Azərbaycanda gender bərabərliyi uğurla təmin edilir, amma problemlər də var...

Müasir Azərbaycan cəmiyyətində dövlətin gender siyasətinin formalaşması və həyata keçirilməsi məsələləri kütləvi şüurda müsbət demokratik norma və prosedurların institusionallaşması səbəbindən aktuallaşıb. Bu da təsadüfi deyil.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, gender siyasətinin düzgün qiymətləndirilməməsi dövlətin və cəmiyyətin demokratik quruluşunun əsaslarını sarsıdır, vətəndaş cəmiyyəti institutunu səmərəsizləşdirir, demokratik dəyərlər sisteminin nüfuzunu sarsıdır. 

Məişət zorakılığı hələ tam çözümünü tapmayıb 

Gender siyasətinin məqsədi faktiki gender bərabərliyinə nail olmaqdır. Bu o deməkdir ki, bütün insanlar stereotiplərin və ənənəvi gender sisteminin onlara qoyduğu məhdudiyyətlər olmadan seçim və şəxsi qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək azadlığına malikdirlər. Gender bərabərliyi məsələsi hər iki cins üçün bərabər hüquq və bərabər imkanların eyni dərəcədə həyata keçirilməsinə aiddir. 

Beləliklə, dövlətin gender siyasəti təkcə qadınların vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına deyil, hər iki cinsin maraq və imkanlarının bərabər şəkildə nəzərə alınması ilə faktiki olaraq gender bərabərliyinə nail olmağa yönəldilməlidir. Əks halda bərabərlik məsələsi ilə bağlı gender siyasətinin təhlili tam olmayacaq və qadın subyektiv nöqteyi-nəzərindən fərqlənəcək. Müasir Azərbaycanda gender siyasətinin bir sıra xüsusiyyətləri var. Sovet hakimiyyətinin onillikləri ərzində dövlətin gender ailə siyasətində obyekt yalnız qadın-ana və onun uşaqları olub. Eyni zamanda, dövlət kişilərin ailə və valideyn rollarını özünün prioritetləri hesab etmirdi. Sovet ailə siyasətinin nəticəsi dövlət patriarxlığının möhkəmlənməsi idi. Ancaq yeni müstəqilllik dönəmində Azərbaycanda yeni iqtisadi münasibətlərə keçidlə sosial sahədə ciddi dəyişikliklər baş verdi. 1990-cı illərin ikinci yarısında gender siyasətinin mahiyyətini yenidən nəzərdən keçirmək üçün aydın ehtiyac getdikcə daha aydın şəkildə ortaya çıxmağa başladı. Bu gün müasir Azərbaycanda gender münasibətlərinin transformasiyasında ciddi yeniliklər müşahidə olunur. Bu tendensiya gender siyasətinin ideologiyasında və alətlərində ənənəvi diskursun institusionallaşmasında da özünü büruzə verir. Hazırda ölkədə bu sahədə əsas məqsədlər kimi aşağıdakıları göstərmək olar: 1. Kişilər və qadınlar üçün hüquq və imkanların real bərabərliyinin təmin edilməsi; 2. İctimai və siyasi həyatda gender bərabərliyinə nail olmaq; 3. İqtisadiyyatda gender bərabərliyinə nail olmaq; 4. Gender təhsili; 5. Hüquq və gender təhsili; 6. Kişilərin və qadınların reproduktiv sağlamlığının gücləndirilməsi; 7. Cəmiyyətdə gender əsaslı zorakılığın qarşısının alınması; 8. Ailədə gender bərabərliyinə nail olmaq; 9. Ailənin möhkəmlənməsi və ailədə tərbiyənin rolunun artırılması; 10. Genderə həssas ictimai şüurun inkişafı. Bu strategiya, ölkədə gender bərabərliyinə nail olmaq üçün vacibdir, çünki müəyyən qaydalar və standartlar müəyyən edir.  Amma gender əsaslı zorakılığın qarşısını almaq üçün hələ də maarifləndirmə işinə ehtiyacvar. Dövlət tərəfindən lazımi addımlar atılsa da, inzibati tədbirlər kifayət etmir. İnsanlar bu məsələyə diqqət ayırmalıdır. Cəmiyyətin şüurunda dəyişiklik olmalıdır.  Gender əsaslı zorakılığın müxtəlif formaları mövcuddur ki, bu da gender kimliyinə görə fərdlərə qarşı törədilən hər hansı zorakılığa aiddir. Bu, dünyada milyonlarla insana təsir edən davamlı problem olaraq qalır. Bu problem fərdlərə, ailələrə, icmalara və bütövlükdə cəmiyyətə əhəmiyyətli təsir göstərir, iqtisadi inkişafa və insanların səlahiyyətlərinə xələl gətirir. Gender əsaslı zorakılıq insan hüquqlarının pozulması və gender bərabərsizliyinin təzahürüdür, patriarxal güc strukturları və kişiləri qadınlardan üstün tutan mədəni normalar tərəfindən davam etdirilir. Fiziki, psixoloji və sosial rifahı təsir edən, dərhal və uzunmüddətli təsir göstərə bilən geniş təsirlərə malikdir. Məişət zorakılığı cinsindən asılı olmayaraq istənilən münasibətdə baş verə bilər, lakin qlobal məlumatlar göstərir ki, bu, ilk növbədə qadınlara təsir edir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, dünyada təxminən hər üç qadından biri həyatı boyu başqa bir şəxs tərəfindən fiziki zorakılığa məruz qalır. Məişət zorakılığı, yaşından, etnik mənsubiyyətindən, təhsil səviyyəsindən və sosial-iqtisadi vəziyyətindən asılı olmayaraq cəmiyyətin bütün təbəqələrindən olan insanlara təsir edə bilən geniş yayılmış problemdir. Amma Azərbaycan bu xüsusda problemlərin həllinə xüsusi diqqət edir və nəticələr də var. 

Gender iqtisadiyyatının formalaşması dövlətin diqqət mərkəzindədir

Ölkəmizdə keçid bazar iqtisadiyyatı illərində həm iqtisadiyyatın özünün, həm də onun elmi biliklərinin yeni bir sahəsi - gender iqtisadiyyatı formalaşdı. Bu, müxtəlif sənayelərdə, regionlarda və ölkələrdə gender ayrı-seçkiliyinin və sosial-iqtisadi inkişafın qarşılıqlı təsiri haqqında iqtisadi biliklərin bir qoludur. Gender iqtisadiyyatı insan resurslarına çıxışda statistik gender bərabərsizliyini öyrənir, onun səbəb və nəticələrini sosiogender icmalar və gender qrupları üçün təhlil edir. 

Gender iqtisadiyyatı fəal inkişafa ehtiyacı olan zəruri və perspektivli istiqamətdir, o, gender siyasətinin tərkib elementinə çevrilir. Eyni zamanda, gender siyasəti bir fəaliyyət kimi daimi ola bilməz. O, sosial zaman və yaşayış şəraiti ilə birlikdə dəyişir. Siyasi prosesdə gender siyasətinin dinamizmi siyasi sistemin formalaşmasına, dəyişməsinə, transformasiyasına və fəaliyyətinə yönəlmiş sosial aktorların kumulyativ fəaliyyətində özünü göstərir. Gender siyasəti sferası sosial fəaliyyətin spesifik növüdür, onun izahı və başa düşülməsi xarici, məkan-zaman ölçülərinin və immanent xüsusiyyətlərin dinamikasının təhlilini tələb edir. Sonunculara sosial və siyasi maraqlar, siyasi şüur və davranış, siyasi mədəniyyət, motivasiya və fəaliyyətə hazırlıq və sair daxildir. Bunlar fonunda Azərbaycanda idarəçilikdə və qərar qəbul etmək səviyyəsində qadın və kişilərin bərabər iştirakı üçün şəraitin yaradılması, demokratik təmsilçiliyin yaxşılaşdırılması və inkişafı əsas prioritet təşkil edir. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda gender bərabərliyinin təmin edilməsi digər ölkələrlə müqayisədə çox yaxşı səviyyədədir.

Ramil QULİYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.