Ermənistan rəhbərliyində delimitasiya ixtilafı: nazirlə spiker fərqli mövqedə...
Azərbaycan Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalanarkən sərhədlərin delimitasiyası məsələsinin burada yer almamasını tələb edir. Çünki proses uzun illər apara bilər. Ermənistanda isə hakimiyyət dairələrində bu məsələdə ikitirəlik hökm sürür.
Erməni rəsmilərindən bəziləri qəbul edir ki, sərhədlər məsələsi sülh müqaviləsindən ayrı olmalıdır, digərləri isə buna əks mövqe sərgiləyir. Bu barədə danışmazdan öncə qeyd edək ki, xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov nazirliyin ilin yekununa dair hesabat brifinqində çıxışı zamanı bir daha delimitasiyası ilə sülh müqaviləsinin qarışdırlmalı olmadığının vacibliyini vurğulayıb. Səbəblərini də belə izah edib: “Bildiyiniz kimi, delimitasiya məsələsi texniki məsələdir. Sülh müqaviləsində isə ümumi prinsiplər əks olunur”. Nazir ciddi ərazi münaqişəsi olmayan ölkələr arasında belə delimitasiya prosesinin uzun müddət çəkə bildiyini xatırladıb: “Ancaq əgər biz sülh müqaviləsinin tez zamanda imzalanmağını istəyiriksə, bu iki prosesi ayırmalıyıq”. Azərbaycan Prezidentinin siyasi məsələlər üzrə müşaviri Hikmət Hacıyev ötən həftə demişdi ki, Bakının mövqeyinə görə sərhədin delimitasiyasına sülh müqaviləsindən kənar bir məsələ kimi baxılmalıdır. Qeyd edək ki, sərhədin delimitasiya və demarkasiyası illərlə davam edən prosesdir və bu, bütün dünyada bu cür qəbul edilir. Məsələn, Azərbaycanla Gürcüstan bir-birinin ərazi bütövlüyünə hörmət edir və tanıyır, ancaq sərhədin bəzi hissələrində hələ də komissiyalar dəqiqləşmələr aparırlar. Bu baxımdan Azərbaycan tərəfinin delimitasiya və demarkasiya prosesini sülh sazişindən ayırmaq təklifi beynəlxalq hüquqa və normalara uyğun, eyni zamanda, sülh sazişinin imzalanması istəyindən doğan mütərəqqi addımdır. Ermənistanda da bunu qəbul edənlər var. Məsələn, Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan qeyd edir ki, Azərbaycanla sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası prosesi illərlə davam edə bilər və bu məsələnin həlli sülh sazişi imzalandıqdan sonra da həyata keçirilə bilər. Onun sözlərinə görə, əgər ölkələr həqiqətən də cəmiyyətlərini sülhə hazırlayırlarsa və normallaşmada maraqlıdırlarsa, o zaman sərhəd məsələsinin sonraya saxlanması ssenarisi kifayət qədər məqbuldur. Amma Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan bildirir ki, Ermənistan-Azərbaycan sülh müqaviləsində iki ölkə arasında sərhəd delimitasiyanın konkret mexanizmi yer almalıdır: “Bizim üçün son dərəcədə mühümdür ki, gələcək delimitasiya prosesi planlı olsun, onun əsasları sülh razılaşmasında əksini tapsın. Bizim üçün konkret xəritələrə istinad - nəticələri əvvəlcədən diqtə etməyən qarantiya olardı”.
Sərhədin delimitasiya və demarkasiyası məsələsi iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşdırılmasında və nəticə etibarilə sülh müqaviləsinin imzalanmasında əsas maneə olaraq qalır. Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri Fərid Şəfiyev isə qeyd edir ki, demarkasiya, delimitasiya uzun prosesdir və bu, sənədə daxil edilməyəcək, çünki bu proses uzun çəkir: “Rusiya ilə 25 il çəkib. Gürcüstanla sərhədin bir hissəsi heç müəyyən olunmayıb”. Cənubi Qafqaz Araşadırmalar Mərkəzinin sədri Fərhad Məmmədov deyir ki, sərhədlərin müəyyən olunmasını sülh sazişindən sonraya saxlamaq mümkündür. Amma bu zaman məqsədəuyğundur ki, həmin prosesin sülh şəraitində həyata keçirilməsi öhdəlik kimi sülh sazişində qeyd edilsin: “Məlumdur ki, delimitasiya prosesi uzunmüddətli prosesdir. Çünki delimitasiyadan sonra, demarkasiya baş verir. Bu məsələnin hər hansı bir formada sülh müqaviləsində qeyd edilməsi növbəti dəfə sülh müqaviləsinin imzalanması müddətini uzadacaq. Burada bir neçə əsas məsələ var ki, o həm Azərbaycan, həm də Ermənistanın qarşılıqlı ərazi iddialarının olmamasını şərtləndirir. Birincisi, qarşılıqlı olaraq ərazi bütövlüyünün tanınmasıdır. Burada Ermənistan rəqəmlər istəyir. Amma bu qeyri-ciddi münasibətdir. Çünki səslənən rəqəmlər belə reallığı əks etdirmir. Ermənistanın ərazisi dəqiq olaraq 29,8 min kv.km-dən daha azdır. Azərbaycanda isə 86,6 min kv.km-dən daha çoxdur. Burada qarşılıqlı ərazi bütövlüyünün tanınması gələcəkdə ərazi iddialarının olmamasını diqtə edir. İkinci məqam, hər hansı ziddiyyətli məqamda gücdən istifadə edilməməsidir. Yəni hətta sərhədlərin müəyyən olunması prosesində hər hansı bir problem yaransa, prosesin yalnız diplomatik yolla həlli nəzərdə tutulur. Bu amil Bakının təklif etdiyi 5 prinsipdə əks olunub. Belə olan halda sərhədlərin müəyyən olunmasını sülh sazişindən sonraya da saxlamaq mümkündür. Həmin prosesin sülh şəraitində həyata keçirilməsinin öhdəlik kimi sülh sazişində qeyd edilməsi daha məqsədəuyğundur”. Bu arada Azərbaycan prezidentinin xüsusi məsələlər üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov Britaniyanın “The Guardian” qəzetinə deyib ki, tərəflər potensial və yığcam sülh müqaviləsinin layihəsinə dair 7 variantı mübadilə ediblər. Onun sözlərinə görə Azərbaycan tərəfi hazırda İrəvandan Bakının son təkliflərinə cavab gözləyir. Əmirbəyov bildirib ki, Azərbaycan tərəfi sülh müqaviləsinin 5 prinsip əsasında tərtibini təklif edib. O da qeyd edib ki, delimitasiya prosesi sülh müqaviləsinin imzalanmasından sonra həyata keçirilə bilər, çünki bu uzun müddət tələb edən mürəkkəb prosesdir. Əmirbəyov əlavə edib ki, Azərbaycan sülh müqaviləsinə mümkün mübahisələrin çözümü üçün xüsusi maddənin daxil edilməsini istərdi: “Bu maddə bizim aramızda ola biləcək fikir ayrılığı və anlaşılmazlıqların həlli üçün müəyyən bir ikitərəfli komissiyanın yaradılmasını ehtiva edərdi”. Elçin Əmirbəyov “The Guardian” qəzetinə müsahibəsində Azərbaycanla Naxçıvanı birləşdirəcək dəhlizdən də söz açıb: “Azərbaycan və onun bir hissəsi olan Naxçıvan arasında əlaqənin olması bizim üçün milli təhlükəsizlik və orta dəhlizə alternativ məsələsidir”. Əmirbəyov gileylənib ki, Ermənistan 42 kilometrlik dəhlizin heç layihələndirmə prosesinə də başlamayıb:“Əlbəttə, biz Ermənistanı götürdüyü öhdəliyi yerinə yetirməyə məcbur edə bilmərik və bizim guya dəhlizi zor gücünə açacağımıza dair iddialar cəfəngiyatdır”. Onun sözlərinə görə, alternativ marşrutun olması, bəlkə də Ermənistanı bu məsələdə müqavimət göstərməklə nə qədər itirə biləcəyini dərk etməyə sövq edə bilər.
Tahir TAĞIYEV
