Dəmiryollarımızın tranzit gəlir potensialından pis istifadə olunur - səbəblər çox maraqlıdır...
Qeyri-neft sektorunda Azərbaycanın xüsusi diqqət yetuirdiyi məsələlərdən biri də ölkə üzərindən daşınan yüklərin həcminin artımına nail olmaqdır. Bu, tranzit gəlirlərin artımı, qeyri-neft sektoru üzrə inkişaf dinamikasının sürətlənməsinə xidmət edir.
Qeyd edilən fonda Bakı dəniz limanının, eləcə də Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu xəttinin yükdaşıma qabiliyyəti artırılır.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu xəttinin gələn il tam istismara verilməsi planlaşdırılır. Gürcüstan baş nazirinin birinci müavini, iqtisadiyyat və davamlı inkişaf naziri Levan Davitaşvili Bakı-Tiflis-Qarsın Transxəzər nəqliyyat dəhlizinin ayrılmaz hissəsi olduğunu, tammiqyaslı istismarının təmin edilməsi məqsədilə Azərbaycanla səmərəli əməkdaşlıq edildiyini vurğulayıb: “Biz Bakı-Tiflis-Qars yeni dəmir yolu xəttində bütün işlərin demək olar 90 faizini tamamlamışıq. Bizim Azərbaycanda nəqliyyat nazirliyindəki həmkarlarımızla son dərəcə yaxşı əməkdaşlığımız var. Ona görə də biz hazırda tikinti fəaliyyətlərinə tam fokuslanmağa qərar vermişik. Hazırda işlər çox yaxşı gedir. Layihənin çox tezliklə tamamlanacağına ümid edirəm. Hazırda bizim bütün aidiyyəti tərəflərlə tam koordinasiyamız var və mən düşünürəm ki, biz tikinti fəaliyyətlərinə, tikinti işlərinə fokuslandığımıza görə işləri gələn ilin əvvəlində tamamlayacağıq və bundan sonra Bakı-Tiflis-Qars tam funksional dəmir yolu xətti olacaq. Bizim bu dəhlizlə pilot nəqllərimiz olub. Lakin biz hazırda infrastruktur fəaliyyətlərinə tam diqqət yetirmək, yolu tamamlamaq qərarı qəbul etmişik və bu yeni dəmir yolu xəttinin tam miqyaslı istismarına çalışırıq. Bu yol Transxəzər nəqliyyat dəhlizinin ayrılmaz hissəsidir. Ona görə də güman edirəm ki, biz artıq gələn il Cənub-Şərqi Asiyadan vacib yükləri qəbul edə, Qərb ölkələrinə nəql edə, eləcə də əksinə hərəkəti təmin edə biləcəyik. Bu, çox yaxşı tərəqqidir”. Xatırladaq ki, Bakı-Tiflis-Qarsla daşıma həcminin 1 milyon tondan 5 milyon tona qədər artırılması nəzərdə tutulur. Bu işlər Azərbaycan investisiyası hesabına həyata keçirilir. Hazırda dəmir yolu ilə daşımaların həcminin artırılması Azərbayacn və Gürcüstan üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bunu Dünya Bankının Azərbaycan, Gürcüstan və Qazaxıstanla bağlı və onların ərazisindən yüklərin Orta Dəhlizlə tranzit həcmlərinə dair xüsusi hesabatı da təsdiq edir.Hesabata əsasən, region ölkələri bir sıra səbəblərdən dəhliz vasitəsilə yük daşımalarında müsbət dinamikasını cari ilin ötən dövrü ərzində qoruyub saxlaya bilməyib. Dünya Bankı Orta Dəhlizin səmərəliliyini təmin etmək üçün xüsusi sorğu əsasında müəyyən edilmiş 5 əsas problemi qeyd edir. Birinci problem idarəetmədə əlaqələndirmənin olmaması ilə bağlıdır. Qurumun qiymətləndirmələrinə görə, vahid və ilk növbədə, dəmir yolu operatorunun olmaması itkilərə və dəhlizin çox bahalı olmasına səbəb olur. Daha bir problem dəmir yolu əməliyyatları çərçivəsində yükləmə-boşaltma məntəqələrində gecikmələrlə bağlıdır ki, bu da xərclərin artmasına və yükdaşımalarda ləngimələrə səbəb olur. Digər problem isə ölkələrin informasiya sistemləri arasında inteqrasiyanın olmaması ilə bağlıdır. Bu, sənədlərin təkrarlanmasına, standartlaşdırılmış məlumat tələblərinin olmamasına gətirib çıxarır. Bank qeyd edir ki, 2022-ci ildə dəhlizlə yükdaşımalar orta hesabla 53 gün vaxt aparıb ki, bu da alternativ marşrutlarla müqayisədə 2 dəfə çoxdur.
Qurum onu da vurğulayır ki, 2030-cu ilə kimi Orta Dəhlizlə yükdaşımaların 11,385 milyon tona qədər artacağı proqnozlaşdırılır. Bu artım konteyner daşımalarının, neft və neft məhsullarının nəqlinin artması hesabına mümkün olacaq. 2021-ci ildə dəhlizlə 3,688 milyon ton yük daşınıb, artım isə 3,1 dəfə təşkil edib. Bankın proqnozlarına görə, 2030-cu ilə qədər dəhlizlə digər konteyner daşımalarının həcmi 4,074 milyon tona çatacaq ki, bu da 2021-ci ilin göstəricisindən 2,5 dəfə çoxdur. 2030-cu ilə qədər neft və neft məhsullarının daşınma həcmi 3,553 milyon ton təşkil edəcək, bu isə 2021-ci ilin göstəricisindən 3,2 dəfə çoxdur. Qurumun analitikləri dəhlizin səmərəliliyini artırmaq üçün bir sıra məsələlərin yerinə yetirilməsinin vacibliyini vurğulayırlar. Birincisi, dəhlizin inteqrasiya olunmuş ticarət yolu kimi təşviqi üçün institusional mexanizm qəbul edilməlidir. İkincisi, yeni logistika həllərinin, o cümlədən standartlar və tariflərin tətbiq edilməsi, əməliyyatların proqnozlaşdırılması mümkünlüyünün artırılması vacibdir. Üçüncüsü, prosedur və proseslər sadələşdirilməli, tranzit yüklərin emalı üçün sərhəd və gömrük orqanları, eləcə də ölkələrin dəmir yolları arasında koordinasiya yaxşılaşdırılmalıdır. Dördüncüsü, dəhlizin rəqəmsallaşma səviyyəsi artırılmalıdır. Beşincisi, dəhliz boyu infrastrukturun yaxşılaşdırılması davam etdirilməlidir. Bütün bunlar yükdaşımaların həcmiin artımı üçün həm Azərbaycan və Gürcüstana həm də Mərkəzi Asiya ölkələrinə lazımdır. Burada xatırladaq ki, Azərbaycan öz müstəqilliyini qazandıqdan sonra əsas strateji inkişaf istiqamətlərindən biri də ölkənin tranzit statusunun gücləndirilməsi olub. Bu istiqamətdə davam etdirilən siyasət nəticəsində, Azərbaycanda nəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsinə xeyli vəsait sərf olunub. Amma region ölkələrinin nəqliyyat infrastrukturlarının uyğunlaşdırılması məsələlərində müəyyən problemlər qalmaqdadır. Digər tərəfdən, rüsum siyasəti beynəlxalq tələblərə uyğun deyil. Bu kimi problemlərin fonunda tranzit gəlirlərinin artmasına baxmayaraq, mövcud potensiala adekvat hesab edilə bilməz. Azərbaycanın və region ölkələrinin tranzit rəqabətliliyinin artırılması yolu ilə potensialdan tam istifadə edilməlidir.
Ramil QULIYEV
