Dünya iqtisadiyyatına uğurla inteqrasiya Azərbaycana çoxsaylı üstünlüklər qazandırır
Müasir Azərbaycan bu gün dünya birliyinə uğurla inteqrasiya etməkdədir. Bu, ölkəyə çoxsaylı dividendlər qazandırır. Burada mühüm aspektlərdən biri də odur ki, Azərbaycanın intqrasiyası çoxşaxəli xarakterə malikdir.
Yəni, dünya birliyinə inteqrasiya siyasi, diplomatik, mədəni və digər sahələri, o cümlədən də iqtisadi sferanı əhatə edir.
Texnoloji tərəqqiyə və beynəlxalq mübadiləyə verilən böyük töhfə...
Hazırda dünya birliyinə iqtisadi müstəvidə də inteqrasiya Azərbaycanın inkişafına yeni təkan verir. Bunun da çoxsaylı üstünlükləri var. İstənilən xalq təsərrüfatı, istər qədim dövrlərdə, istərsə də müasir dövrdə qapalı sistem kimi fəaliyyət göstərə bilməz. Dövlətlərin xarici iqtisadi fəaliyyəti nəticəsində dünya bazarı formalaşır. Bu bazara inteqrasiya Azərbaycan dövlətinin iqtisadi inkişafında yeni aspektlər vəd edir.
Ümumiyyətlə, dövlətlərin texnoloji tərəqqi və beynəlxalq mübadilə ilə bağlı qloballaşma prosesində iştirakının alternativi yoxdur. Özlüündə qloballaşma prosesi mütərəqqi xarakter daşıyır, çünki o, dünya iqtisadi inkişafının obyektiv qanunauyğunluqlarına: beynəlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsinə, istehsalın beynəlmiləlləşməsinə, dünya münasibətləri iştirakçılarının qarşılıqlı asılılığının artmasına əsaslanır. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya, ilk növbədə, dünya iqtisadiyyatının inkişafında iki ziddiyyətli tendensiyanın - qloballaşma və parçalanmanın ifadəsi kimi qəbul edilir. Eyni zamanda, müxtəlif yanaşmalar çərçivəsində bu və ya digər aspektə beynəlxalq ticarət, beynəlxalq əmək bölgüsü, dünya iqtisadi münasibətlərinin strukturu və digər belə faktorları unutmaq olmaz. Diqqətlə nəzərdən keçirdikdə, iqtisadi inteqrasiya iqtisadi həyatın beynəlmiləlləşməsi prosesində xüsusi mərhələ olan vahid iqtisadi orqanizmin yaradılmasına yönəlmiş, eynicinsli sosial-iqtisadi sistemlərə malik bir neçə ölkənin iqtisadiyyatlarının bir araya gətirilməsi və bir-biri ilə əlaqələndirilməsi prosesidir. İqtisadi inteqrasiya problemi həm Qərbdə, həm də Şərqdə iqtisadçıların, politoloqların və sosioloqların nəzəri sahəsindədir. Düzdür, inteqrasiya funksiyasının mahiyyətini öyrənmək üçün dünya iqtisadiyyatının aşağıdakı fərqli xüsusiyyətlərini müəyyən etmək vacibdir: 1. Xarici iqtisadi fəaliyyətin liberallaşdırılması şəraitində beynəlxalq ticarətin qloballaşması; 2. Dünyanın bütün qitələrində regional inteqrasiya birliklərinin fəaliyyəti; 3. İnteqrasiya olunmuş birliklər çərçivəsində əməkdaşlıq sahəsində hüquqi, təşkilati və idarəetmə mexanizmlərinin formalaşdırılması; 4. İnvestisiya və ticarət siyasətinə böyük dərəcədə təsir göstərən transmilli korporasiyaların formalaşması; 5. Yüksək texnologiyalar, texnologiyanın yeni növləri və informatika sahəsində elmi-texniki əməkdaşlığın inkişafı; 6. Beynəlxalq ticarətdə əmək, kapital və texnologiyadan istifadədə ümumi qaydalara keçid; 7. Beynəlxalq maliyyə institutlarının təsiri. Bu xüsusiyyətlər dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya funksiyasının mahiyyətinə əsasən müəyyənedici təsir göstərir. Məlum olduğu kimi, müasir dünya iqtisadi sistemi iki alt sistemdən ibarətdir: milli iqtisadiyyatlar və beynəlxalq iqtisadiyyat. İstehsalın beynəlmiləlləşməsinin dialektikası baxılan alt sistemlərin qarşılıqlı əlaqəsi ilə bilavasitə bağlıdır. Milli iqtisadiyyatların birgə istifadəsi sonuncularda transformasiyaları sürətləndirirr. Bütün dövlətlər iqtisadi inteqrasiyada iştirak etmək istəyir. Buradan belə çıxır ki, iqtisadi inteqrasiya obyektiv və təbii xarakter daşıyır. Müasir Azərbaycan dövlətinin suverenlik şəraitində dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyası və milli iqtisadiyyatın davamlı artımının təmin edilməsi funksiyasının öyrənilməsi qeyd edilənlər fonunda mühüm nəzəri və praktiki əhəmiyyətə malikdir.
Qloballaşma prosesindən irəli gələn meyarlar ölkə reallıqları ilə uzlaşdırılır
Hər bir dövlətin digərlərinin maraqları ilə tez-tez ziddiyyət təşkil edən maraqları var. Ona görə də onlar məhsul bazarı uğrunda rəqabət aparır, investisiyalar cəlb edir. Amma burada bir sıra mühüm nüanslar da var.
Məlum olduğu kimi, suverenlik dövlətin məcburi xüsusiyyətidir. Onun təminatına xüsusi diqqət yetirilir. Amma dövlət məsələləri sahəsində ekspertlər “iqtisadi suverenlik” kateqoriyasını fərqləndirirlər. Bu, “dövlətlərin hər birinə və hamısına öz sərvətləri və bütün iqtisadi fəaliyyətləri üzərində sərbəst sərəncam vermək, bərabər iştirak hüququnu təmin edən qarşılıqlı öhdəlikləri müəyyən edən hüquqi qaydalar məcmusu kimi başa düşülür. Bu mənada dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya Azərbaycanın suverenliyinin qorunması və möhkəmləndirilməsi vəzifələrinə zidd deyil. İndi regionun lideri olan Azərbaycan eyni zamanda, Avropanın enerji təhlükəsizliyində etibarlı tərəfdaş, mühüm beynəlxalq nəqliyyat mərkəzi və şaxələndirilmiş təchizat infrastrukturuna, eləcə də, dünyada sürətli inkişaf tempinə malik dövlətdir. Bu, dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiyası sahəsində çox böyük nailiyyətlərin əldə olunmasını da şərtləndirir. Dünya iqtisadi sisteminə fəal inteqrasiya yolu seçən Azərbaycanın qazandığı nailiyyətləri şərtləndirən mühüm cəhətlərdən biri də qloballaşma prosesindən irəli gələn meyarların ölkə reallıqları ilə məharətlə uzlaşdırılması, onların milli maraqlarını təmin edən uğurlu vəhdətinin yaradılmasıdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi inkişafda beynəlxalq əməkdaşlıq məsələsinə çox böyük əhəmiyyət verən Azərbaycan ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələrin daim genişlənməsinə, dərinləşməsinə və strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə çatdırılmasına çalışır. Beləliklə, ölkəmizdə iqtisadi inteqrasiya funksiyasının əlamətlərini aşağıdakı kimi göstərmək olar: 1. Dövlətin fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən biri məhz dünyaya iqtisadi inteqrasiyadır; 2. Təsərrüfat sistemlərinin davamlılığının, qarşılıqlı əlaqəsinin, ümumiliyinin, oxşarlığının yaradılması diqqət mərkəzindədir. 3. Proses öz milli maraqlarını həyata keçirmək məqsədilə reallaşır. Bununla çox açıq görünür ki, dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya funksiyası dünya təsərrüfat sisteminin yaxınlaşması və qarşılıqlı əlaqəsi şəraitində dövlətin milli maraqların reallaşdırılması üzrə fəaliyyətini təmsil edir. Beləliklə, dövlətin bu sahədə fəaliyyəti üç mərhələdən ibarətdir. Birincisi, qlobal iqtisadiyyatda öz iqtisadi maraqlarının müəyyən edilməsidir. İkincisi, onlara nail olmaq və həyata keçirmək üçün optimal yolları müəyyən etməkdir. Üçüncüsü, onların həyata keçirilməsi üçün müvafiq sistemin yaradılmasıdır.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
