Son etap - Sülh müqaviləsində Bakının bütün istəkləri əks olunacaq...
Azərbaycanla Ermənistan arasında ikitərəfli danışıqlar nəticəsində iki ölkə tərəfindən verilmiş 7 dekabr tarixli birgə bəyanatdan sonra sülh müqaviləsinin yaxın tezlikdə imzalanmasının mümkülnlüyü barədə maraqlı fikirlər səslənir.
Yaxın tezlikdə belə bir müqavilənin imzalanma ehtimalı isə yüksək dəyərləndirilir. Amma təbii ki, prosesə əngəl olmaq istəyənlər də var.
Məhz belə bir vaxtda Ermənistan mediası sülh müqaviləsində Bakının İrəvan qarşısında qaldırdığı tələblərlə bağlı yeni iddialar irəli sürüb. Belə ki, “Qraparak” nəşri Azərbaycanın sülh sazişinə dair təklifləri ilə tanış olan erməni deputatlara istinadən müəyyən detalları dərc edib. Nəşr iddia edir ki, Azərbaycan Ermənistanın ərazi bütövlüyünü tanıyır, lakin bunu rəqəmlə qeyd etmir: “Yəni Ermənistanın 29800 kvadratkilometr ərazisi olduğunu qəbul etmir. Ermənistanın ərazisi sərhədin delimitasiya və demarkasiyasından sonra bəlli olacaq”. Daha sonra vurğulanır ki, Azərbaycan sərhədin SSRİ dövrünün xəritələrinə uyğun delimitasiyasını da qəbul etmir: “1974-1979-cu illərin xəritələri seçimlər arasındadır, lakin Azərbaycan heç bir xəritə ilə razılaşmır. Bakının əsas tələblərindən biri də anklavlardır”. Bu günlərdə Ermənistan parlamentinin müxalif deputatları Geqam Manukyan, Kristine Vardanyan və Aspram Krpeyan sülh sazişinə dair Azərbaycanın təklifləri ilə tanış olmaq üçün Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyində olublar. Nəşr iddialarını bu deputatlara istinadən irəli sürür. Geqam Manukyan sənədin tam məxfi qrifli məqamlarını ictimaiyyətə açıqlamasa da, qeyd edib ki, təkliflərlə tanış olmaq onun təhlükəsini təsdiqlədi və qorxuları gücləndirdi. Amma ermənistanda o da qəbul edilir ki, Bakı ilə razılaşmamaq İrəvan üçün faciə olacaq. Məsələn, erməni politoloq Arutyun Mkrtçyan bu xüsusda qeyd edir: “Əziz ermənilər, gözünüzü açın, son dövrün tarixindən dərs alın. Bizim Qarabağ məsələsində müttəfiqimiz yox idi. Bəzi erməni ekspert dairələri Ermənistan və Azərbaycanın vasitəçi olmadan birbaşa danışıqlar aparmasından narahat olduqlarını bildiriblər. Bu mütəxəssisləri sözlərinə diqqət etməyə çağırıram. Əslində, birbaşa danışıqlar Ermənistanı boğazından yapışıb Moskva platformasına çəkməkdən qat-qat yaxşıdır. Niyə birbaşa danışıqlara getməyək? Axı, söhbət əsirlərin qaytarılmasından gedir; söhbət müharibədən qat-qat yaxşı olan danışıqlardan gedir. Bu ekspertlərə sual vermək istərdim: 32 əsirimizi danışıqlardan sonra geri qaytarmağın nəyi pisdir? Hətta güzəştlər bahasına olsa da, biz sülh müqaviləsinin imzalanmasına nail olmalıyıq. Sülh müqaviləsinin imzalanmasına gəlincə, İrəvan daxilində Qarabağın buraxılmış “parlamenti”nin keçmiş “deputatları” yenidən bu məsələsinin yükünü Ermənistanın ayağına asırlar. Əvvəlcə çox sadə bir suala cavab versinlər: onlar özləri Qarabağa qayıtmağa hazırdırlarmı? Əziz Qarabağ erməniləri, gözünüzü açın, son dövrün tarixindən dərs alın. Qarabağın “müstəqilliyi” məsələsində bizim müttəfiqimiz yox idi”. Digər erməni politoloq Akop Badalyan isə vurğulayır ki, vəziyyət pisləşəcəyi halda Ermənistanın köməyinə heç kim gəlməyəcək: “Özümüzü aldatmayaq: Ermənistanda xarici təsir həmişə yüksək olub. İrəvanda hakimiyyətdə qalmaq məsələsi xarici mühitdən asılı olacaq və bu gün İrəvanda yaranmış vəziyyət hamı üçün faydalıdır. Bundan başqa, Ermənistanda doğrudan da hakimiyyətə gəlib məsuliyyəti öz üzərinə götürmək istəyən siyasi qüvvə yoxdur. İndi Paşinyan Qərbi regiona cəlb etməyə çalışır, amma Qərbin buna imkanı və istəyi yoxdur, hər şey söz üzərində qurulub, praktikada konkret addım görünmür. Ermənistan KTMT əleyhinə bəyanatlarla Qərbi məcbur etməyə çalışır, Qərb isə sadə bəyanatlarla cavab verir. Cənubi Qafqazda Rusiya olmasa belə, regiona gələn istənilən yeni oyunçu Türkiyə və Azərbaycanla razılığa gəlməlidir. Yalnız bu halda təhlükəsizlik sahəsində yeni oyunçu meydana çıxa bilər. Söhbət Fransadan gedir. Ona görə də bizim xəyali məntiqimizlə bu ola bilməz. Rusiya yoxdursa, o zaman bu, Türkiyə, Azərbaycan və İranla müqaviləsi olan ölkə olmalıdır. Hazırda Ermənistan hakimiyyəti öz bəyanatları ilə bizi illüziyalara qərq edir. İllüziyaların tələsinə düşməmək və fəlakətdən qaçmaq üçün vəziyyəti dəyərləndirməyi bacarmalıyıq”.
Hazırda vəziyyətin Ermənistanın lehinə olmadığını bu ölkənin müxalif qüvvələri daha çox diqqət mərkəzinə gətirir. Bunu parlamentin “Hayastan” fraksiyasından olan deputat Artur Xaçatryan da xüsusi olaraq vurğulayır: “Xarici mühit Ermənistanın maraqlarını müdafiə etmək üçün vacibdir, lakin siz təkbaşına ona arxalana bilməzsiniz, çünki hakimiyyətdə kimin olmasından çox şey asılıdır”. Xaçatryanın fikrincə, ölkə qlobal oyunçuların maraqlar balansından və ya ziddiyyətlərindən ya faydalana, ya da zərər çəkə bilər. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan bu mərkəzlərin heç biri ilə münaqişəyə girmədən həm Qərblə, həm də Rusiya ilə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq qura bilib. Ermənistan hakimiyyəti nə birindən, nə də digərindən heç bir geosiyasi mənfəət əldə etmədən ölkəni Moskva ilə kollektiv Qərbin qarşıdurma meydanına çevirib. Siyasətçi hesab edir ki, Ermənistan rəhbərliyi ortabab siyasət aparırsa, xarici mühitin günahı yoxdur. Rusiyalı politoloq Modest Kolerov isə vurğulayır ki, bu şəraitdə Bakı Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı da istəyinə nail olacaq: “Bakıda dəfələrlə gündəmə gətirilən Zəngəzur dəhlizi onların daxili məsələsidir, ancaq formal mənada. Aydındır ki, həmin dəhlizə nəzarət təkcə Naxçıvanla birbaşa quru əlaqə yaratmaq deyil, həm də 2 məsələni həll etmək məqsədi daşıyır: birincisi, Naxçıvana nəzarəti 100 faiz bərpa etmək - indi Azərbaycan bunu Türkiyə ilə bölüşməlidir, bu da Naxçıvanın coğrafi baxımdan uzaq olması ilə bağlıdır. İkinci: dəhliz müəyyən edildikdə, Heydər Əliyev ideyasına, Türkiyə ilə Azərbaycanın hansısa formatda birləşməsi ideyasına qayıtmaq üçün heç bir maneə olmayacaq. Bunun üçün İlham Əliyevə geniş azadlıq lazımdır. Mən Azərbaycan müxalifətinin Azərbaycanda 2024-cü il fevralın 7-nə təyin edilmiş seçkilərlə bağlı səsləndirdiyi fikirlərə ciddi yanaşmıram - saxtakarlıqdan danışırlar. Əliyev artıq qalib gəlibsə, niyə saxtakarlığa əl atmalıdır? İnsanlar onsuz da onu seçməkdən məmnun olacaqlar. Onun növbədənkənar seçkilərə getməsi özünə maksimum sərbəstlik vermək istəməsindən xəbər verir. Və düşünməli, başa düşməlisiniz ki, o hansı problemi həll etmək üçün bu sərbəstliyi əldə etmək istəyir. Ermənistanla bağlı bunu Zəngəzur itkisi ilə ifadə etmək olar”.
Samirə SƏFƏROVA
