Cənubi Azərbaycanda iqlim dəyişmələri fəlakətə yol açır...
BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasının (COP29) Azərbaycanda keçirilməsi dünya birliyi tərəfindən ölkəmizə göstərilən yüksək etimadın növbəti təzahürü hesab olunur.
Təxminən 70-80 min xarici qonağın iştirak edəcəyi bu möhtəşəm tədbir həm də imkan verəcək ki, dünya ictimaiyyətinin diqqəti iki həftə ərzində ölkəmizə və ölkəmiz vasitəsilə Cənubi Qafqaza fokuslansın. Eyni zamanda bu tədbir iqlim dəyişmələrinin yaratdığı təhlükyə bir daha dünyanın diqqətini cəmləyəcək.
İqlim dəyişmələri artıq bütün ökələrə öz neqativ təsirlərini göstərir. Cənubi Azərbaycanda da bu sahədə ağır durum yaranıb. Ekspertlərin fikrincə, rekord həddə çatan temperatur, sürəkli quraqlıq, çay və göllərin quruması üzündən hər il on minlərlə soydaşımız burada yerini-yurdunu tərk etməli olur. İran rəsmiləri get-gedə dərinləşən su qıtlığı və səhralaşma problemlərini iqlim dəyişikliyinə bağlasalar da, ekspertlər deyir ki, hökumətin yol verdiyi səhvlər və əhalinin sürətli artımı böhranı daha da ağırlaşdırıb. Ölkədəki iqlim miqrantlarının dəqiq sayı bilinməsə də, İran mediasının hesablamalarına görə, ötən il 42 minədək insan iqlim dəyişikliyinin nəticələrinə, o cümlədən quraqlıq, qum və toz fırtınalarına, sel və təbii fəlakətlərə görə köçmək məcburiyyətində qalıb. Daha bir il öncə (2021-ci ildə) bu göstəricinin 41 min olduğu söylənir. Müşahidəçilər gerçək rəqəmin bundan xeyli yüksək olduğunu deyirlər. Ekspertlərin fikrincə, torpaqların əksər hissəsinin quraq və yarıquraq olduğu İranda hər il get-gedə daha çox ərazi yaşamaq üçün yararsız hala düşəcək və nəticədə kənd ərazilərini tərk edənləri sayı daha da artacaq. Tehranda yaşayan ekoloq Məhəmmədrza Fatemi “Fərda” radiosuna deyib: “İran qupqurudur, yağıntı da azdır. Ölkənin xeyli bölümü də səhralıqdır. Nəticədə iqlimdə baş verən ən kiçik dəyişiklik əhaliyə təsir göstərir”. Fatemi İranın cənub-şərqində yerləşən Sistan-Bəlucistan əyalətində bataqlıq və göllərin qurumasını misal göstərib. Hamun bataqlıqları minlərlə insanın qida və dolanışıq mənbəyi idi, ancaq quruyub-kiçildikcə yerli əhali də şəhərlərə köçməli olub. Təbriz Universitetində çalışan ətraf mühit mütəxəssisi Mehdi Zərğami bu yaxınlarda hesablayıb ki, son bir ildə 10 minədək ailə quraqlıq və qum fırtınaları üzündən Sistan-Bəlucistan əyalətinin iri şəhərlərindən biri olan Zabulu tərk edib və İranın başqa yerlərinə köçüb. Fateminin hesablamalarına görə, İran daxilində köçün 70 faizə qədəri iqlim dəyişikliyinin fəsadları ilə bağlıdır: “Biz böhran mərhələsinə daxil olmuşuq. Növbəti mərhələ fəlakətdir”.
Bəzi ekspertlər İranda əhalinin sürətli artımının da ekoloji böhrana öz töhfəsini verdiyini deyir. Hərçənd son illərdə artımın sürəti aşağı düşüb. İran əhalisi 1979-cu il İslam İnqilabından sonrakı dövr ərzində iki dəfədən çox artaraq 35 milyondan, demək olar, 88 milyona çatıb. Əhalinin 70 faizə qədəri şəhərlərdə yaşayır. Ekspertlər deyirlər ki, iqlim miqrasiyası İran şəhərlərində infrastrukturu get-gedə daha çox gücəndirir, yoxsulluğun çoxalması, evsizlik və aşırı məskunlaşma kimi sosial-iqtisadi problemlər törədir. Tədqiqatçı Məhəmməd Rza Məhbubfər bundan öncə bildirib ki, ölkədəki əksər iqlim miqrantlarının üz tutduğu əsas yer Tehrandır: “Rəsmilər Tehran əhalisinin 15 milyon olduğunu desələr də, gerçək rəqəm 30 milyona çatıb”. Məhbubfər əlavə edib ki, balanslaşdırılmayan inkişaf nəticəsində Tehran sosial problemlər içində boğulur. Bu axın Tehranın bəzi zəngin sakinlərinin şimal əyalətlərinə, Xəzər dənizi yaxınlığındakı münbit bölgələrə köçməsinə səbəb olub. İranın Torpaq Məsələləri Qurumunun rəhbəri Rza Əflatuni ötən iki ildə 800 minədək adamın Mazandaran əyalətinə köçdüyünü bildirib. Mazandaranın yerli rəsmiləri isə əyalətin bu qədər iri miqyasda insan axınını yönəltməkdə çətinlik çəkdiyini diqqətə yetiriblər. İran parlamentinin Kənd Təsərrüfatı Komissiyasının sədri Məhəmməd Cavad Əskəri qeyd edir: “Ölkəmizin son bir neçə ildəki quraqlıq səbəbindən hər il təxminən 1,5 milyon hektar ərazisi səhraya çevrilir”. Sözügedən vəziyyətin təhlükəli olduğunu bildirən Əskəri quraqlıqla effektiv mübarizənin ən mühüm vəzifələrdən biri olduğunu qeyd edib. İranın Milli İqlim və Quraqlıq Böhranının İdarə Olunması Mərkəzinin prezidenti Əhəd Vazife martın 13-də verdiyi bəyanatda ölkəsində son 50 ildə yağıntıların miqdarının azaldığını, bu ilin mart ayında yağıntının miqdarının isə ötən illə müqayisədə 16 % azaldığını bildirib. Qeyd edək ki, son aylar İranda quraqlıq, su ehtiyatlarının çatışmazlığı və hava çirklənməsi ölkənin əsas mövzularının başında yer alır. Hökumət bu problemləri həll etmək üçün layihələrə büdcə ayırsa da, nəticəsi yox kimidir. Xüsusilə Xuzistan, İlam, Buşehr, Kohqiluyə, Buyer Əhməd, Fars, Sistan-Beluçistan, Cənubi Xorasan, Şimali Xorasan, Xorasani Rəzəvi, İsfahan, Zəncan və digər əyalətlərdə quraqlıq hədsiz dərəcəyə çatıb. Bütün bu kimi məsələlər BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasında da diqqət mərkəzində olacaq.
Samirə SƏFƏROVA
