İslahatlar ölkəmizdə liberal bazar iqtisadiyyatını daha dinamik hala gətirib...

Ticarətin liberallaşdırılması və iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin artırılması bu gün Azərbaycanın xarici ticarətdə mövqeyinin möhkəmlənməsini təmin edən əsas faktorlardan biri kimi çıxış edir. Bu, həmçinin, iqtisadi artımı stimullaşdırır və xalqın rifahının daha da yüksəldilməsini təmin edir. 

Bütün bunlar həm də uğurlu islahatların nəticəsidir. Hər bir islahatın arxasında isə düşünülmüş fəaliyyət proqramı dayanır. Azərbaycanda bu gün də dərin, genişmiqyaslı islahatlar davam edir, bunun sayəsində ölkəmiz dünyaya daha açıq olur, yaxın və uzaq xarici dövlətlərlə əməkdaşlıq yeni səviyyəyə yüksəlir, sıx dialoq qurulur. 

Dövlət tərəfindən yerli sahibkarlara böyük dəstək... 

İslahatların əsas istiqamətləri, o cümlədən azad cəmiyyət, ədalət, qanunun aliliyi, demokratikləşmə və liberal bazar iqtisadiyyatının qurulmasıdır. Ölkəmiz valyuta bazarının sürətli və effektiv liberallaşdırılmasını həyata keçirib. Bu, xarici ticarətin inkişafı üçün ən güclü və təsirli vasitələrdən biridir. Nəticədə ölkədə xarici iqtisadi biznes iştirakçılarının sayı artır. 

Bunlara paralel olaraq, ölkədə dəyər zəncirlərinin yaradılması mexanizmi tətbiq olunur. Bununla yanaşı, bazarın liberallaşdırılması ilə yüksək maaşlı iş yerlərinin saxlanılması arasında balansın saxlanmasına da xüsusi diqqət olunur. Ölkəmizin müasir tendensiyalara sadiq qalması, sürətlə irəliyə doğru hərəkət etməsi, liberallaşmanı idarəetmə islahatları ilə birləşdirməsidə öz nəticəsini verir. Bu fonda yerli sahibkarlara böyük dəstək verilir və indi onların sayının davamlı artımı qeydə alınır. Təcrübə göstərir ki, ölkələrin regional və qlobal iqtisadi sistemə inteqrasiyası malların istehsalı və emalı üçün böyük bazarın formalaşmasına gətirib çıxarır. Bu da yüksək əlavə dəyərlə yüksək emal olunmuş məhsulların əldə edilməsinə imkan yaradır. Bu, ölkələrə dünya bazarlarına çıxmağa, istehsalda və xarici ticarətdə struktur dəyişiklikləri aparmağa, qabaqcıl texnologiyalara və ən son texnologiyaya keçməyə imkan verir. Azərbaycan bu təcrübədən də uğurla yararlanır. İstənilən ölkənin inteqrasiya prosesində prioritetləri güclü sənaye-innovasiya bazasının yaradılması və iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi əsasında iqtisadi rəqabət qabiliyyətinə nail olmaqdır. Azərbaycan da buna xüsusi diqqət edir. Dünya təcrübəsinin göstərdiyi kimi, iqtisadiyyatı zəif inkişaf etmiş və modernləşdirilməmiş kasıb ölkələr kifayət qədər güclü sosial siyasət həyata keçirə bilmirlər. İqtisadiyyatı dinamik inkişaf edən ölkələr bunu edə bilər. Ancaq iqtisadiyyatın dinamik inkişafı isə öz növbəsində müvafiq kadrları, yəni əhalinin insan kapitalının keyfiyyətini yüksəltməyi tələb edir. Və bunu da güclü sosial siyasət olmadan etmək mümkünsüzdür. Qərb ölkələrinin müharibədən sonra rifah dövləti siyasətinə keçidini məhz bu izah edir. Dinamik inkişaf edən iqtisadiyyat sosial müdafiəni gücləndirmək üçün kifayət qədər gəlir əldə edir, lakin insan kapitalının keyfiyyətini yaxşılaşdırmadan iqtisadi artım daha da problemli olacaq, çünki iqtisadiyyatda artıq ixtisaslı kadrlar yoxdur. Ona görə də indi nəinki bu günün, həm də sabahın getdikcə mürəkkəbləşən və modernləşən iqtisadiyyatı üçün sosial məsələlərin həllinə, sosial müdafiənin gücləndirilməsinə, səhiyyənin və təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, kadrların hazırlanmasına zəruri səy və resursların yönəldilməsi ən yüksək prioritetə çevrilir. Azərbaycan bu kimi məsələlərin həllini prioritet hesab edir.

İxracyönümlü siyasət öz müsbət nəticələrini verir 

Bu günlərdə Azərbaycanın xarici ticarət strategiyası ilə bağlı məsələlər də getdikcə xüsusi diqqət cəlb edir. Ekspertlərin bir qrupu idxalı əvəzləmə siyasətini, digər qrup ixrac yönümlülüyünü, üçüncü qrup isə hər ikisinin birləşməsini müdafiə edir.

Əgər ölkə iqtisadiyyatı il ərzində müəyyən sayda, hətta çoxlu sayda əvvəllər idxal olunan malların istehsalını mənimsəyirsə, bu, idxalı əvəzləmə siyasətinin həyata keçirildiyini göstərmir. Eynilə, əgər bir ölkə çoxlu sayda yeni məhsul ixrac etməyə başlayırsa, bu o demək deyil ki, o, ixracyönümlü siyasət aparır. Xarici ölkələrin təcrübəsinin göstərdiyi kimi, ixracın stimullaşdırılması siyasəti həyata keçirilərkən idxalı əvəzləmə siyasəti həyata keçirildiyindən xeyli çox sayda yeni malların istehsalı mənimsənilir. Təbii ki, bu yeni malların əhəmiyyətli bir hissəsi əvvəlcə daxili bazarda satılır və yalnız bundan sonra ixracına başlanır. Bu səbəbdən xarici ticarət strategiyası məhsulun daxili bazar və ya ixrac üçün istehsal edilməsi ilə fərqlənən texniki anlayış deyil. O, birlikdə ya ixracı genişləndirmək və iqtisadiyyatı dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya etmək, ya da idxalı azaltmaq və iqtisadiyyatı xarici dünyadan təcrid etmək üçün stimullar yaradan bütün iqtisadi siyasətlərin tədbirlər kompleksini təmsil edir.İdxal əvəzetmə siyasətinin əsas xarakterik xüsusiyyəti daxili bazarda rəqabət qabiliyyətini artırmaq məqsədilə yerli sənayenin ayrı-ayrı sahələrinin inkişafı üçün süni stimulların yaradılmasıdır. İdxalın əvəzlənməsi ilə stimullar idxal olunan malların xeyrinə təhrif olunur, yəni bütün iqtisadi siyasət alətlərinin məcmusu elə bir vəziyyət yaradır ki, təsərrüfat subyektləri öz mallarını ixrac etməkdənsə, daxili bazarda satmaqla daha çox gəlir əldə edirlər. İdxalın əvəzlənməsi istiqamətində stimulların bu cür dəyişməsi, bir qayda olaraq, yüksək idxal tariflərinin, idxal kvotalarının, valyuta nəzarətinin, vergi, kredit, gömrük və digər güzəştlərin köməyi ilə idxalı əvəz edən sənaye sahələrinə kütləvi subsidiyaların yaradılmasının nəticəsidir. Təcrübədə idxalı əvəzləmə siyasəti həyata keçirilərkən, bütün bu alətlər ən çox eyni vaxtda istifadə olunur. Azərbaycanda bunun nümunələrinə rast gəlmək olar. İxracın təşviqi siyasəti ölkənin ixrac potensialını artırmaqla iqtisadiyyatın sənayeləşdirilməsini nəzərdə tutur. Praktikada bu siyasətin həyata keçirilməsi stimulların ixraca və kütləvi subsidiyalara güclü dəyişməsi demək deyil. Kütləvi ixrac subsidiyaları ölkənin ixracının artmasına səbəb ola bilməz, çünki subsidiyalar nəticəsində ixrac mallarının qiymətlərinin azalması və dünya bazarında onlara tələbatın artması milli valyutanın məzənnəsinin artmasına səbəb olacaq. Sonuncu, öz növbəsində, ixracı məhdudlaşdıracaq, çünki yerli mallar xarici alıcılar üçün daha baha olacaq və idxalı stimullaşdıracaq, çünki idxal olunan mallar yerli istehlakçılar üçün daha ucuz olacaq. Nəticədə ixrac subsidiyalarının təsiri heçə enir. Bu kimi həssas mqəamlar da ölkəmizdə mütləq nəzərə alınır. Xarici ölkələrin təcrübəsinin göstərdiyi kimi, ixracyönümlülük siyasəti idxalı əvəzetmə siyasəti ilə müqayisədə danılmaz üstünlüklərə malikdir. O da mühümdür ki, ixracyönümlü siyasət yeritdikdə getdikcə daha çox yerli şirkətlər öz məhsullarını dünya bazarında satırlar və burada həm qiymət, həm də məhsulun keyfiyyəti baxımından şiddətli rəqabətlə üzləşirlər. Bu, onları istehsalı daim təkmilləşdirməyə, xərcləri azaltmağa və məhsulun keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa məcbur edir. Nəticə etibarilə, ixrac və idxalın yüksək templəri ilə nəticələnən ixracyönümlü siyasət iqtisadi artım üçün çox zəruri olan xarici investisiyaların cəlb edilməsi üçün daha geniş imkanlar yaradır.

Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.