Hökumət bahalaşmanın qarşısına yeni mexanizmlər çıxarır...

Hökumətin xüsusi diqqət mərkəzində yer alan məsələlərdən biri də qiymət artımının qarşısının alınması, inflyasiyanın yol verilən həddə saxlanılmasıdır. Bu məsələ Nazirlər Kabinetinin Aparat rəhbəri Rüfət Məmmədovun sədrliyi ilə keçirilən İşçi Qrupun iclasında da əsas müzakirə predmeti olub.

İclasda 2023-cü ilin yanvar-noyabr aylarında istehlak bazarında qiymətlərin dəyişməsi, o cümlədən ərzaq və qeyri-ərzaq məhsulları, əhaliyə göstərilmiş ödənişli xidmətlər, ərzaq bazarında idxal olunan məhsulların qiymət indeksi, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçı qiyməti, hökumətin antiinflyasiya tədbirləri müzakirə olunub. Qeyd olunub ki, Dövlət Statistika Komitəsinin son məlumatına görə, 2023-cü ilin yanvar-noyabr aylarında orta illik inflyasiya birrəqəmli səviyyədə 9.4 faiz, illik inflyasiya 2.6 faiz təşkil edib. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının açıqladığı son məlumata görə, noyabr ayında ərzaq qiymətləri indeksi son bir ildə 10.6 faiz ucuzlaşıb. İnflyasiyanın dinamikası xarici amillərin və həyata keçirilən antiinflyasiya siyasətinin təsirləri ilə azalıb. İclasda ərzaq məhsulları qrupunda ən çox qiymət artımı müşahidə edilən məhsullar üzrə bazar araşdırılması, istehsal qiymətləri ilə pərakəndə satış qiymətləri arasında fərqlərin yaranma səbəbləri də diqqət mərkəzində olub.  İclasda “Qiymət İzləmə Tətbiqi” ilə bağlı metodoloji çərçivə təqdim olunub, bu istiqamətdə aidiyyəti qurumların nümayəndələrindən ibarət işçi qrupun yaradılmasına qərar verilib. Bu fonda İşçi Qrupun rəhbəri tərəfindən növbəti ildə də antiinflyasiya tədbirlərinin davam etdirilməsi, daxili bazarda sağlam rəqabət mühitinin təmin olunması, qiymətlərin monitorinqi və onun səbəblərinin araşdırılması, inflyasiyanın iqtisadi artım üçün məqbul səviyyəsinin təmin edilməsi istiqamətində zəruri işlərin görüləcəyi qeyd olunub. Rəqabət Məcəlləsinin qəbul olunmasının da bu proseslərə müsbət təkan verəcəyi bildirilib. Hesab edilir ki, qiymətlərin izlənməsi ilk növbədə süni qiymət artımına yol verənlərin əməllərinin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayacaq. Bu da inflyasuyanın nəzarətdə saxlanılması üçün çox mühümdür.

İqtisadçı Natiq Cəfərli məsələ ilə bağlı maraqlı bir tendensiyaya diqqət çəkir: “Dünya bazarında nəyinsə qiyməti artan kimi bu, həmən Azərbaycandakı qiymətlərə təsir edir... Dünyada qiymətlər ucuzlaşanda bu, Azərbaycana həmən yansımır”. Onun fikrincə, ən böyük problem idxal inhisarçılığı, idxalda monopolist şirkətlərin hegemonluğudur. “Bizdə dövlət orqanları inhisarçılıqdan danışanda niyəsə gedib pərakəndə satış nöqtələrini yoxlayır. Bu, çox mənasız yanaşmadır. Həmin satış nöqtələri inhisarçı ola, qiymət sövdələşməsinə gedə bilməz. Ölkədə qiymətləri, əsasən, topdansatış bazarının iştirakçıları qaldırır”. İqtisadçı qeyd edib ki, qanunvericiliyə görə, pərakəndə satış yerlərində qiymət tənzimlənməsi mümkün deyil: “Heç kəs gəlib almanı niyə bu qiymətə satdığınızı soruşa bilməz. Sadəcə rəqabətli mühit yaranmalıdır ki, bazar oyunçuları özləri qiymət qaldırmasın”. Hesab edilir ki, Rəqabət Məcəlləsinin qəbul olunması idxalda monopolist şirkətlərin qiymət artımı siyasətinə son qoymasına gətirib çıxaracaq. Bununla belə, müşahidələrə əsasən, monopolistlər istehsal, təchizat və idxal zəncirlərində özlərinin dominant mövqelərini qorumağa çalışırlar və hələlik buna nail olurlar. Digər bir problem topdansatış bazaları ilə bağlıdır. Sirr deyil ki, həmin bazalardan heç də hamı mal ala bilmir. Ortada dəllallar var və bu da qiymətlərə təsirsiz ötüşmür. Amma Rəqabət Məcəlləsi durumu dəyişəcək. Lakin o da etiraf edilməlidir ki, dünya miqyasında müşahidə edilən münaqişələr və bir sira digər proseslər ölkəmizə də təsirsiz ötüşmür. Hazırda qloballaşan dünyanın problemləri də ümumi səciyyə daşıyır. Həmçinin iqlim dəyişiklikləri, qlobal istiləşmə, dünyanın müxtəlif regionlarında baş verən müharibələr də ərzaq məhsulları istehsalında özünün mənfi izlərini qoymaqdadır. Dünyada ərzaq məhsullarının qiymətinin mütəmadi qaydada artmasını şərtləndirən digər mühüm amil isə hələ də bəzi ölkələrin öz tələbatından artıq ərzaq tədarükü görməsi ilə bağlıdır. Bunun mənfi fəsadları isə dünya üzrə ərzaq məhsullarının həcmlərinin azalmasında və qiymətlərin qalxmasında öz əksini tapır. Digər tərəfdən, ölkədə qiymətlərin yüksəlməsinin qarşısını almaq üçün müəyyən tənzimləyici alətlərdən istifadə etmək mümkündür. İlk növbədə, daxili istehsal qorunmalıdır. İstehsalın artırılmasını təşviq edən müxtəlif tədbirlərin əhatə dairəsinin genişləndirilməsinə nail olmaq zəruridir. Bundan başqa, gömrük idxal rüsumlarının azaldılması da baha qiymətlərdən qaçmağın mühüm yollarından biridir. Azərbaycanın öz ərzaq təhlükəsizliyini təmin edəcək potensialı var.  Lakin bahalaşma dedikdə, yalnız ərzaq məhsulları nəzərdə tutulmamalıdır. Gündəlik tələbat malları var ki, onlar üzrə idxaldan asılılıq ərzaq təhlükəsizliyi qədər vacibdir. Dünyada gedən inkişaf nəticəsində gündəlik tələbat mallarının çeşidi, insan həyatında rolu ciddi dəyişikliklərə uğrayıb. Bu baxımdan, elə məhsullar var ki, onların daxildə istehsalının qurulması ərzaq təhlükəsizliyi qədər önəmlidir. Bu məsələ də daim diqqət mərkəzinə olmalıdır.

Tahir TAĞIYEV