan ibarətdir ki, biz müharibənin baş verməsinin qarşısını almalıyıq”. Ermənistanın baş naziri İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı ordusunun dağılmasını xatırlayır. O vaxtdan bəri Ermənistan Silahlı Qüvvələri nəinki özünə gəlməyib, hətta fəal modernləşməni davam etdirən Azərbaycan Silahlı Qüvvələrindən daha da geri qalır. Həm də son dərəcə vacib olan odur ki, 2021-2022-ci illərdə baş verən bir neçə sərhəd insidentləri zamanı İrəvan Moskva və onun KTMT üzrə müttəfiqlərinin dəstəyinə ümid etməyin mənasız olduğu qənaətinə gəlib. Həm təşkilatın katibliyi, həm də KTMT üzvləri Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəd mübahisələrində iştirak edə bilməyəcəklərini və onların Ermənistan ərazisindəki hərbi blokunn yurisdiksiyasının dəqiq sərhədlərin delimitasiyasından sonra müəyyən edilə biləcəyini dəfələrlə vurğulayıblar. Ona görə də bütün məsələləri birbaşa Bakı ilə həll etmək daha yaxşıdır. Mümkün qədər tez sərhədləri ayırmaq və delimitasiya etmək daha yaxşıdır. Bu taktika Ermənistan vətəndaşlarının təhlükəsizliyini təmin edir və Azərbaycanın güc tətbiq etmə ehtiyacını sıfıra endirir. Və proses başa çatan kimi və bütün sərhəd boyu nəzarət-buraxılış məntəqələri və bayraqlar quraşdırılan kimi Nikol Paşinyanın əlində real arqument olacaq ki, Ermənistanın ərazi bütövlüyünün hər hansı pozulması barədə danışmaq mümkün deyil və KTMT ilə əlaqə saxlamaq bundan sonra mümkün olacaq. Bu halda, təbii ki, delimitasiya başa çatdıqdan sonra heç kim başqasının torpağında olmayacaq. Elə prezident İlham Əliyev də dəfələrlə bəyan edib ki, Azərbaycan Ermənistan ərazisinə iddia etmir. Paşinyan Əliyevlə kompromis yolu ilə vətəndaşların, ordunun və hökumətin təhlükəsizliyini təmin etməklə yanaşı, ikinci prioritet vəzifəni də həll edir. Qonşu ölkələrlə ərazi mübahisəsi olmadığına, müharibə təhlükəsi olmadığına görə, bu o demək olacaq ki, Avroatlantik inteqrasiya istiqamətində daha inamlı addımlar atmaq olar. Maraqlıdır ki, Ermənistanın baş naziri Bakı ilə sülh sazişinin imzalanmasını gözləmədən Qərbə sürüklənmək üçün tədbirlər görməyə başlayıb. Azərbaycan və Türkiyə ilə normallaşma prosesi nə qədər sürətlə getsə, Paşinyan ölkəsini Qərbə bir o qədər fəal şəkildə inteqrasiya edəcək. Əgər bu gün o, ABŞ-la hərbi təlimlər keçirməkdən, KTMT-yə üzvlüyünü şübhə altına almaqdan və Aİ liderlərinə bu alyansa inteqrasiya etmək niyyətini söyləməkdən çəkinməzsə, o zaman Bakı ilə sülh sazişindən sonra NATO qoşunlarının Ermənistanda yerləşdirilməsi ilə bağlı razılığa gələ bilər. Amma Paşinyan bir problemi həll etməklə başqalarını da yaradır. Rusiyanın ziyanına öz ölkələrini Qərbə aparmağa çalışan postsovet liderlərinin təcrübəsi son dərəcə uğursuz oldu. Amma bu, Nikol Paşinyanın seçimidir. İlham Əliyevin belə bir problemi yoxdur. O, Moskva ilə müttəfiqlik münasibətlərinə müdaxilə etmədən və Qərblə tərəfdaşlığı davam etdirməklə qonşusu ilə ərazi mübahisələrini həll edir. KTMT səviyyəsində görüşlərin zərərinə Brüsselə gedən Paşinyandan fərqli olaraq, Əliyev Vladimir Putinlə görüşür, ardınca Almaniya kansleri Olaf Şolzla danışıqlar aparır”.
Samirə SƏFƏROVA
