Şimal-Cənub dəhlizi Azərbaycanın önəmini daha da artırır...
Məlum həqiqətdir ki, Azərbaycan Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin ərsəyə gəlməsində tranzit ölkə kimi mühüm oynayır. Bu dəhlizin Azərbaycan üzərindən keçməsi fonunda ölkəmizdə böyük infrastruktur layihələri həyata keçirilib.
Bakı Beynəlxalq Ticarət Limanının yükaşırma qabiliyyətinin artırılması ilə yanaşı, Ələt-Astara avtomobil yolu yenidən qurulub. İran Astarası ilə Azərbaycan Astarası arasında yeni dəmir yolu körpüsü tikilərək istifadəyə verilib.
Bununla yanaşı, Astaraçay üzərində yeni avtomobil körpüsünü tikintisi başa çatıb. Həmçinin, “Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolları” QSC İranın Astara şəhərində yük terminalının tikintisini davam etdirir. Lakin görülən işlər təkcə qeyd edilənlərlə məhdudlaşmır. Moskvada prezident İlham Əliyevin və Rusiya dövlət başçısı Vladimir Putinin Baykal-Amur Magistralının 50 illik yubileyi münasibətilə dəmir yolu sahəsinin veteranları və işçiləri ilə birgə görüşü fonunda məsələyə yenidən nəzər salınıb. Bu xüsusda prezident İlham Əliyev qeyd edib: “Bildirməliyəm ki, Azərbaycan ərazisində Azərbaycan-Rusiya sərhədini Azərbaycan-İran sərhədi ilə birləşdirən dəmir yolu mövcuddur. Lakin yükgöndərənlərin tələbatları bizə bu yolun yeni hissələrinin inşa edilməsinin zəruriliyini diqtə edir ki, biz bu yolda yük daşımalarını artıra bilək və bununla Şimaldan Hind okeanına unikal nəqliyyat yolunu təmin edək”. Deməli, Azərbaycan ərazisində bu nəqliyyat dəhlizinin inşası davam etdiriləcək. Bu hal ölkəmizin yükaşımalardan daha çox gəlir əldə etməsini şərtlndiriəcək. Qeyd olunanlar fonunda “Bloomberg” agentliyi yazır: “Yaxın Şərqdə sabitliyin pozulduğu zamanda Rusiya Avropa ilə Asiyanı birləşdirəcək iki nəqliyyat dəhlizinin formalaşması istiqamətində tədbirlər həyata keçirir. Rusiya İran ərazisindən keçən dəmir yolu və Arktikanın dəniz yolları ilə Çin və Hindistanla ticarətini genişləndirmək istəyir. Buna Ukrayna müharibəsinə görə təcrid vəziyyətinə düşmüş Rusiyaya tətbiq olunan sanksiyalar səbəb olub. Bu nəqliyyat dəhlizləri tranzit yüklərin daşınması müddətini 30-35 faiz azaltmaqla yanaşı, İsrailin HƏMAS-a qarşı Qəzzadakı müharibəsinə görə Qırmızı dənizdə husilərin yaratdığı təhlükədən yan keçir. Asiyanın iri iqtisadiyyatına malik olan dövlətlər, sanksiyalara baxmayaraq, Rusiyanın təklif etdiyi dəhlizlərə böyük maraq göstərirlər. Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi Hindistanla Rusiyanın Avropa hissəsini birləşdirir. Lakin İranın köhnəlmiş nəqliyyat infrastrukturu və Şimal dənizinin buz örtüyü problemlər yaradır. Qlobal istiləşmə buzların tədricən əriməsinə səbəb olur. Lakin bu dəniz yolunda hələ ki, logistika problemləri mövcuddur. Rusiya hər iki nəqliyyat dəhlizinin modernləşməsi üçün 25 milyard dollar həcmində sərmayə yatırmağa hazırlaşır.
Ötən 2023-cü ilin mayında Rusiya İrana 1,4 milyard dollar kredit ayırıb ki, Rəşt-Astara dəmir yolunun tikintisini başa çatdırsın. Xəzər dənizi sahilində yerləşən İranın Rəşt şəhəri ilə Azərbaycanın Astara şəhəri arasında çəkiləcək 162 kilometrlik dəmir yolu Fars körfəzi sahilindəki Bəndər-Abbas limanı ilə Rusiyanın Sankt-Peterburq liman şəhərini birləşdirəcək. Avrasiya İnkişaf Bankının hesablamalarına görə, Mərkəzi Asiya ölkələrinin dəmir yollarını və Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat marşrutunu özündə birləşdirən Şimal-Cənub dəhlizi ilə yükdaşımaların həcmi sürətlə artacaq. Bu dəhliz Rusiya, İran, Hindistanı, Cənubi Asiyanı Fars körfəzi və Afrika ilə birləşdirəcək. 2023-cü ildə Rusiya ilə Çin arasındakı ticarət dövriyyəsinin həcmi 2 dəfədən çox artaraq 240 milyard dollara çatıb ki, bu da 2020-ci ilin dövriyyəsindən 108 milyard dollar çoxdur. Hindistan ilə Rusiyanın ticarət dövriyyəsi isə 3 il əvvəlki 10 milyard dollar həcmindən 64 milyard dollara qədər yüksəlib. Çin, Hindistan və Cənub Şərqi Asiya ölkələri ilə artan ticarət dövriyyəsi və neft satışından əldə olunan gəlir Rusiyanı şərq istiqamətindəki nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafına milyardlarla dollar sərmayə yatırmağa məcbur edir. Şimal-Cənub dəhlizi qlobal xarakter daşıyır və dəhliz ərazisindən keçdiyi hər bir dövlətə səmərəli iqtisadi imkanlar yaradır”. Faktdır ki, Rusiya-Ukrayna münaqişəsi Avropadan Asiyaya uzanan nəqliyyat dəhlizlərinin bloklanmasına və iki qitədə yerləşən dövlətlər arasındakı ticarət əlaqələrinin zəifləməsinə səbəb olub. Digər tərəfdən Qərbin Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi iqtisadi sanksiyalar ənənəvi ticarət tərəfdaşlarını yeni yollar axtarmağa vadar edib. Bu da diqqəti Şimal-Cənub dəhlizi üzərində cəmləyir. Təkcə Rusiya yox, artıq Avroap da buna maraq göstərir. Belə ki, Qırmızı dənizdə yaranan böhran artıq Avropa iqtisadiyyatına mənfi təsirini göstərməyə başlayıb. Üsyançı husilərin Asiyadan Avropaya yük daşıyan neft və ticarət gəmilərini atəşə tutması qitə ölkələrində qiymətlərin artması və yeni inflyasiya dalğası ilə müşahidə edilir. Şimal-Cənub isə Asiya ilə Avropa arasında nəqliyyat əlaqəsi yaratmaq imkanı olan ən optimal marşrutdur. Hindistanın Mumbai limanından çıxan gəmilər Süveyş kanalı vasitəsi ilə 14 min kilometr yol qət edərək Avropaya çatırlar və bu müddət 60 gün çəkir. Lakin Mumbaidən çıxan gəmilər konteynerləri İranın Çabahar limanına daşısalar, konteynerlər burdan Şimal-Cənubun əsasını təşkil edən Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)-Astara (Azərbaycan) dəmir yolu ilə Azərbaycan ərazisindən Avropaya daşınar. Şimal-Cənub 7200 kilometrdir və yükdaşıma müddəti 25 gün çəkir. Məlumdur ki, yolun qısalması öz növbəsində nəqliyyat xərclərinin də azalmasına səbəb olur. Yüklərin tez, təhlükəsiz və nəqliyyat xərcinin az olması logistikanın ana xəttini təşkil edir. Bu baxımdan Şimal-Cənubu transmilli korporasiyaları, iri milli şirkətləri dövlətlərin marağına səbəb olub.
Ramil QULİYEV
