Fransa Azərbaycanla düzəlişməsə, Mərkəzi Asiyada ciddi problemlər yaşayacaq...

Məlum olduğu kimi, Fransanın “Arquus” şirkətinin istehsalı olan “Bastion” tipli 24 zirehli texnika bir müddət əvvəl Ermənistana göndərilib. Fransa Senatı daha 26 ədəd belə maşının gələn il ərzində Ermənistana çatdırılacağını açıqlayıb. 

Bundan başqa, Ermənistan bu yaxınlarda Fransanın “Thales” şirkətindən üç ədəd GM 200 radarı üçün sifariş imzalayıb və MISTRAL 3 zenit-raket kompleksinin tədarükü ilə bağlı danışıqlar aparılır.

Bundan başqa, Fransa Senatı ölkə hakimiyyətinə Ermənistana artıq hücum silahlarının göndərilməsi çağırışını da edib. Söhbət özüyeriyən “Caesar” artilleriya qurğularından gedir. Bu barədə təklif Senatın xarici əlaqələr, müdafiə və silahlı qüvvələr komitəsinin 2024-cü il müdafiə xərclərində öz əksini tapıb. Senat komitəsinin fikrincə, müdafiə və hücum silahları arasında fərq praktikada o qədər də effektiv deyil, bunu Ukraynadakı müharibə göstərdi. Senatorlar “əvvəldən lazım olan avadanlığın çatdırılmasını gecikdirməklə eyni səhvləri təkrarlamamağa” çağırıblar: “Buna görə də biz Ermənistan hakimiyyətinin bütün müraciətlərinə, xüsusən də onların artilleriyaya ehtiyacı ilə bağlı, tez cavab verməliyik”. Bununla əlaqədar çıxış edənlər 2024-cü ildə “Nexter” istehsalat şirkətinin yeni istehsal gücü ilə yanaşı, effektivliyi nəzərə alınmaqla “Caesar” artilleriya sistemlərinin tədarükü məsələsinin tez bir zamanda öyrənilməsini tövsiyə ediblər. Beləliklə, Fransa Ermənistanı silahlandırmaqla bölgədə qarşıdurmanı gücləndirməyi prioritet elan edib. Paris bununla Azərbaycan və Ermənistan arasında gərginliyi qoruyub saxlamaqda maraqlıdır. Faktiki müşahidə edilən odur ki, Fransa sözdə sülhə dəstək olduğunu bildirsə də, əslində Ermənistanı əlaqələrin normallaşmasından uzaqlaşdırır. İrəvandan siyasi rıçaq kimi istifadə edən Fransa prosesin “ölü nöqtədən” tərpənməməsi üçün əlindən gələni əsirgəmir. Halbuki, Ermənistanın dövlət kimi mövcudluğu təkcə Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanmasından asılıdır. Bunu Fransa da yaxşı bilir. Əslində, Fransanın Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyada siyasəti də getdikcə Azərbaycandan asılı duruma düşür. Azərbaycanın razılığı olmadan Fransa regionda nəyəsə nail ola bilməz. Bura Mərkəzi Asiya da daxildir. Xatırladaq ki, ötən ay Fransa prezidentinin Mərkəzi Asiyanın iki dövlətinə, Qazaxıstan və Özbəkistana səfəri baş tutub. Emmanuel Makronu müşayiət edən nümayəndə heyətinə kənd təsərrüfatı, energetika və mədənçıxarma sahələrini təmsil edən on beş böyük fransız şirkətinin rəhbərləri daxil olub. Şərhçilər Fransa prezidentinin Qazaxıstan və Özbəkistana səfərini Parisin Afrikadakı təsirinin zəifləməsi ilə əlaqələndirir, Fransa isə atom elektrik stansiyaları üçün lazım olan nüvə yanacağını əsasən Afrika ölkələrindən alırdı.  Qeyd edək ki, Qazaxıstan uran ehtiyatlarına görə dünyada liderlərdən biridir və ötən il dünya tələbatının beşdə birindən çoxunu hasil edib. Fransanı da bu maraqlandırır. Belə durumda Fransanın “La Gazette” onlayn nəşrində dərc olunan məqalədə deyilir ki, Makronun səfəri zamanı bir sıra ilkin ticari sazişlər imzalanıb. Bundan başqa, Fransa inkişaf və təhsil sahəsində əməkdaşlığı dərinləşdirmək istəyini bildirib; iki fransız universitetinin açılması; tələbə mübadiləsinin genişləndirilməsi və fransız dilinin populyarlaşması üzrə səylərin davamı barədə bəyanatlar verilib.

Bildirilir ki, bu regionda daha dərin qarşılıqlı əlaqələr həm Fransa, həm də bütünlükdə Avropa üçün həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrin möhkəmlənməsi Avropanın enerji təhlükəsizliyini, nadir torpaq elementləri tədarükünü təmin edə və Mərkəzi Asiya regionunda geosiyasi balansı bərpa edə bilər. Makron 1994-cü ildən Mərkəzi Asiya regionuna səfər edən ilk Fransa lideridir. Lakin son 30 il ərzində xammal sahəsində Fransa və region ölkələri ilə əməkdaşlıq intensiv şəkildə inkişaf edib: "TotalEnergies" şirkətinin neft yataqlarına investisiyaları və uran hasilatı sahəsində sıx əməkdaşlıq bunu təsdiqləyir: 2022-ci ilin məlumatlarına görə, Fransanın satın aldığı uranın 29 faizi Qazaxıstanın, 17 faizi isə Özbəkistanın payına düşüb. O cümlədən, Fransa prezidentinin bu yaxında baş tutan səfərindən də göründüyü kimi, Ukraynadakı müharibə bu yaxınlaşmanın səbəbi olub. Nəticədə, bütünlükdə Aİ və ona üzv dövlətlər Mərkəzi Asiya ölkələri ilə energetika, nəqliyyat və ticarət sahəsində əməkdaşlığı möhkəmləndirib…Aİ nüvə enerjisini 2050-ci ilədək karbon neytrallığının əldə olunması üçün mühüm sektor olaraq nəzərdən keçirdiyindən, Qazaxıstanın təşəbbüsləri Qərbdən olan müttəfiqlərinin dəstəyini cəlb edə bilər… Digər konkret təşəbbüslərə gəlincə, Avropa və Asiya arasında, həmçinin, Orta Dəhliz olaraq bilinən Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu kimi yeni ticarət marşrutlarının təşviqi Avropa üçün irəliyə doğru mühüm addım ola bilər. Türkiyədən başlayan bu ticarət marşrutu Cənubi Qafqazdan və Mərkəzi Asiyadan keçərək Çinə uzanmaqla ticarət marşrutlarını potensial olaraq şaxələndirir və sürətləndirir. Fransanın Mərkəzi Asiyada iştirakının artmaası və böyük dövlətlərin nüfuzuna qarşı adi ağırlıq qüvvəsi çərçivəsindən kənara çıxması Orta Dəhlizin inkişafına və əhəmiyyətinin artmasına aktiv şəkildə imkan yarada bilər. Bu, Avropaya təkcə tranzit müddətini azaldan alternativ ticarət marşrutları təklif etmir, həm də Mərkəzi Asiyanın Şərqlə Qərb arasında körpü olaraq strateji əhəmiyyətini vurğulayır. Beləliklə, mürəkkəb geosiyasi reallıq Şərqdən Qərbə yola göndərilən yükləri yenidən digər marşrutlara istiqamətləndirməyi şərtləndirib. Azərbaycanın isə bu baxımdan rolu ancaq artıb. Azərbaycanla Mərkəzi Asiya ilə logistika və nəqliyyat sahəsində əməkdaşlıq sürətlə inkişaf edir. Aİ ölkələrinin regionun resurslarına artan tələbləri fonunda Azərbaycanın bu tədarüklərdə rolu mühüm rol oynayır”. Bunlar fonunda hesab olunur ki, Azərbaycan artıq Qazaxıstandan neft və uranın, Türkmənistandan isə gübrə və bir çox digər məhsulun ixracında tranzit nöqtəsi olaraq çıxış edir. Bu səbəbdən vurğulanır ki, Fransa və digər Avropa dövlətləri Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlığı dərinləşdirməklə yanaşı, Azərbaycanın onlara təklif etdiyi imkanlara da xüsusi diqqət yetirsələr yaxşı olar. Hər halda, Fransa Azərbaycan siyasətini korrektə etməsə, Mərkəzi Asiya siyasətində də ciddi problemlər yaşamalı olacaq.

Nahid SALAYEV