Orta Dəhlizdə Azərbaycan-Çin əməkdaşlığı Avrasiyanın əsas hadisəsinə çevrilir...
Çin iqtisadiyyatı nominal ümumi daxili məhsul həcminə görə ABŞ-dan sonra dünyada ikinci ən böyük iqtisadiyyatdır. 2014-cü ildən isə alıcılıq qabiliyyəti paritetinə görə ÜDM baxımından birincidir. Londonda yerləşən CEBR konsaltinq şirkətinin proqnozlarına görə, 2030-cu ildə Çin nominal ÜDM-ə görə ABŞ-ı keçəcək və dünyanın ən böyük iqtisadiyyatına çevriləcək. 1990-cı ildə Çinin ÜDM-i 360,86 milyard dollar olub, 2021-ci ilin sonunda isə 17,7 trilyonu ötüb – 31 ildə ölkə iqtisadiyyatı 49 dəfə artıb. Həmin dövrdə ABŞ-ın ÜDM-i 3,5 dəfə - 5,96 trilyon dollardan 22,99 trilyon dollara qədər artıb.
1976-cı ildə Çin 6,9 milyard dollar dəyərində mal ixrac edib, 20 il sonra isə ixrac 26 dəfə artaraq 154,8 milyard olub.2021-ci ilin sonunda Çin 3,5 trilyon ixrac həcmi ilə dünyanın ən böyük ixracatçısı olub. Bu, 1976-cı ildəkindən 507 dəfə çoxdur. Son iki ildə bu göstərici daha da artıb. Eyni zamanda, iqtisadiyyatın strukturu əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi. Çin ixracatının strukturu haqqında məlumat yalnız 1992-ci ildən bəri mövcuddur, lakin bu, həm də çox açıqdır. Əgər 1992-ci ildə ixracda ən böyük payı geyim və tekstil məhsulları tuturdusa, 2019-cu ilin sonunda demək olar ki, yarısı maşınqayırma və elektronikanın payına düşüb. İqtisadi islahatlar Çində həyat səviyyəsini yüksəltdi və 2021-ci ildə ölkənin rəhbəri Si Cinpin həddindən artıq yoxsulluq üzərində qələbəni elan etdi. 50 il ərzində Çin aclıqdan əziyyət çəkən kənd təsərrüfatı ölkəsindən dünyanın ikinci iqtisadiyyatına, dünyanın ən böyük ixracatçısı və yeni texnoloji sənayelərdə liderə qədər uzun bir yol keçib. Dünya ticarətindəki pay və texnoloji inkişaf səviyyəsi baxımından Çin artıq ABŞ-ı ötüb və ya müqayisə olunan göstəricilərə malikdir. Çin hərbi güc, təhsil və dünya ehtiyatlarında xarici valyutanın payı baxımından sürətlə yüksəlir. Bunun üçün Çinin etibarlı ixrac marşrutlarına tələbi artır. Bu sırada Orta Dəhliz Çin üçün getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycandan keçən bu marşruta Çinin ehtiyacı artır. Qeyd edək ki, Azərbaycan artıq beynəlxalq aləmdə Şərq–Qərb, Şimal–Cənub nəqliyyat dəhlizləri ilə yanaşı, Orta Dəhliz marşrutu ilə də mühüm mərkəz kimi tanınır. Ölkəmizin tərəfdaşları ilə birlikdə bu nəqliyyat infrastrukturunun tam ötürücülük gücü ilə fəaliyyətini təmin etmək üçün praktik işlər görülür. Məsələn, hökumət tərəfindən dəhlizlərin inkişafına mühüm vəsait ayrılması, respublikamızda avtomobil və dəmir yollarının müasir səviyyədə qurulmasına xüsusi önəm verilməsi, həmçinin əsaslı təmirinin aparılması bunun bariz ifadəsidir. Orta Dəhliz və ya Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu 2014-cü ilin fevral ayında Azərbaycan, Qazaxıstan və Gürcüstanın müvafiq strukturlarının iştirakı ilə yaradılıb. Sonradan layihəyə Ukrayna, Rumıniya və Polşa qoşulub. Hazırda marşrut Çin-Qazaxıstan sərhədindən başlayır və Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan və Gürcüstan ərazisindən keçərək Avropaya qədər uzanır. Bütün marşrut boyunca vahid tarif yaradılıb, “vahid pəncərə” prinsipi tətbiq olunur.
Statistika göstərir ki, Orta dəhlizlə yük daşımalarında davamlı artım müşahidə olunub, 2023-cü ildə marşrut üzrə 1,2 milyon tondan çox yük daşınıb ki, dəhlizin həyati əhəmiyyət daşıyan ticarət dəhlizi kimi əhəmiyyətini nümayiş etdirir. İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin nəzdində fəaliyyət göstərən Türk Dünyası Araşdırmalar Mərkəzi bildirir ki, Orta Dəhlizin inkişaf etdirilməsi sahəsində xüsusilə Azərbaycan və Qazaxıstanın birgə səyləri nəticəsində Çindən Orta Dəhliz vasitəsilə yüklərin Qara dəniz limanlarına çatdırılması müddəti 53 gündən hazırda 18 günə qədər azaldılıb. Çinin Sian şəhərində istismara verilmiş Qazaxıstana məxsus Nəqliyyat-Logistika Mərkəzi tərəfindən konteyner qatarı vasitəsilə daşımaların həyata keçirilməsi Orta Dəhlizin bütün iştirakçı dövlətləri eyni zamanda Avropa bazarları üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Mərkəz hesab edir ki, Siandakı Qazaxıstan terminalından başlayaraq Aktau və Abşeron stansiyasiyalarından keçən və uzunluğu 7 min kilometr olan marşrutu 11 günə qət edən qatar nəqliyyatı Orta Dəhlizin rəqabətqabiliyyətini artırmaqla, multimodal daşıma sahəsində ölkələr arasında ticarət, gömrük və sair sahələrdə regional inteqrasiya təşəbbüslərini sürətləndirəcək: “Eyni zamanda həmin Mərkəz vasitəsilə Azərbaycana ayda 10 konteyner qatarının yola salınması Orta Dəhlizin inkişaf etdirilməsi və yeni yüklərin cəlb edilməsi ilə yükdaşımaların həcminin əhəmiyyətli artırılmasına dəstək verəcək”.
Qeyd edək ki, yaxın 5 il ərzində Orta Dəhlizin infrastrukturuna və proseslərin səmərəliliyinin artırılmasına 5 milyard avroya yaxın investisiya qoyulacaq. Marşrut Mərkəzi Asiya istehsalçılarının Türkiyə, Şimali Afrika və Cənubi Avropa ölkələri istiqamətindəki dünya bazarları ilə inteqrasiyasında mühüm rol oynayacaq. Marşrutun əsas məqsədi isə Çin, Qazaxıstan kimi ölkələrdən, Xəzər dənizi ilə Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, Ukrayna, Polşa, Rumıniya ərazisindən yük tranzitinin təmin olunmasından ibarətdir. Bütün bunlar ixracatçı ölkələr, o cümlədən də Çin üçün mühüm önəm kəsb edir.
Ramil QULİYEV
