Azərbaycançılıq ideyası milli inkişafın əsas hərəkətverici qüvvəsidir

İdeya, ideologiya sosial transformasiyalar üçün əsas şərtlərdən biri kimi çıxış edir. Təsadüfi deyil ki, transformasiya özü ilkin olaraq sosial inkişaf nəzəriyyələrinin ideoloji aspektlərinin təhlilini nəzərdə tutur. Çünki onun çərçivəsində sosial dəyişikliklərin strategiyası və taktikası formalaşır. Eyni zamanda, əminliklə iddia etmək olar ki, dünya fəlsəfi, ictimai-siyasi və iqtisadi fikrində, istər klassik, istərsə də müasir, ictimai inkişafa dair bütün nəzəriyyələr həmişə xalqın keçmişini, bu gününü və gələcəyini “ideoloji cəhətdən rəngləndirir”.

Cəmiyyətlər bu fonda reallığın müəyyən ideoloji modellərini istifadə edirlər. Bütöv, formalaşmış ideologiya həmişə bu və ya digər “gələcəyin ideal obrazını” sosial reallığa çevirmək istəyi ilə birlikdə böyük sosial modernləşmə kimi də özünü göstərir. Elə azərbaycançılıq ideyasına bu prizmadan da nəzər salmaq olar.

Milli birliyin təməl daşı

Bu gün Azərbaycan cəmiyyətinin bütün mənəvi resursunu uğurlu, rəqabətədavamlı, sıçrayışlı inkişaf üçün səfərbər edən milli ideologiya kimi azərbaycançılıq müstəsna rol oynayır.  Məhz bu ideologiyanın mövcudluğu milli inkişafın iqtisadiyyatda, geosiyasətdə, elmdə, incəsənətdə və digər sahələrdə real modernləşmə sıçrayışları üçün əsas şərtdir.

Artıq sübut olunub ki, ilhamverici ideologiyanın olmaması ictimai şüurda, dövlət və ictimai həyatın bütün sahələrində “tarixi itkilərin” və deqradasiya proseslərinin əsas səbəbidir. İdeologiyanın sosial hadisə kimi spesifikliyi də çox mühümdür.  O, hər hansı bir cəmiyyətdə, istənilən siyasi rejimdə mövcuddur və daha çox təəccüblüdür ki, hər bir insan daim hər hansı bir ideologiyanın təsir dairəsindədir. Bir qayda olaraq, o, ideallarının və dəyər oriyentasiyalarının formalaşmasına təsir edən ideoloji məlumatların müəyyən hissələrini qəbul edərək bunu hiss etmir, çünki bu proses adətən fiziki şəkildə əks olunmur. Eyni zamanda, ideologiya müəyyən biliklər toplusu, konkret informasiya sistemi kimi özünəməxsus maddi ifadə formalarına, konkret mənbələrə, istiqamətlərə, təsir obyektlərinə malikdir. Mənəvi mədəniyyətin fenomeni kimi ideologiyanın empirik nümayəndələri aydın müəyyən edilənə qədər bu və ya digər ideologiyanın cəmiyyətdə yayılması üzrə fəaliyyətlər belə deməkolarsa, kor-koranə, aşağı səmərəliliklə həyata keçirilir. Çünki bu halda, bir qayda olaraq, adekvat vasitələr, formalar mövcuddur və yetrıli üsullar tapılmamış olur. Amma o, aydın müəyyən ediləndən sonra vəziyyət dəyişir. Bu səbəbdən ideologiya öz təbiətinə görə subyektiv bilik olmaqla, elm tarixində daima siyasətlə məşğul olan müəlliflərin əsasən tendensiyalı tədqiqat obyektinə çevrilib. Ancaq yenə də elmi ədəbiyyatda ideologiyanın mənəvi mədəniyyət hadisəsi kimi mahiyyəti ilə bağlı obyektiv araşdırmalar hələ də azdır. Burada digər vacib məqam budur ki, istənilən sosial bilik potensial olaraq ideolojidir, lakin o, müəyyən sosial hadisələri müəyyən qrupların ehtiyacları nöqteyi-nəzərindən qiymətləndirirsə, onun əsasında siyasi biliklərin inkişafı üçün istifadə olunan konstruktiv ideyalar formalaşırsa, bu zaman ideologiyaya çevrilir. O, sonda cəmiyyətin, dövlətin inkişafında mühüm rol oynayır, milli həmrəylik yaradır. Yenə azərbaycançılıq ideyası bunun faktiki sübutlarından biridir. Xüsusən də qlobal dəyərlərin böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi bir dövrdə azərbaycanlıların müxtəlif dövlətlərin vətəndaşları olması onların milli birliyi üçün böyük maneə yaratmır. Hər şeydən əvvəl ona görə ki, azərbaycanlıların siyasi iradəsini ifadə edən müstəqil dövləti, özünəməxsus adət-ənənələri, dili, dini və azərbaycançılıq ideologiyası var. Beləliklə, dünyanın harasında yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir soydaşımız azərbaycançılıq ideologiyasından güc alaraq, ölkəmizin inkişafına öz töhfəsini verir.

Azərbaycançılıq ictimai fəaliyyətin leytmotivinə çevrilib 

İdeologiya ictimai prosesləri əks etdirən və təsvir edən hal olaraq obyektiv həqiqəti əks etdirməlidir. Çünki ideologiya, doğrudan da, öz təbiətinə görə subyektiv bilikdir. Öz növbəsində, hər hansı yanlış, maraqlı, qərəzli biliklər də həmişə ideologiya rolunu oynaya bilməz. Cəmiyyətin inkişafının istənilən tarixi mərhələsində bir-biri ilə rəqabət aparan bir neçə ideologiya arasında reallığı ən adekvat əks etdirən və sivilizasiyanın inkişafının obyektiv qanunlarına ən uyğun olan belə bir ictimai hərəkat üçün istiqamətlər təklif edənlər ola bilər. Məhz bu ideologiyalar həqiqət meyarına cavab verir, deməli, elmi xarakter daşıyır. Bu baxımdan, elmi ideologiya anlayışı mühüm metodoloji məna daşıyır, çünki belə bir anlayış müəyyən bir sinfin və ya sosial qrupun əks olunan subyektiv marağının obyektiv meyllərlə üst-üstə düşdüyü ideologiyalara aid edilə bilər. O, cəmiyyətin inkişafında mühüm rola malikdir.

Bu yanaşma ideologiyanın müsbət məqamlarını təmsil edən komponentlərini, ona səfərbərlik funksiyasını yerinə yetirməyə imkan verən, kütlələri mütərəqqi transformativ hərəkətlərə ruhlandıran konstruktiv ideyaları adekvat qiymətləndirməyə imkan verir. Beləliklə, bu və ya digər ideologiya həqiqi bilik formasında meydana çıxa bilər. İstənilən ideologiya daim modernləşməli və yenilənməlidir, doqmaya çevrilməməyə çalışmalıdır. Azərbaycançılıq ideologiyasının üstünlüyünü şərtləndirən məqamlardan biri də elə budur. Bu ideologiyanın informasiya sistemi kimi strukturlaşdırılması da mümkündür. Elmi ədəbiyyatda ideologiyanın tərkib hissələrini kütləvi şüura yaxınlaşma dərəcəsindən asılı olaraq onun üç əsas səviyyəsi şəklində təcrid etmək qəbul olunur. İdeologiyanın birinci, ən yüksək səviyyəsi siyasi hərəkatların əsas prinsiplərini müəyyən edən nəzəri-konseptualdır. Bu məqsədlə müvafiq humanitar elmlərdən əldə edilmiş biliklərdən istifadə edilir. İkinci səviyyə proqram xarakterli və siyasidir. Bu zaman siyasi partiya və hərəkatların proqramlarında onların həyata keçirilməsinin müəyyən dövrünə uyğun gələn məqsəd və vəzifələr şəklində ümumi ideya və prinsiplər konkretləşdirilir. İdeologiyanın üçüncü səviyyəsi adi, aktual, siyasi hərəkətlərin konkret iştirakçılarının fərdi və qrup şüuru səviyyəsində özünü göstərir. İdeologiyanın əsas komponentləri onun oriyentasiya altsisteminə daxil olan ideya və ideallardır ki, bu da maraqları bu ideologiyada əks olunan siniflərin və sosial qrupların strateji məqsədlərini müəyyən edir. Azərbaycançılıq ideologiyası qeyd edilənlər fonunda Azərbaycan cəmiyyətinin bütün təbəqələrində qəbul edilən, mənimsənilən və həyat tərzinə çevrilən bir hadisədir. Azərbaycanda yaşayan hər bir azərbaycanlı özünü xalqımızın bu vaxta qədər yaratdığı milli-mənəvi dəyərlər sisteminin varisi hesab etməklə, həm də onu zənginləşdirmək üçün fəaliyyət göstərir. Azərbaycançılıq ideologiyasının milli fəaliyyətimizin və yaxud ümumi ictimai fəaliyyətimizin leytmotivinə çevrilməsi bu mənada təbiidir.

Ramil QULİYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.