Bakı-İrəvan sülh danışıqlarında Berlin formatı başladı...
Alman İqtisadiyyatının Şərq Komitəsinin sədri Mixael Harmsın rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətini qəbul edərkən prezident İlham Əliyevin geniş şəkildə toxunduğu məsələlərdən biri də Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlər və vasitəçilik missiyası ilə bağlı olub.
Dövlət başçısı kansler Olaf Şoltsun təşəbbüsü ilə bu yaxınlarda Münhendə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla keçirilən görüşün sülh prosesinə dinamizm gətirilməsi baxımından önəmini vurğulayıb. Bununla yanaşı, Almaniya tərəfinin təklifi ilə xarici işlər nazirləri arasında Berlində görüşün keçirilməsinin də Azərbaycan tərəfindən dəstəkləndiyini qeyd edib. Belə ki, Almaniya qonşuluğunda yerləşən, necə deyərlər, alovun üstünə benzin tökən və Ermənistanı öldürücü silahlarla təchiz edən Fransadan fərqli olaraq, sülh prosesində neytrallıq nümayiş etdirir.
Indi görünən odur ki, Almaniya Azərbaycan və Ermənistan arasında əsas vasitəçiyə çevrilmək üzrədir. İndiyə kimi tərəflər Brüssel və Vaşinqtonda bir araya gəlsələr də, sonradan orda nəzərdə tutulan görüşlər baş tutmamışdı. Bu halda Münhen Təhlükəsizlik Konfransında iki ölkə liderini bir araya gətirməsi Almaniyanın Azərbaycanla Ermənistan arasında yeni vasitəçi olacağı ehtimalını gücləndirmişdi. Bəs niyə Berlin formatına ehtiyac yarandı? Bu formatın zəruriliyini ortaya çıxaran amilləri aşağıdakılarla izah etmək olar. Moskva formatının qarşı cəbhəsində görünən Brüssel və Vaşinqton formatı Azərbaycanın ötən il görüşlərə qatılmasından imtinasından sonra dağılmış sayıla bilər. Ötən ilin sonlarında rəsmi Bakı və Vaşinqton arasında münasibətlər o həddə qədər gərginləşdi ki, ABŞ Azərbaycana hərbi yardımı və bir neçə yüksək səviyyəli görüşləri ləğv etdiyini bildirdi. Rəsmi Bakı da buna qarşılıq verərək, ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin (USAID) qanunsuz əməllərini hədəfə aldı. Sonradan ABŞ Dövlət Departamentinin yüksək rütbəli diplomatı Ceyms O’Brayn Azərbaycana gələrək Prezident İlham Əliyevlə görüşsə də, hələ ki, münasibətlərin əvvəlki məcrasına qayıtdığını söyləmək çətindir və Azərbaycan-ABŞ münasibətlərinin soyuq fonunda Vaşinqton formatının da aktivləşəcəyi hələ ki, yaxın görünmür. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Alman İqtisadiyyatının Şərq Komitəsinin sədri ilə görüşündə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Almaniyanın, “alovun üstünə benzin tökən və Ermənistanı öldürücü silahlarla təchiz edən“ qonşusu Fransadan fərqli olaraq, sülh prosesində neytrallıq nümayiş etdirdiyini vurğulayıb. Ara-sıra, xüsusilə Qərbdə keçirilən görüşlərdən sonra fəallaşan Moksva formatının, Rusiyanın sülhün yalnız onun vasitəçiliyi ilə mümkün olacağı bəyanatlarına rəğmən, daha çox formal xarakter daşıdığını söyləmək mümkündür. Üstəlik, son vaxtlar Ermənistanla Rusiya arasında gərginliyin artması və etimad əskikliyi fonunda İrəvanın Moksva formatına o qədər də könüllü yanaşmadığını ehtimal etmək olar. Ortaya çıxdığı vaxtdan məhsuldar və daha praqmatik addımları ilə yadda qalan Brüssel formatı sonradan Fransanın Ermənistanı dəstəkləyən bəyanatlar verməsi və onu silahla təchiz etməsi səbəbilə dondurulub. Rəsmi Bakı Parisi münaqişə tərəflərinə neytral ola bilməməkdə ittiham edir. Azərbaycan üçün Brüssel formatının cəlbediciliyini azaldan daha bir səbəb isə, hər iki tərəfə də neytral mövqeyini qoruyub saxlayan və pozitiv mövqe nümayiş etdirən Şarl Mişeli Avropa İttifaqı Şurasının prezidentliyi vəzifəsində qurumun xarici və təhlükəsizlik məsələləri üzrə ali nümayəndəsi Josep Borrellin əvəzləmə ehtimalının mövcudluğu ola bilər. Josep Borrell Ermənistanda Avropa İttifaqının mülki monitorinq missiyasını dəstəkləyir. Bakı bu missiyanın Ermənistanda mövcudluğundan narazıdır.
Azərbaycan hakimiyyəti həm də Borrelli qeyri-adekvat bəyanatlar verməkdə ittiham edib. Bir müddət əvvəl Josep Borrell bildirmişdi ki, Azərbaycan Ermənistana hücum edərsə, bunun acı nəticələrini görəcək. Lakin Prezident İlham Əliyev Harms və digər Almaniya nümayəndə heyəti ilə görüşündə belə bəyanatları pərdələnmiş təhdid kimi qiymətləndirdiyini bildirərək, Borellin açıqlamalarından məyusluğunu gizlətməyib. Bu halda Josep Borrell Aİ Şurasının rəhbəri olarsa, tərəflər arasında sülh danışıqlarının Qərb dəstəkli platformasız qalmaq ehtimalı da yüksəkdir. İndiki halda Qərb üçün də Berlin formatı daha məqsədəmüvafiq sayıla bilər, çünki Almaniya indiyə kimi tərəflərə bərabər mövqe sərgiləyib iki ölkə arasında sülh danışıqlarını aktiv fazada tuta bilər. Almaniya xarici işlər naziri Annalena Berbok Azərbaycan və Ermənistandan olan həmkarları ilə üçtərəfli görüş fonunda bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan keçmişi arxada qoymaq və irəliləmək üçün cəsarətli addımlar atıb: “Almaniya Ermənistan və Azərbaycan arasında həll edilməmiş məsələlərin sülh yolu ilə və güc tətbiq edilmədən həllini təmin etməyə sadiqdir. Bu məqsədlə iki ölkə arasında sülh danışıqlarının tez bir zamanda yekunlaşması vacibdir”. Xarici işlər nazirlərinin Almaniyada baş tutan görüşündə iki ölkə arasında mövcud əməkdaşlıq gündəliyi, eləcə də Azərbaycanla Ermənistan arasında normallaşma və sülh prosesinin hazırkı vəziyyəti, həmçinin perspektivləri müzakirə olunub. Nazir Ceyhun Bayramov Azərbaycanla Almaniya arasında son dövrlər dinamik xarakter daşıması ilə seçilən təmasların məmnunluq doğurduğunu, xüsusilə Münhen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində ali səviyyədə aparılan müzakirələrin əhəmiyyətini vurğulayıb. Almaniyanın Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması istiqamətində danışıqların təşkilində göstərdiyi dəstəyə və təşəbbüsə görə təşəkkür ifadə edilib. Ceyhun Bayramov ölkəmizin normallaşma və sülh gündəliyinin irəlilədilməsində qərarlı olduğunu bildirib. Buna baxmayaraq, 5 aya yaxın sürən sabitliyin Ermənistan tərəfindən pozulmasının sülh prosesinə zərbə vurmaq məqsədi daşıdığını diqqətə çatdırıb. Bununla yanaşı, Ermənistanın Konstitusiyasında və qanunvericiliyində, siyasi və hüquqi proseslərdə ölkəmizə qarşı irəli sürülən ərazi iddialarını, qeyri-konstruktiv mövqe və ritorikasını davam etdirməsinin qəbuledilməz olduğu vurğulanıb.
Tahir TAĞIYEV
