Azərbaycan - investor ölkələrin ən güclülərindən biri...
Bu gün Azərbaycan istər xarici investisiyaların axınında, istərsə də xaricə sərmayə qoyuluşunda artıq ön cərgələrdə yer alan ölkələr sırasındadır. Bu barədə danışmazdan öncə qeyd edək ki, hər bir ölkənin iqtisadi inkişafının təmini üçün ən vacib faktorlardan biri investisiyadır.
Ölkəmizdə biznes mühitinin yaxşılaşdırılması, investisiya cəlb edilməsi imkanlarının stimullaşdırılması istiqamətində ciddi addımlar atılıb.
Ölkəmizdə siyasi və iqtisadi sabitlik, əlverişli biznes və investisiya mühiti istənilən layihənin uğurla həyata keçirilməsinə imkan verir. Bu, xüsusən İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra özünü qabarıq büruzə verir. Eyni zamanda yaxın keçmişdə xarici investisiyadan asılı olan ölkəmizin indi özünün xarici dövlətlərdə müxtəlif layihələrə sərmayə yatırması faktıdır. İndi Azərbaycan artıq borc alan yox, borc verən ölkədir. Maliyyə imkanlarının genişlənməsi, valyuta ehtiyatlarının dəfələrlə artması Azərbaycana imkan verir ki, öz strateji maraqlarının təmin olunması şərti ilə tərəfdaş xarici ölkələrə irihəcmli investisiyalar yatırsın. Bu arada Mərkəzi Bank ilin ilk doqquz ayında Azərbaycanın investisiya göstəricilərini açıqlayıb. Bu müddətdə Azərbaycanın xarici ölkələrə yatırımları ayrıca diqqət çəkir. 2023-cü ilin ilk doqquz ayı ərzində Azərbaycan xarici ölkələrə 2 milyard 692 milyon dollar investisiya yatırıb. Müqayisə üçün qeyd edək ki, ötən il boyunca xarici ölkələrə toplam 1 milyard 152 milyon dollar investisiya yatırılmışdı. Beləliklə, bu ilin ilk doqquz ayında Azərbaycanın xarici ölkələrə yatırdığı investisiya məbləği ötən ilin 12 ayındakı məbləği iki dəfədən çox aşır. Bu, ölkədən Türkiyəyə yatırılan investisiya həcmindəki kəskin artımdan qaynaqlanır. Belə ki, bu ilin ilk doqquz ayında Azərbaycanın xarici ölkələrə yatırdığı vəsaitin 1 milyard 760 milyon dollar - 65.4 faizi məhz Türkiyə ilə bağlıdır. Ötən il boyunca Azərbaycandan Türkiyəyə 247 milyon dollar yatırılmışdı. Beləcə, 2023-cü ildə Azərbaycanın Türkiyəyə investisiya həcmində təxminən yeddi dəfə artım baş verib. Türkiyədən sonra ən çox investisiya yatırılan ölkə olan ABŞ-a yönəldilən vəsaitsə cəmi 259 milyon dollardır. Bu da Türkiyə ilə müqayisədə təxminən yeddi dəfə azdır. Onu da bildirək ki, Türkiyə təkcə 2023-cü ildə deyil, Azərbaycanın müstəqillik əldə etdiyi dövrdən bəri ən çox investisiya yatırılan ölkədir. Rəsmi rəqəmlərə görə, 1995-ci ildən bəri Azərbaycan Türkiyəyə 20 milyard dollara yaxın vəsait yatırıb. Eyni zamanda, Türkiyə şirkətləri indiyədək Azərbaycanda toplam dəyəri 18 milyard dollarlıq 517 layihəyə qatılıb. Bu zaman kəsiyində, “Azadlıq” radisonunun məlumatına əsasən, Azərbaycanda 5 min 800 Türkiyə şirkəti fəaliyyət göstərib, Türkiyədə isə 2 min 800 Azərbaycan şirkəti iş görüb. İki ölkənin qarşılıqlı yatırım müqayisəsi göstərir ki, Azərbaycandan Türkiyəyə yatırılan investisiyaların həcmi Türkiyənin Azərbaycana yatırdığı investisiya həcmindən 60 faiz daha çoxdur. İndiyədək Türkiyənin Azərbaycana yatırdığı investisiya həcmi 12.5 milyard dollardır.
Azərbaycanın Türkiyədəki ən böyük yatırımı “Star” neft emalı zavodudur. İndi Türkiyədə emal olunan neft məhsulları istehsalının az qala 25 faizi məhz bu zavodun payına düşür. Müəssisədə ilboyu 5 milyon ton dizel yanacağı istehsal edilir. Bu da Türkiyənin eyni növ məhsul idxalını 40 faiz, mayeləşdirilmiş qaz idxalını isə 70 faiz azaldıb. Türkiyədəki “Petkim” neft-kimya nəhəngi Azərbaycanın xaricdə ən böyük layihəsi kimi qiymətləndirilir. Ölkəmizin “Petkim”ə qoyduğu sərmayələr və onun perspektivləri Egey bölgəsinə yeni bir həyat gətirib. Açıqlanan rəqəmlərdən aydın olur ki, indiyədək SOCAR-ın Türkiyəyə yatırdığı toplam vəsait 18 milyard dollardır. Azərbaycanın indiyədək Türkiyəyə yatırdığı investisiyaların böyük hissəsi SOCAR-ın payına düşür. Öz növbəsində, Türkiyənin Azərbaycandakı investisiya fəaliyyəti isə daha çeşidli sahələri əhatə edir. Azərbaycana yatırılan investisiya həcminə görə Böyük Britaniya birinci olsa da, sırf qeyri-neft sektoru üzrə Azərbaycana ən çox yatırım edən ölkə Türkiyədir. Hazırda rəsmi Bakı işğaldan azad edilmiş ərazilərə xarici investorların cəlbi istiqamətində fəal iş aparır, bir sıra ölkələr ərazilərin bərpasında və infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsində fəal iştirak edir. Xatırladaq ki, Azərbaycan 2021-ci ildən bəri işğaldan qurtulmuş ərazilərdə tikinti işlərinə başlayıb. İqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov bugünlərdə açıqlayıb ki, indiyədək dövlət büdcəsindən Qarabağdakı tikinti işlərinə toplam 7 milyard dollar ayrılıb. Türkiyə şirkətləri ilə bağlanan müqavilələrin dəyəri 3.4 milyard dollardan çox olub. Bu, o deməkdir ki, indiyədək Qarabağa ayrılan vəsaitin təxminən yarısı dəyərində türk şirkətləri ilə müqavilələr imzalanıb. Dövlət Gömrük Komitəsinin açıqladığı rəqəmlər iki ölkə arasındakı ticarət dövriyyəsində də kəskin artım baş verdiyini göstərir. Bu ilin 11 ayı ərzində Azərbaycanla Türkiyənin toplam ticarət dövriyyəsi 7 milyard 197 milyon dollar olub. Bu göstərici ilə Türkiyə Azərbaycanın əsas neft və qaz məhsulları idxalçısı İtaliyadan sonra ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. Azərbaycanın toplam ticarət dövriyyəsinin 15.2 faizi məhz Türkiyə ilədir. 2023-cü ildə Azərbaycan Türkiyəyə 5.1 milyard dollarlıq ixrac gerçəkləşdirib və 2.1 milyardlıq idxal həyata keçirib. Türkiyə Azərbaycanın İtaliyadan sonra ən çox ixrac gerçəkləşdirdiyi ikinci, Rusiya və Çindən sonra da ən çox idxal həyata keçirdiyi üçüncü ölkə olub. Azərbaycanın Türkiyə ilə ticarətdən qazandığı 5.1 milyard dolların 14 faizi qeyri-neft məhsullarının, 86 faizi isə enerji məhsullarının payına düşür. Bu baxımdan, Türkiyə Azərbaycanın neft və qaz məhsullarının da əsas alıcısıdır. Azərbaycan qazı Türkiyəyə digər ölkələrlə müqayisədə daha sərfəli şərtlərlə satılır. Hər iki ölkənin rəsmiləri açıqlayıb ki, qarşıdakı bir neçə il ərzində Azərbaycan və Türkiyə arasındakı ticarət dövriyyəsinin həcmi 15 milyard dollara çatdırılacaq. Bu, indiki ilə müqayisədə iki dəfə artım deməkdir və qarşıdakı illərdə hər iki ölkənin iqtisadiyyatları arasında əlaqənin bir qədər də yüksələcəyini göstərir. Azərbaycan türkiyə ilə yanaşı digər ölkələrlə iqtisadi, o cümlədən qarşılıqlı investisiya fəaliyyətini genişləndirir.
Ramil QULİYEV
