Nəhayət ki - Azərbaycanın qeyri-neft-qaz sektoru...
Ötən il Azərbaycanda 123 milyard manatlıq və ya əvvəlki illə müqayisədə 1,1 faiz çox ümumi daxili məhsul (ÜDM) istehsal olunub. Bu barədə Dövlət Statistika Komitəsi məlumat yayıb. Hesabat dövründə iqtisadiyyatın neft-qaz sektorunda əlavə dəyər 1,7 faiz azalıb, qeyri-neft-qaz sektorunda isə 3,7 % artıb.
Əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM 12 114,5 manata bərabər olub. Beləliklə, rəqəmlər göstərir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının indi əsas hərəkətverici qüvvəsi qeyri-neft-qaz sektorudur.
Azərbaycanda qeyri-neft-qaz sektoruna cəlb olunmuş birbaşa xarici investisiyaların həcmi 2003-cü ildə 45 milyon ABŞ dolları olduğu halda, 2022-ci ildə 1 milyard 834 milyon ABŞ dolları olub ki, bu da 40,4 dəfə artım deməkdir. 2023-cü ildə Azərbaycanda əsas kapitala investisiya qoyuluşu 2003-cü illə müqayisədə 5,3 dəfə artaraq 20,3 milyard manat olub. Qeyd edək ki, ötən dövr ərzində Azərbaycanda iqtisadiyyatın davamlı və rəqabətqabiliyyətli inkişafı sahəsində uzunmüddətli və sistemli fəaliyyət həyata keçirilib. Aparılan davamlı iqtisadi islahatlar və iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi siyasəti nəticəsində qeyri-neft sektorunun inkişafı təmin edilib, bu sahədə əhəmiyyətli irəliləyişlərə nail olunub. Bu tədbirlərin davamı olaraq iqtisadiyyatın neftdən asılılığının minimuma endirilməsi və sahibkarlığın inkişafına əsaslanan rəqabətqabiliyyətli milli iqtisadiyyata çevrilməsi, biznes və investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması istiqamətində tədbirləri davam etdirmək əsas strateji hədəflərdən biri kimi müəyyənləşdirilib. ÜDM-dəki artım tempinin proqnozdan az olmasının əsas səbəblərindən biri neft-qaz sektorundakı azalmadır. Bunun əsas səbəbi ölkədə neft hasilatının aşağı düşməsidir. Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, ötən il Azərbaycanda 30.2 milyon ton neft çıxarılıb. 2022-ci ildə bu rəqəm 32.6 milyon ton idi. Deməli, son bir ildə ölkədə neft hasilatı 2.4 milyon ton və ya 7 faizdən çox azalıb. 2023-cü ildə Azərbaycanda təbii qaz hasilatı isə 48.3 milyard kubmetr olub. Daha bir il öncə - 2022-ci ildə təbii qaz hasilatı 46.7 milyard kubmetr idi. Bu o deməkdir ki, ötən il təbii qaz hasilatı 3.4 faiz artıb. Beləcə, 2023-cü ilin yekununda ölkədə neft-qaz sektoru üzrə əlavə dəyər 1.7 faiz azalıb. Ticarətin ÜDM-in formalaşmasındakı payı 8.2 faizdən 10 faizə, tikintinin payı 4.8 faizdən 6.2 faizə, kənd təsərrüfatının payı 4.8 faizdən 5.5 faizə, turizmin payı 1.6 faizdən 2.2 faizə yüksəlib. Ötən il Azərbaycanda əsas kapitala 20.3 milyard manat məbləğində vəsait yönəldilib. Bu, 2022-ci illə müqayisədə 9.8 faiz artım deməkdir. Neft-qaz sektoruna yatırılmış investisiyaların həcmi 10.9 faiz, qeyri neft-qaz sektoruna yönəldilən vəsaitin həcmi isə 9.3 faiz artıb. İstifadə olunmuş vəsaitin 61.5 faizi məhsul istehsalı sahələrinə, 33.7 faizi xidmət sahələrinə, 4.8 faizi isə yaşayış evlərinin tikintisinə sərf edilib. Əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin cəmi 19 faizi xarici vəsaitlər olub, 81 faizlik paysa daxili vəsaitlər hesabına təmin edilib. Əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitlərin 71.7 faizi bilavasitə tikinti-quraşdırma işlərinin görülməsinə xərclənib.
Lakin qeyd edilənlərə rəğmən, müəyyən neqativ məqamlar da qeydə alınıb. Belə ki, 2023-cü ildə Azərbaycanda qeyri-neft sektoru üzrə əlavə dəyər cəmi 3.7 faiz olub. 2022-ci ildə bu göstərici 9.1 faiz idi. ÜDM-i sahələr üzrə gözdən keçirəndə aydın olur ki, onun formalaşmasında sənayenin payı önəmli dərəcədə azalıb. Əgər 2022-ci ildə ÜDM-in formalaşmasında sənayenin payı 51.1 faiz idisə, ötən il bu pay 40.5 faizə geriləyib. Indi hökumət bunlar üzərində daha çox işləməlidir. Müvafiq hədəfə nail olmaq üçün dövlət tərəfindən ardıcıl olaraq dövlət-sahibkar münasibətlərinin inkişaf etdirilməsi, biznes və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması, dövlət tənzimləməsinin, o cümlədən inzibati qayda və prosedurların təkmilləşdirilməsi bundan sonra da davam etməlidir. Həmçinin, sahibkarlıq fəaliyyətinə qanunsuz müdaxilələrin və süni maneələrin aradan qaldırılması, sahibkarlara dövlət dəstəyi və təşviq mexanizmlərinin formalaşdırılması, rəqabətqabiliyyətliliyin və ixrac imkanlarının genişləndirilməsi, ən yüksək beynəlxalq standartlara uyğun olaraq elektron dövlət xidmətləri göstərilməsi sahələrini əhatə edən kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi davam etdirilməlidir. Ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafının sürətləndirilməsi, iqtisadiyyatın diversifikasiyası, tarazlı regional və davamlı sosial-iqtisadi inkişafın təmin olunması, əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılması üçün tədbirlərin miqyası daha da genişləndirilməlidir. Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafında neft amili mühüm rol oynasa da, ölkəmiz öz gələcək inkişafını neftdən əldə olunan vəsaitlərin qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilməsində görür. Başqa sözlə, neft Azərbaycan üçün məqsəd deyil, davamlı iqtisadi tərəqqinin təmin edilməsi, xalqın rifahının yaxşılaşdırılması, iqtisadiyyatın digər sahələrinin, xüsusilə də sosial sferanın inkişafı üçün vasitədir.
Ramil QULİYEV
