COP29-da tarixi ilk yaşandı - su faktoru dünya gündəminə gətirildi...
Aparılan araşdırmalar göstərir ki, ötən il qlobal müşahidələr tarixində, yəni otuz ildən artıq dövrdə çaylar üçün ən quraq il kimi qeydə alınıb. Bu məsələ COP29 çərçivəsində keçirilən “İqlim, təbiət və insanlar üçün suyun həyat xəttini qeyd edirik” adlı tədbirdə də əsas diqqət mərkəzində yer alan məqamlardan biri olub.
Onu da qeyd edək ki, tədbirdə qlobal iqlim fəaliyyəti çərçivəsində daha güclü su ölçüsü yaratmaqla İqlim Fəaliyyəti naminə Su üzrə Bakı Dialoquna rəsmi start verilib.
Açılış nitqi ilə çıxış edən ekologiya və təbii sərvətlər naziri, COP29-un prezidenti Muxtar Babayev susuzluq probleminin COP29 müzakirələrində prioritet məsələlərdən biri olduğuna diqqət çəkib: “Su iqlim problemlərinin aradan qaldırılmasında həlledici rol oynayır. Buna baxmayaraq uzun illər su problemi qlobal iqlim müzakirələrindən kənarda qalmışdı. İqlim dəyişiklikləri ilə bağlı məsələlərin həllində susuzluq probleminə bütün aspektlərdən nəzər yetirməliyik. Çünki su həyatdır. Məhz bu səbəbdən COP29 Sədrliyi su məsələsini prioritetə çevirib”. Daha sonra M.Babayev hər kəsi ilk Su Bəyannaməsinə qoşulmağa dəvət edib: “Dialoqları sürətləndirmək tərəfdaşlığın artırılmasına təkan verəcək. Biz iqlim fəaliyyəti çərçivəsində su tərəfdaşları tapmalıyıq. Fəaliyyətlərə təkan üçün Bakı Dialoqu mühümdür”. Beləliklə COP tarixində ilk dəfə olaraq su problemi da dünyanın diqqət mərkəzinə məhz Bakıda gətirilir. Bu məsələ iqlim böhranı fonunda müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Bunu BMT-nin Ətraf Mühit Proqramının (UNEP) icraçı direktoru İnger Andersen da təsdiq edir. O bildirib ki, dünyada 3 milyarda yaxın insan su qıtlığından əziyyət çəkir: “Bir çox problem su çatışmazlığından yaranır. 2023-cü ildən bəri emissiyalar 1,3 faiz artıb. Qlobal istilik artımı həddinin 1,5 dərəcə səviyyəsində qalmasını təmin etmək üçün hələlik götürdüyümüz öhdəlikdən uzağıq, həmçinin istixana qazlarının emissiyasında artım qeydə alınır”. İcraçı direktor emissiyaların azaldılmasına diqqət çəkib: “Biz emissiyanı azaltmasaq 1,5 dərəcə hədəfinə nail olmayacağıq. Tədbir görməliyik və su probleminin həlli həmin səylərin tərkib hissəsi olmalıdır. Uzunmüddətli dayanıqlığı, su resurslarının dözümlülüyünü təmin etmək üçün su resurslarının keyfiyyətinin idarə edilməsi həyata keçirilməlidir, həmçinin ətraf mühit və iqlim məsələlərinin toqquşduğu məqamları nəzərə almalıyıq”. Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının baş katibinin müavini Ko Barret də vəziyyətin həyəcanverici olduğunu bəyan edir: “Planetin təxminən yarısı normal səviyyədən aşağı illik çay axını ilə üzləşib. Dünyanın buzlaqları son 50 illik müşahidə dövründə ən böyük kütlə itkisini yaşayıb ki, bu da milyardlarla insanın gələcək su təhlükəsizliyi üçün narahatedici siqnaldır. Biz həm dərinləşən quraqlıqlardan, həm də dağıdıcı daşqınlardan əziyyət çəkirik. Daha isti atmosfer daha çox rütubət saxlaya bilir, daha isti okeanlar isə intensiv yağıntıları artırır. İstiləşmənin hər əlavə payı ekstremal yağıntı riskini daha da yüksəldir. Su ilə əlaqəli fəlakətlər bir çox ölkələrdə insan və iqtisadi itkilərin əsas səbəbidir”.
O qeyd edib ki, su ehtiyatlarının inteqrasiya olunmuş idarə edilməsi, iqlim davamlılığı və uyğunlaşma proseslərinin təməl daşıdır: “Su və iqlim sahəsində fəaliyyətlər bir medalın iki üzüdür. Su, istixana qazı emissiyalarının azaldılmasına töhfə verən mühüm amildir və iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin yumşaldılmasında həyati rol oynayır. Su, bərpa olunan enerji mənbələrini dəstəkləyir, hidroenergetikanı hərəkətə gətirir və aşağı emissiyalı elektrik stansiyalarının soyudulması üçün zəruridir. Həmçinin su, hidrogen və batareya texnologiyaları üçün vacib mineralların istehsalında əsas rol oynayır. Bu, "yaşıl enerji" keçidini su tələb edən bir prosesə çevirir”. Barret su resurslarının səmərəli idarə edilməsinin "yaşıl enerji"yə keçidin sürətləndirilməsi üçün kritik əhəmiyyət daşıdığını vurğulayaraq, qlobal səylərin bu istiqamətdə daha da genişləndirilməsinin vacibliyini diqqətə çatdırıb. Finlandiyanın İqlim və ətraf mühit naziri Kai Maykanen vəziyyətin təhlükəli məctrada inkişaf rtdiyini vurğulayır: “Suyun beynəlxalq siyasətə inteqrasiyası və 2050-ci ilə qədər qlobal cəmiyyətdə su resurslarının dayanıqlılığına nail olmaq Avropa İttifaqının məqsədləridir. Bakı Bəyannaməsi suyun iqlim dəyişikliyinin mərkəzində olduğunu qəbul edir və iqlim təsirlərinin əksəriyyəti su dövranındakı pozuntular vasitəsilə özünü göstərir. O həmçinin təbii fəlakətlər və fövqəladə halların əksəriyyətinin su ilə əlaqəli olduğunu nəzərə alır. Bakıda qəbul edilmiş İqlim Fəaliyyəti üçün Su Dialoqu Bəyannaməsi mühüm təşəbbüsdür və mən COP 29-da Azərbaycanın sədrliyi altında bu sənədin hazırlanmasına görə təşəkkür etmək istərdim. Bu sənəd su məsələsini qlobal iqlim gündəliyində daha yüksək səviyyəyə qaldırır ki, bu da bizə lazımdır”. Almaniyanın ətraf mühit, təbiətin mühafizəsi, atom təhlükəsizliyi və istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi üzrə naziri Steffi Lemkeyə görə, İqlim Fəaliyyəti üçün Su üzrə Bakı Dialoqu mühüm müzakirələrə və konkret fəaliyyətlərə təkan verəcək: “Hazırda biz daha çox quraqlıqlar, artan su qıtlığı və dağıdıcı daşqınlarla üzləşirik. Su böhran simvolu deyil, həllin ayrılmaz hissəsi olmalıdır. Buna görə də COP rəhbərliyinin su məsələsinə diqqət yetirməsini yüksək qiymətləndiririk. Bakı Dialoqu diqqətli müzakirələrə və konkret tədbirlərin həyata keçirilməsinə böyük töhfə verə bilər”. Nazir Bakı Dialoqunun qlobal su idarəçiliyi üçün vacib bir platforma olduğunu vurğulayaraq əlavə edib: “Biz bir-birimizdən su idarəçiliyi ilə bağlı çox şey öyrənə bilərik. Almaniya bu prosesdə fəal iştirak etməyə hazırdır. Suyun həyat mənbəyi kimi qorunması üçün birlikdə çalışmalıyıq”. S.Lemke suyun yalnız iqlim uyğunlaşması deyil, həm də qlobal dayanıqlılıq və həyat üçün əsas şərt olduğunu bir daha diqqətə çatdırıb. Bunlar fonunda Bakıda qəbul edilmiş İqlim Fəaliyyəti üçün Su Dialoqu Bəyannaməsi bəşəriyyətin iqlim böhranından xilası üçün müstəsna əhəmiyyətə malik bir sənənd hesab olunur. Bu, həm də COP29-un tarixi nailiyyətləri sırasında yer alır.
Samirə SƏFƏROVA
