Bəzi ölkələrdən fərqli - Azərbaycanın "neft lənətindən" yan keçməsi xoşunuza gəlmir?!.
Prezident İlham Əliyev martın 1-də Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 10-cu və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 2-ci iclasları zamanı "Euronews" televiziyasına müsahibəsində deyib ki, qazıntı yanacağına sahib olan ölkə olmaq bizim günahımız deyil:
“Düşünürəm ki, bu bizim nailiyyətimizdir ki, biz neft və qaz ehtiyatları olan bir çox ölkənin üzləşdiyi "neft lənətinə" düçar olmamağı bacardıq. Biz nefti inkişafa çevirdik, sərvətin ədalətli paylanmasını təmin etməyə nail olduq. Son 20 ildə biz Azərbaycanda yoxsulluğun səviyyəsini 50 faizdən 5 faizə endirdik. Sizin Bakıda bütün gördükləriniz infrastrukturun tamamilə yeni inkişafı və insanların həyat səviyyəsinin yaxşılaşmasıdır.
Əfsuslar olsun, indi deyirlər ki, qazıntı yanacağı təhlükəlidir, mənfidir və günah bu ehtiyata sahib olan ölkələrdədir. Mənim mesajım ondan ibarət idi ki, bizə gördüyümüz işə görə, gəlirlərdən insanların ehtiyaclarını təmin etmək və yaşıl enerji gündəliyinə təkan vermək üçün necə istifadə etdiyimizə görə qiymət verin. Ümidvaram ki, mesajım eşidiləcək".
Prezidentin nəzərdə tutduğu “neft lənəti” nədir?
Bu yöndə apardığımız araşdırmalar nəticəsində belə qənaətə gəlirik ki, dünyada “neft lənəti”nə tuş gələn bir çox ölkələr var. Bunun bir çox iqtisadi izahı var ki, həmin ölkələr sərvətdən düzgün yararlana bilməməsi səbəbindən iqtisadi cəhətdən rəzil vəziyyətə düşüb. Son onilliklərdə bütün məşhur iqtisadi fikir cərəyanlarının baş sındırdığı paradoksal fenomenlərdən biri “sərvətin lənəti” adlanır. Bu nəzəriyyəyə görə, sosial və iqtisadi inkişafla təbii sərvətlər arasında əks münasibət var. Təbii sərvətlərlə zəngin ölkələrlə müqayisədə təbii sərvəti az və ya olmayan ölkələr sosial və iqtisadi baxımdan daha çox inkişaf etmiş durumdadır. 17-ci əsr İspaniyası koloniyalardan çoxlu qızıl və gümüş gətirirdi, bununla belə, iqtisadi baxımdan heç bir resursu olmayan o dövrün Hollandiyasından çox geri qalırdı. 19-20–ci əsrlərdə təbii sərvətlərlə zəngin Rusiya heç bir sərvəti olmayan Yaponiya və İsveçrədən qat-qat geridə idi. Son dövrlərdə isə heç bir resursu olmayan Cənubi Koreya, Sinqapur, Tayvan, Hon-Kong təbii resursla zəngin Venesuela, Meksika, Nigeriyadan dəfələrlə irəlidədir. Bu problem xüsusilə neftlə zəngin ölkələrdə özünü büruzə verir. Neftlə zəngin və ondan asılı olan bir çox ölkələr dünyada ən çox iqtisadi problem yaşayan, konfliktlər içində olan ölkələrdir. Bura Latın Amerikası, Yaxın Şərq, Asiya və Afrika kimi bölgələr daxildir. Bir milyard barrel neft rezervinə sahib Ekvatorial Qvineya 1995-ci ildən bugünə kimi gün ərzində 400 min barrel neft ixrac edir. Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) baxımından hər adam başına düşən gəlir nisbətində Fransadan, Yaponiyadan və Böyük Britaniyadan irəlidədir. Ancaq cəmi 700 min əhalisi olan bu ölkədə insanlar günü 2 dollara çalışır. Bu mənada Ekvatorial Qvineya neft lənəti üçün ən yaxşı nümunələrdən birinə çevrilib. Böyük təbii sərvətlərə sahib olan bu ölkə ağlasığmaz korrupsiyanın və pis idarəçiliyin qurbanına çevrilib. İqtisadi səbəbi izah etmək üçün “Holland sindromu” deyilən anlayışa baş vururlar. “Holland sindromu” nədir? 1960-cı illərdə Niderland Krallığı, başqa adıyla Hollandiya Şimal dənizində zəngin qaz yataqları aşkarladı. İqtisadçıların düşüncəsinə görə, bu tapıntının nəticəsi Hollandiya iqtisadiyatında özünü iki formada göstərdi. Birinci formada bu özünü “xərcləmə effekti” şəklində göstərdi. Xərcləmə effekti anlayışına görə, resursla zəngin ölkədə təbii sərvətin çoxluğu və onun sürətli inkişafı həmin ölkənin valyutasının dəyərini artırır və böyük miqdarda valyutaya yiyələnən dövlət bu valyutanı alınıb-satılması mümkün olmayan, başqa adla qeyri-ticari sahələrə xərcləyir, məsələn, tikintiyə. Çünki ölkənin valyuta dəyəri yüksəldiyi üçün istehsal mallarının da xarici bazarda dəyəri artır və sonda rəqabətə tab gətirməyərək sıradan çıxır. Bu, həm də ölkədə ciddi infilyasiyaya səbəb olur. İkinci formada isə bu özünü işçilərin və kapitalın qeyri-ticari sahəyə axınına təkan verməsində, onu stimullaşdırmaqda göstərirdi. Nəticədə bu iki forma birləşərək, qeyri-ticari sahənin inkişafına, ancaq istehsal sahəsində (kəndə təsərrüfatı və sənaye) işləyən insanların azalmasına səbəb olurdu. Bu isə ölkənin təbii sərvətdən asılılığının artımına, onun dünya bazarındakı təbii sərvətin qiymətindən asılı vəziyyətə düşməsinə, sənaye, kənd təsərüffatı kimi istehsal sahələrinin zəifləməsinə, bir sözlə, ciddi deqradasiyasına səbəb olurdu. Son zamanların araşdırmalarına görə isə, bu bəladan qurtulmaq mümkündür, ancaq bunun üçün ölkə ciddi fiskal tənzimləmə aparmaqla valyutanı nəzarətdə saxlamalı, qeyri-resurs sahələrinə subsidiya ayırmaqla onu tədricən inkişaf etdirməlidir. Maraqlı məqam budur ki, bu tip tənzimləmələr çox az ölkəyə müyəssər olub. Azərbaycan belə islahatları aparmağı bacaran ölkələrdəndir ki, “neft lənəti”nə tuş gəlməyib.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
