Aşqabad 140 dollara razılaşmır, 30 milyard kub qazı Azərbaycanın üzərindən necə nəql edəcək...
Firdovsi Şahbazov: “Aşqabadın qaz siyasəti nə məntiqə, nə də iqtisadi əsaslara söykənir”
Xəbər verildiyi kimi, 2024-cü il yanvarın 1-dən Türkmənistan qazının İran üzərindən Azərbaycana svop nəqli dayanıb. İran Milli Qaz Şirkəti tərəflər arasında danışıqların davam etdiyini və razılıq əldə edildikdən sonra qaz nəqlinin bərpa oluna biləcəyini bildirib.
Türkmənistan, İran və Azərbaycan arasında qaz mübadiləsinə dair saziş 2021-ci ilin sonunda imzalanıb. Azərbaycan Türkmənistandan qazı 2022-ci ilin yanvarından almağa başlayıb. Həmin il 0,9 milyard kubmetr, 2023-cü ildə isə 2,6 milyard kubmetr qaz alınıb. Məlumata görə, Türkmənistan Azərbaycana İran üzərindən qaz ticarətinə hər min kubmetrə görə 135-140 dollar ödənilməsinə razı deyil. O da məlumdur ki, Türkmənistan uzun illərdir Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan və Aİ ilə ildə 10 milyard kubmetrdən 30 milyard kubmetrə qədər ötürmə gücünə malik Transxəzər qaz kəmərinin tikintisi mümkünlüyünü müzakirə edir.
Bütün bunların fonunda, Türkmənistanın İran üzərindən qazı Azərbaycana hər min kubmetr üzrə 135-140 dollar hesabına ötürülməsinə razı olmaması əsaslıdırmı? Bu cür tələblər türkmən qazının Transxəzər vasitəsi ilə ötürülmə perspektivinə kölgə salmırmı? Bütün bunları düşünüb niyə nəzərə almırlar?
“Bu gedişlə türkmən qazının Trnsxəzər vasitəsilə Avropaya nəqli reallaşmayacaq”
Sözügedən məsələyə aydınlıq gətirən iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru Firdovsi Şahbazov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında qeyd etdi ki, Aşqabadın qaz siyasəti nə məntiqə, nə də iqtisadi əsaslara söykənmir: “Əvvəla, indiki dövrdə hər kubmetrin 135-140 dollara Azərbaycana ötürülməsi kifayət qədər optimal qiymətdir. Ən azından ona görə ki, Avropada qazın qiyməti 2022-ci illə müqayisədə iki dəfədən çox ucuzlaşıb. Hazırda qazın bir kubmetri 400 dollardan aşağıdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Avropa bazarı bu baxımdan ən sərfəli məkandır. Həm orada alıcılıq qabiliyyəti yüksəkdir, həm də tələbat böyükdür. Ən başlıcası, Türkmənistan qazı çox ucuz başa gəlir. Ancaq gəlin Türkmənistanın vəziyyətinə baxaq. Aşqabadın uzun illərdir qeyri-rasional siyasəti ucbatından türkmən qazı Avropa bazarına birbaşa çıxmır. Əvvəl Rusiya Türkmənistan qazını ucuz alıb Avropaya baha satırdı. Həmin imkanlar da artıq neçə ildir əldən çıxıb. Türkmənistanın İranla olan qaz kəməri ötürücülük qabiliyyətinə görə kiçikdir. Türkmənistanın qaz alıcısı əsasən Çindir, amma bununla bağlı da problemlər var. Çinə də Aşqabad müqavilə öhdəliklərində nəzərdə tutulan həcmləri tam təmin edə bilmir. Bunun isə əsas səbəbi yataqların işlənməsinə sərmayə qoyulmamasıdır: Aşqabad bu sahədə daim xarici tərəfdaşların maliyyəsindən yararlanmağa çalışır. Çinə çəkilən kəmərlərin tikintisi, onlarla nəql olunan qazın hasil olunduğu yataqların işlənməsi, demək olar ki, bütünlüklə Pekinin vəsaitləri hesabına maliyyələşdirilib. Bir sözlə, Türkmənistanın xarici alıcılarla bağladığı qaz ixracına dair müqavilələr üzrə öhdəliklərinə əməl etməməsi adi hal alıb. Bu gedişlə türkmən qazının Trnsxəzər vasitəsilə Avropaya nəqli reallaşmayacaq. Nəticədə bundan itirən tərəf Türkmənistan olacaq”.
Vidadi ORDAHALLI
