Bankların kredit siyasəti regionların inkişafında böyük əngələ çevrilib...
Rayonlarda kreditlər Bakıya nisbətən 2 dəfə bahadır. Belə ki, Bakıda kreditlər üzrə orta faiz dərəcəsi 11.05 faiz olduğu halda, Şirvanda 19.67, Qarabağda 19.32, Mil-Muğan iqtisadi rayonunda 19.13, Lənkəran-Astara iqtisadi rayonunda 19.1, Şirvan-Salyan iqtisadi rayonunda 18.75, Mərkəzi Aranda 18.59, Qazax-Tovuz iqtisadi rayonunda 18.42 faizdir.
Mərkəzi Bankın məlumatına görə, Azərbaycanda kreditlər üzrə orta faiz dərəcəsi isə 12.56 faizdir. Bu fikirlər millət vəkili, iqtisadçı Vüqar Bayramov tərəfindən səsləndirlib.
O bildirib ki, rayonlarda faiz dərəcəsinin yüksək olması vətəndaşların kreditlərə əlçatanlığını azaldır: “Bu, xüsusən bölgələrdə real sektora yönəldilən kreditlərin payının az olması anlamına da gəlir. Bu isə regionlarda sərmayə qoyuluşlarının artırılmasına əngəl olur. Bakıda kredit faziləri üzrə orta dərəcənin aşağı olması biznes və eləcə də ipoteka kreditlərinin əhəmiyyətli hissəsinin paytaxtın payına düşməsi ilə bağlıdır. Bakı aşağı faizli kreditlərdən daha çox faydalanır. Banklar hələ də regionlarda kredit riskini yüksək qiymətləndirirlər. Bu baxımdan bölgələrdə daha çox yüksək faizli istehlak kreditlərinə üstünlük verirlər. Kredit faizlərindəki regional disbalansın aradan qaldırılması olduqca vacibdir. Regionların inkişafı daha aşağı faizli kreditlərə çıxış imkanlarının genişləndirilməsini tələb edir. Mərkəzi Bank tərəfindən də bu istiqamətdə stimullaşdırıcı tədbirlərin genişləndirilməsinə ehtiyac var”. digər eksspertlər də belə hesab edir ki, Mərkəzi Bankın rayonlarda fəaliyyət göstərən sahibkarlara daha ucuz kreditlərin verilməsini təşviq etməsi çox vacibdir. Bu zaman xərclərin bir hissəsinin subsidiya edilməsi, rayonlara aşağı faizli kredit ayıran banklara əlavə güzəştlərin verilməsi mexanizmdən istifadə oluna bilər. araşdırmalar üzə çıxarır ki,regionlarda faizlərin yüksək olmasının əsas səbəblərdən biri bölgələrin biznes kreditlərin daha az faydalanması ilə bağlıdır. Belə ki, risklərini sığortalamaq istəyən banklar nisbətən aşağı faizli biznes kreditlərini Bakıda təklif etməyə üstünlük verirlər. Bu isə bir tərəfdən, bankların regionlarda real sektoru daha az dəstəkləməsinə, digər tərəfdən isə rayon sakinlərinin bahalı kreditlərdən istifadə etməsinə səbəb olur. Eyni zamanda, nisbətən aşağı faizli ipoteka kreditlərinin da məhz daha çox paytaxtın payına düşməsi kredit faizlərinə təsir göstərir. Bu isə təbii ki, orta kredit faizlərinə təsir göstərməkdədir. Rayonlarda bank filallarının sayının az olması və bu səbəbdən Bakı ilə müqayisədə zəif rəqabət də kredit faizlərinə təsir göstərir. Bu baxımdan, kreditə çıxış imkanlarının asanlığı da məhz kredit faizlərinə təsir göstərən əsas faktorlardan hesab edilir.
Mərkəzi Bankın məlumatında bildirilir ki, ölkə üzrə kreditlər orta hesabla 12.53 faizlə təklif olunur. Bununla belə, orta kredit faizləri ilə vətəndaşların daha çox istifadə etdiyi istehlak kredit faizləri arasında fərq var. Elə Vüqar Bayramov da deyir ki, aydındır, Azərbaycanda 12.53 faizlə istehlak kreditləri cəlb etmək çox çətindir. Orta kredit faizlərinin nisbətən aşağı olmasının səbəbi isə faizlərin hesablanması metodologiyasında güzəştli kreditlərin faizlərindən istifadə edilməsidir: “Bu hesablama orta faiz ilə real faiz arasında fərq yaradır. Bununla yanaşı, orta faizdən daha çox, istehlak kreditlərinin faiz dərəcələrinin azaldılması istiqamətində fəaliyyətlərin gücləndirilməsi daha vacibdir”. Qaydalara görə, vətəndaşın kredit ödənişlərindən sonra əlində ən azı yaşayış minimumu qalmalıdır. 2023-cü il üçün yaşayış minimumu ölkə üzrə 246 manat müəyyənləşdirilib. Bu məbləğ əmək qabiliyyətli əhali üçün 261 manat, pensiyaçılar üçün 199 manat, uşaqlar üçün 220 manatdır. Paytaxtla regionlar arasında maliyyə sferasında fərq təkcə kreditlərlə məhdudlaşmır. Sığorta sahəsində də çatışmazlıqlar özünü göstərir. Faktdır ki, ölkəmizdə daşınmaz əmlakla bağlı sığortalanma halları xeyli azdır. Əsasən çıxarışı olan əmlaklar sığortalana bilir ki, bunun üçün də mülkiyyətin müvafiq sənədləri tələb olunur. Məcburi sığortalanan əmlaklar isə ipoteka və digər kreditlər vasitəsilə satılanlardır. Digər tərəfdən isə çıxarışlı mənzillərin alqı-satqısı zamanı əgər sığortası yoxdursa, notariusda olan şirkətlər tərəfindən icbari sığorta ilə təmin olunurlar. Bu səbəbdən də hansısa fors-major hadisə baş verən zaman şirkətlər vətəndaşlara dəstək verə bilmir. Qeyd edilən hallar regionlarda özünü daha qabarıq formada büruzə verir. Belə durumda əksər hallarda aidiyyəti dövlət orqanları zərərləri hansısa bir formada qarşılamağa məcbur olur. Bu gün ölkəmizdə bütün əmlak növlərinin satış qiyməti həddində artıq bahadır və 100 minlərlə manat həcmindədir. Ancaq vətəndaşlar ildə bir dəfə 50 manat ödəməklə əmlaklarını icbri sığorta etdirməyə maraq göstərmirlər. Hazırda Bakı üçün icbari sığorta 50 manat, regionlar üçünsə daha aşağı qiymətədir. Paytaxta nisbətən regionlarda daşınmaz əmlakın sığortalanmasına marağın az olmasının səbəbləri, ekspertlərə görə, ilk növbədə mülkiyyəti təsdiq edən sənədlərin az olması ilə izah edilir. Digəri isə vətəndaşlarda bununla bağlı maarifləndirmə işlərinin aparılmamasıdır. Əgər bu sahədə də hər hansısa bir məcburiyyət olarsa, müəyyən irəliləyiş əldə edilə bilər. Vətəndaş bu məcburiyyətin onun əmlakının qorunmasına xidmət etdiyini bilməlidir. Bu istiqamətdə də zəruri addımların atılması vacib sayılır.
Tahir TAĞIYEV
