Rusiya Ermənistana 100 il əvvəl olanları xatırladır...

Qərbin çətiri altına keçməyə çalışan Ermənistanda son dövrlərdə müzakirə predmetinə çevrilən məsələlərdən biri də ölkənin perspektivdə Avropa İttifaqına üzv olmasıdır. Amma bunun üçün Ermənistanın Rusiyanın liderliyi ilə yaranan Avrasiya İqtisadi İttifaqını tərk etməsi zəruridir. 

Lakin hesab olunur ki, Avrasiya İqtisadi İttifaqından çıxmaq Ermənistan üçün intihara bərabərdir. Rusiyanın “Nezavisimaya qazeta” mətbu orqanı bunun səbəbini belə izah edir: “Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan yerli televiziya kanalına müsahibəsində bildirib ki, Avropa İttifaqı İrəvanı üzvlüyə dəvət etsə, Ermənistan hakimiyyəti bu barədə düşünəcək. Eyni zamanda o qeyd edib ki, Brüssel artıq əməkdaşlığı mümkün qədər genişləndirməyə hazır olduğunu bəyan etsə də, Avropa İttifaqının hələ də çox geniş gündəliyi var. Buna baxmayaraq, Qriqoryan əmindir ki, zaman keçdikcə Avropa İttifaqı ilə Ermənistan arasında münasibətlər yalnız möhkəmlənəcək. Beləliklə, onun dediyinə görə, İrəvan Avropa təhlükəsizlik alətlərinin bir hissəsi olmaq istəyir.

Öz növbəsində, Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan hesab edir ki, Avropaya inteqrasiya istiqamətində düşünmək gərəkdir, lakin tələsmək lazım deyil. O cümlədən, İrəvanın addımları birtərəfli olmamalıdır. Hakim “Vətəndaş müqaviləsi” partiyası respublikanın Avropa İttifaqı ilə daha sıx əlaqələr qurmağa hazır olduğunu iddia edir. Parlament fraksiyasının katibi Artur Hovhannisyanın dediyi kimi, Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşma Ermənistan üçün, ilk növbədə təhlükəsizliyin gücləndirilməsi baxımından vacibdir. Bundan əlavə, inteqrasiya prosesi erməni malları üçün yeni bazarlar aça bilər. Digər deputat Vladimir Vardanyan da qeyd edib ki, ölkənin dörd qonşusundan ikisi Avropa İttifaqı üzvlüyünə namizəddir və onun fikrincə, bu, Avropa İttifaqının Ermənistana daxil olmasına zəmin yaradır. Bu arada, Avrasiya Ekspert Klubunun üzvü Aqasi Tavadyanın sözlərinə görə, 2023-cü ildə Ermənistan öz məhsullarının əsas hissəsini Rusiya, BƏƏ və Çinə ixrac edib. Tədarükün 40,6%-i Moskvanın, 34,4%-i isə digər iki ölkənin payına düşüb.  Ümumilikdə, xaricə tədarük keçən il 55,3% artaraq 5,4 milyard dollardan 8,4 milyard dollara, son iki ildə isə 2,8 dəfə artıb. Ekspert izah edib ki, Rusiya qiymətli daşları və metalları əsasən Çin və BƏƏ-yə Ermənistan tərəfindən təkrar ixrac edilir. 2022-ci ilə qədər isə konyak əsasən Rusiyaya satılırdı, lakin indi telefonlar, avtomobillər, tibbi cihazlar və radio avadanlıqları kimi mallar lider mövqeləri tutur. Moskvanı ümumi statistikadan çıxarsaq, məlum olur ki, 2023-cü ildə Ermənistan ixracatı əslində 12,2% azalıb, son iki ildə isə cəmi 0,6% artıb. Avropa İttifaqına gəlincə, 2023-cü ilin sonunda o, yalnız dördüncü yerdə qərarlaşıb. Ermənilər mallarının cəmi 8,4 faizini ora ixrac ediblər. İndi isə Avropa İttifaqına daxil olmaq üçün ilk növbədə Avrasiya İqtisadi İttifaqı çərçivəsində Rusiya ilə iqtisadi münasibətlərə son qoymaq lazımdır. Üstəlik bu, çox güman ki, Avropa İttifaqı ilə assosiasiya sazişinin imzalanmasından əvvəl, yəni real inteqrasiyadan xeyli əvvəl edilməlidir. Nə olursa olsun, Ermənistan parlamentinin vitse-spikeri və respublikanın Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılması üzrə xüsusi nümayəndəsi Ruben Rubinyan əmin edir ki, İrəvan Avrasiya İqtisadi İttifaqından çıxmaq fikrində deyil. Aİ-nin Cənubi Qafqazdakı böhran üzrə xüsusi nümayəndəsi Toivo Klaar da iddia edir ki, Brüssel erməni həmkarlarının Avropa İttifaqında deyil, Avrasiyada inkişaf etmək qərarına hörmət edir. “Biz bunu nəzərə alaraq əlaqələr qurmağın bir yolunu tapdıq. Burada biz hazırkı kontekstdə əlaqələrimizin inkişafı üçün potensial görürük”, - diplomat bildirib.

“Müasir şəraitdə Ermənistanın Avropaya inteqrasiyasının mümkün olduğunu düşünmürəm. Aİ-nin üzləşdiyi çətinlikləri nəzərə alsaq, onun genişlənmək istəməsi ehtimalı azdır. Bununla belə, Avropaya inteqrasiya perspektivi Avropa İttifaqının postsovet məkanında təsirini yaymaq üçün çox səmərəli vasitədir. Bundan əlavə, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan üçün bu, həmvətənlərini Rusiyadan Qərbə yönləndirmək zərurətinə inandıracağı kozırlardan birinə çevrilə bilər. Eyni zamanda, Paşinyan çox yaxşı başa düşür ki, ortamüddətli perspektivdə ən yaxşı halda Avropa İttifaqı ilə assosiasiyaya nail ola biləcək. Qoşulmanın özü nə vaxtsa baş tutsa, çox da tez olmayacaq”, - Strateji Araşdırmalar və Təşəbbüslər üzrə Analitik Mərkəzin rəhbəri Hayk Xalatyan hesab edir. Rus ekspert Stanislav Pritçin hesab edir ki, Avrointeqrasiya cəhdi İrəvanı iqtisadiyyatının çökməsinə gətirib çıxaracaq:  “Birincisi, Ermənistan heç bir şəkildə Aİ üzvlüyünə namizəd statusuna uyğun gəlmir. Son zamanlar Brüssel tərəfindən nəzərdən keçirilən bütün ölkələrdən Gürcüstan ən münasibidir, lakin bunun üçün o, uzun bir yol qət etməli və siyasi institutlarını yenidən qurmalı idi. Və burada ikinci məqama gəlirik: Ermənistan Aİİ-dən çıxmalı olacaq. Rəsmi İrəvanın ritorikasında bu mövzu ümumiyyətlə görünmür, çünki Ermənistan hakimiyyətinin bu təşkilata qarşı heç bir şikayəti yoxdur. Bu, Ermənistan ticarətini stimullaşdırır və respublikaya investisiya cəlb edir. Aİİ-dən çıxmaq Moskva ilə İrəvan arasında münasibətlərin köklü şəkildə yenidən nəzərdən keçirilməsinə gətirib çıxaracaq. Avropa İttifaqı heç vaxt Ermənistana Rusiya kimi strateji tərəfdaşın getməsinə görə kompensasiya verə bilməyəcək”, - ekspert izah edib. Pritçinin sözlərinə görə, Aİİ-dən çıxmağı Ermənistanın intiharı ilə müqayisə etmək olar, bunun yeganə nəticəsi isə İrəvan üzərində Aİ bayrağını qaldırmaq istəyi olacaq. Bu baxımdan o, respublika hakimiyyətinin bu addımı ciddi düşünə biləcəyinə inanmır. Ekspert Avrointeqrasiya mövzusunda söhbətləri Ermənistan rəhbərliyinin öz vətəndaşlarını və beynəlxalq ictimaiyyəti onların reaksiyasını qiymətləndirdikdən sonra yeni xarici siyasət kursu hazırlamaq cəhdi kimi izah edir. Başqa bir ekspert Vadim Muxanov isə qeyd edir ki, Paşinyan Rusiya ilə münasibətləri gərginləşdirməklə yanaşı, alternativ təklif etmir: “Adamda belə bir təəssürat yaranır ki, Ermənistanın öz təhlükəsizliyini müstəqil şəkildə təmin etməyə gücü çatmasa da, ümumiyyətlə, onun ardıcıl xarici siyasət strategiyası yoxdur. Bəlkə Ermənistanın indiki vəziyyətini 100 il bundan əvvəl yaşadığı ilə müqayisə etməyə başlamağın vaxtı çatıb. Bundan əvvəl Ermənistan hakimiyyəti də Qərb tərəfdaşlarına, ilk növbədə Böyük Britaniya və Fransaya etibar etmək qərarına gəlib, Rusiya və Türkiyə ilə dialoqdan imtina edib. Bu tarixi nümunə sübut edir ki, kiçik dövlət yaxınlıqda yerləşən aparıcı dövlətlərdən birinin dəstəyini itirən kimi ciddi disbalans yaranır”.

Nahid SALAYEV