3-cü dünya müharibəsi Azərbaycana da təsirini göstərməyə başladı...
Dünya miqyasında bu gün xüsusi diqqət cəlb edən məqam savaşların sayının artması və daha təhlükəli xarakter daşımasıdır. Elə bu durumda hesab olunur ki, əslində indi üçüncü dünya müharibəsi gedir.
Məsələyə bu rakursdan nəzər salan Böyük Britaniyanın “The Telegraph” nəşri yazır ki, Rusiyanın Ukraynaya hücumu da bunun tərkib hissəsidir: “İstəsək də, istəməsək də, Rusiyanın Ukraynada genişmiqyaslı müharibəsi dünya müharibəsinin bir hissəsidir. Bu müharibə Rusiya və onun müttəfiqləri - Çin, İran və Şimali Koreya ilə kollektiv Qərb arasında gedir”.
Bildirilir ki, Qərb bu reallığı dərk etməlidir: “Belə olan halda Rusiya məğlub edilə bilər. Əks halda Ukrayna daha çətin vəziyyətə düşəcək. Rusiya müttəfiqlərini səfərbər edir, Qərb isə hələ də bu məsələni regional mübahisə kimi qiymətləndirir”. Bundan başqa, son günlər Yaxın Şərqdə baş verənlər də göstərir ki, üçüncü dünya müharibəsinin başladığını iddia edənlər haqlıdırlar. Xatırladaq ki, 2023-cü ilin oktyabrında sözügedən regionda İsrail və HƏMAS arasında başlayan müharibə bugünə qədər davam edir. Rəsmi Təl-Əviv HƏMAS və “Hizbullah”ı məhv edəcəyinə söz verib. Belə bir vaxtda aprelin 14-də İran qanadlı raketlər və pilotsuz uçuş aparatları ilə İsrail ərazisinə hücum edib. “The New York Times” qəzeti İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun İsrailə 185 pilotsuz uçuş aparatı, 36 qanadlı raket və 110 “yer-yer” tipli raketi atdığını bildirib. İsrail cavab zərbələrinə hazırlaşır. ABŞ rəsmiləri İsrailin hərbi cavabının İran ordusuna və Tehranın kənarda dəstəklədiyi qüvvələrə zərbələr endirməkdən ibarət olacağını gözləyirlər. İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahian bildirib ki, İsrailin növbəti hücumlarına daha ağır cavab veriləcək. Daha əvvəl İran prezidenti İbrahim Rəisi xəbərdarlıq edib ki, hər hansı yeni hücuma İran tərəfindən daha sərt cavab veriləcək. Bu fonda ABŞ və İsrailin digər müttəfiqlərinin savaşa daxil olması qaçılmaz sayılır. Bu da üçüncü dünya müharibəsinin daha açıq fonda özünü göstərməsi ilə nəticələnəcək. “The Wall Street Journal” yazır ki, İsrail ABŞ və digər Qərb, eləcə də regional hərbi tərəfdaşların köməyi ilə İranı neytrallaşdırmağı düşünür. Nəşrin məlumatına görə, İsrail dövləti son hücumda da, əsasən, ABŞ və digər müttəfiqlərin verdiyi hava hücumundan müdafiə sistemləri, başqa silahlar sayəsində dronların, raketlərin əksəriyyətini tuta bilib: “ABŞ, Britaniya və İordaniya döyüş təyyarələri dronların vurulmasında böyük rol oynayıb. İndi İsrail dövlətinin sərt cavabı regionda dağıdıcı nəticələrə gətirib çıxaracaq, əks hal isə onu və müttəfiqlərini daha zəif edəcək.
Bundan əlavə, İsrail Yaxın Şərqdəki tərəfdaşlarının, o cümlədən onu kəşfiyyat məlumatları ilə təmin etmiş, hava məkanını açmış İordaniya, Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin maraqlarını nəzərə almalıdır. Gözlənilən odur ki, İsrail tezliklə İranın onun hərbi obyektlərinə hücumuna cavab olaraq hərəkətə keçə bilər. Vaşinqton israr edir ki, İsrail dövləti gərginliyin daha da artmasına səbəb ola biləcək heç bir şey etməməlidir. Amma İsrail fərqli fikirdədir”. Hələlik Qərb israillilərdən İran ərazisinə zərbə endirməməyi xahiş edir. Ancaq İranın İsrail ərazisinə birbaşa hücumu isə ilk dəfə olaraq “qırmızı xətti” pozur. İsraildə sağ siyasi qüvvələrin tərəfdarları artıq cavab verməyi tələb edirlər. Belə ki, bu epizodun həqiqətən bitdiyinə hələ heç bir əminlik yoxdur. İsrailin “Nativ” təhlükəsizlik xidmətinin rəhbəri, keçmiş israilli diplomat Yakov Kedmi isə qeyd edir ki, İranın İsrailə verdiyi bəhanədən yararlanmaq və cavab zərbələri ilə onun nüvə proqramını, nüvə silahı istehsal olunan bütün müəssisələri məhv etmək lazımdır: “Əslində anlamalıyıq ki, hücumla bağlı qərarı dörd nəfər verir: Baş nazir, müdafiə naziri və hərbi kabinetə üzv digər iki nazir. Bu dörd nəfərdən üçü keçmiş Baş Qərargah rəisidir. İndi öz aralarında nə razılaşırlar, hansı davranış taktikasını seçəcəklər, bilmirəm və heç kim bilmir. Yalnız zaman göstərəcək”. Bütün bu hadisələrin Cənubi Qafqaza, o cümlədən Azərbaycana hansı təsirlərinin ola biləcəyi də xüsusi diqqət cəlb edir. Fakt budur ki, Rusiya-Ukrayna, İran-İsrail münasibətləri beynəlxalq münasibətlər sistemində ən həssas mövzulardan birinə çevrilib. Hazırkı durumda bir ölkədə baş verən hadisə digərində güzgü effekti ilə əks olunduğu üçün bu proseslərin mütləq Cənubi Qafqaza, o cümlədən Azərbaycana da təsiri var. Digər tərəfdən. Rusiya və İran yaxın qonşu ölkələrdir. Belə vəziyyətdə təkcə Rusiya-Ukrayna yox, İran və İsrail arasındakı savaş Cənubi Qafqaza daha çox təsir edəcək. Xüsusən də savaş genişlənərsə, İrandan böyük insan dalğasının gəlməsi risqi var, onun bir hissəsi Azərbaycan sərhədlərinə doğru yönələ bilər. Xüsusən bu dalğada Azərbaycan türkləri olacaqsa, o zaman onları ərazimizə qəbul etməkdən başqa yolumuz qalmayacaq. Yəni böyük müharibə olacağı təqdirdə bu cür perspektiv gözləniləndir. Bu halda, təbii ki, Azərbaycan müharibənin baş verməsində maraqlı deyil. Bakının həm İranla, həm İsraillə normal münasibətləri var. Ekspertlər hesab edir ki, bütün hallarda rəsmi Bakı balansı saxlamağa çalışmalıdır. Tərəflərdən heç birinə qoşulmadan, heç birinin tərəfini tutmadan neytral şəkildə siyasətini davam etdirməlidir. Hazırda Azərbaycan bu siyasəti uğurla davam etdirir.
Tahir TAĞIYEV
