Paşinyanın “erməni soyqırımı” yanaşması müxalifəti özündən çıxardı...
Məlum olduğu kimi, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan ermənilərin “soyqırımı” anım günü kimi qeyd etdikləri 24 apreldə 1915-ci ildə Osmanlı imperiyasında baş vermiş hadisələrlə bağlı Türkiyə Erməni Kilsəsinin başçısı Sahak Maşalyana müraciətlə çıxış edib.
Müraciətində o bildirib: “Osmanlı imperiyasının son illərinin, dinindən və etnik kökündən asılı olmayaraq – türk, kürd, ərəb, erməni və digər milyonlarla Osmanlı vətəndaşı üçün ağrılarla dolu bir zaman olması unudula bilməz. Osmanlı imperiyasının hər bir vətəndaşı kimi ermənilərin də o dövrdə yaşadıqları iztirabları yad etməsini anlamaq və bunu paylaşmaq bir insanlıq vəzifəsidir”.
Türkiyə prezidenti deyib ki, 1915-ci il hadisələrilə bağlı fərqli baxış və düşüncələrin olması və bunların müzakirə edilməsi təbiidir. Bununla belə, Ərdoğan təəssüflə vurğulayıb ki, bundan ədalətsiz iddiaları səsləndirmək üçün fürsətlənənlər də vardır: “1915-ci il hadisələrindən Türkiyəyə qarşı bir bəhanə olaraq istifadə edilməsi və bunun siyasi qarşıdurma səviyyəsinə qaldırılması yolverilməzdir. Birinci Dünya müharibəsi əsnasında yaşanmış hadisələr hamımızın ortaq kədəridir. Bu ağrılı tarixə ədalətli yaddaş perspektivindən baxılması insani və elmi bir tələbdir”. Ərdoğan vurğulayıb ki, bu günün dünyasında tarixdən bir düşmənçilik və yeni qarşıdurmalar çıxarmaq üçün sui-istifadə yolverilməzdir. Türkiyə prezidenti 1915-ci il hadisələrinin tarixi baxımdan öyrənilməsi ehtiyacı məsələsinə də toxunub: “Bu məqsədlə biz Türkiyə Respublikası olaraq 1915-ci il hadisələrinin elmi bir şəkildə araşdırılması üçün ortaq bir tarix komissiyası qurulmasına çağırış etmişik. Bu çağırış hələ də qüvvədədir. Türk, erməni və beynəlxalq tarixçilərin aparacağı bu araşdırma 1915-ci il hadisələrinin aydınlaşdırılmasında və tarixin düzgün anlaşılmasında önəmli bir rol oynaya bilər”. Ərdoğan bildirib ki, Türkiyə tarixi araşdırmalar üçün bütün arxivlərini açıb və yüz minlərlə sənəd tarixçilərin istifadəsi üçün hazırdır: “Əcdadımızdan bizə miras qalan sülh və barış ab-havasının davamı yalnız birgə səylərimizlə mümkün ola bilər. Yaratdıqları mədəni və bəşəri əsərləri ilə Anadolu torpaqlarını zənginləşdirən erməni vətəndaşlarımızın əminamanlığı, rifahı və xoşbəxtliyi bugün də təminat altındadır. Heç bir erməni vətəndaşımızın özgələşdirilməsinə, kənarlaşdırılmasına və özünü vətənində ikinci növ insan kimi hiss etməsinə yol vermədik və verə bilmərik. Tarixdə yaşananları nifrət dilinə çevirmədən ağlın, vicdanın və elmin köməyi ilə həll etməyimiz önəmlidir”. Türkiyə prezidenti müraciətinin sonunda XX əsrin əvvəllərində baş vermiş hadisələrdə həyatını itirmiş ermənilərə, millətindən və dinindən asılı olmayaraq bütün Osmanlı vətəndaşlarına rəhmət oxuyub, onların övlad və törəmələrinə başsağlığı verib. Bu müraciət Ermənistanda da xüsusi diqqət mərkəzində yer alıb. Məsələ ilə bağlı politoloq Areq Koçinyan qeyd edir: “Bilmirəm, Ərdoğanın tələbi danışıqlar prosesində formalaşıb, yoxsa bu, sadəcə ictimai bir elementdir, ümid edirəm ki, ictimaidir. Bütün hallarda danışıqlar prosesinin tələblərindən biri də Azərbaycanla münasibətlərin tənzimlənməsidir və Ermənistan bu istiqamətdə təkcə Türkiyənin tələbi ilə deyil, həm də öz maraq və ehtiyaclarından çıxış edərək işləyir”. Onun sözlərinə görə, Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin nizamlanması və sərhədlərin açılması ilk növbədə təhlükəsizlik kontekstində nəzərdən keçirilməlidir: “Başqa sözlə, Türkiyə ilə daha idarəolunan, yaxşı münasibətə malik olmaq sabit təhlükəsizlik vəziyyəti və Rusiyadan daha az asılılıq deməkdir. Bu, həm də Ermənistanı infrastruktur dalanı vəziyyətindən çıxaracaq, əslində sərhədlərimizin 80 faizi Azərbaycan və ya Türkiyə ilə bağlı olduğu halda, bu vəziyyətdən çıxmaq mümkün olacaq. Və nəhayət, regionda daha sabit birgəyaşayış vəziyyəti yaratmaq mümkün olacaq”.
Ermənistanın “Qraparak” nəşri isə yazır ki, rəsmi İrəvan Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırlması üçün “soyqırım” iddialarından vaz keçə bilər: “Türkiyə prezidentinin bəyanatlarından sonra əksəriyyətin fikrincə, Paşinyan Ərdoğanın təklifinə razılıq verəcək. Qeyd edək ki, bu yaxınlarda gənclər üçün mühazirəsi zamanı Paşinyan israrla “soyqırımı” sözünü işlətməyib, onu “böyük qırğın” sözü ilə əvəz edib və bu tendensiya, demək olar ki, bütün dövlət qurumlarında da nəzərə çarpır”. Bu arada qeyd edək ki, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan aprelin 24-də soydaşlarını ötən əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyasında baş vermiş qətliamın ağrı-acısına “üstün gəlməyə” və “itirilmiş vətən həsrəti ah-zarını” dayandırmağa çağırıb. Ermənistanda ermənilərin “soyqırım” adlandırdıqları 1915-ci il hadisələrinin 109-cu ildönümünün qeyd olunduğu bir gündə verdiyi xüsusi bəyanatda Paşinyan bəyan edib ki, uzun müddətdir davam edən bu iztirab onlara Ermənistanın real dünyada üzləşdiyi beynəlxalq hadisələri və çətinlikləri qiymətləndirməkdə mane olur: “Bəlkə elə səbəb də budur ki, biz “erməni soyqırımı”nın yaralarının közünü qopartmağı irs və ənənəyə çevirməklə yeni sarsıntılar yaşamalı oluruq”. “Azatutyun” radiosu bildirir ki, baş nazirin bu bəyanatının müxalifəti hiddətləndirəcəyi, onun İrəvan və Ankara arasında yaxınlaşmaya çalışmaqla “soyqırımı inkar etməkdə” ittiham olunacağı qaçılmaz idi. Buna baxmayaraq, Paşinyanın indiyədək bu hadisə barəsində Ermənistan cəmiyyətində deyilənlərdən radikal şəkildə fərqlənən bəyanatı ölkədə minlərlə vətəndaşın İrəvandakı “Tsitsnakabert” xatirə kompleksinə axışdığı bir vaxtda səslənib. Gün ərzində davam edən bu mərasim əsnasında yüksəklikdə yerləşən xatirə ansamblına Paşinyanın, parlamentin spikeri Alen Simonyanın və prezident Vahaqn Xaçaturyanın iştirakı ilə rəsmi əklilqoyma mərasimi keçirilib. Amma Erməni Kilsəsinin başçısı, katolikos II Qaregin bu il də rəsmi heyətə daxil edilməyib. “Azatutyun” yazır ki, belə görünür, Paşinyan son bəyanatında “Mets Yeğern” – “böyük cinayət” termininə daha çox vurğu edib. Onun 440 sözdən ibarət bəyanatında bu ifadə 11 dəfə, “soyqırım” sözü isə cəmi 4 dəfə işlədilib. Paşinyan I Dünya müharibəsi dövründə baş vermiş qətliamlara görə Osmanlı imperiyasına o vaxt başçılıq edən “gənc türklər” hökumətini ittiham etməyib. Baş nazir, əksinə, vurğulayıb ki, ermənilər bu hadisələrdə geosiyasi intriqaların və saxta vədlərin qurbanına çevriliblər: “Bizim üçün “Mets Yeğern” şəhidlərinin xatirəsinin yad edilməsi itirilmiş vətəni deyil, tapdığımız real Ermənistan Respublikasını simvolıizə etməlidir. Məhz bu rəqabət qabiliyyətli, legitim düşüncəli və yaradıcı siyasətləri ilə faciənin təkrarına imkan yaratmamalıdır”. Paşinyanın bəyanatında daha sonra deyilir: “Bir daha olmasın. Biz bunu başqalarına yox, özümüzə deməliyik. Və bu qətiyyən özümüzə qarşı ittiham yox, yalnız özümüzün öz taleyimizin sahibi olduğunu əks etdirən bir baxışdır”.
Bu ayın əvvəllərində iqtidaryönlü deputatlardan Andranik Koçaryan Paşinyanın “soyqırımda həlak olanların adbaad tam siyashısının tərtibini” istədiyini demişdi: “Məqsəd sadədir. Biz 1.5 milyon soydaşımızın ünvanlarını və yerini bilməliyik. Bu bizim gələcək münasibətləri qurmağımız baxımından da vacibdir. Tarix aprelin 24-dür. 1.5 milyon, 2 milyon və ya bundan az, tam dəqiqləşdirilməlidir. Əgər biz bunu belə sənədləşdirməsək, qarşı tərəf həmişə deyə biləcək ki, belə bir şey heç vaxt olmayıb. Elə deyir də...”.
Samirə SƏFƏROVA
