Hüquq və azadlıqların qorunması dövlətimizin daimi prioritetidir

İnsan hüquqları yalnız müəyyən təminat amilləri mövcud olduqda ardıcıl və tam şəkildə həyata keçirilən mühüm xüsusiyyətlərə malikdir. Həmin hüquqların həyata keçirilmə sistemində dövlət əsas rol oynayır.

Subyektiv hüquq və azadlıqların, qanunla qorunan mənafelərin müdafiəsinin əsas forması müdafiənin məhkəmə formasıdır. Məhz burada dövlətin rolu bir qədər də ön plana çıxır.

İnsan hüquqlarının müdafiəsində dövlət mühüm rol oynayır

Məhkəmə müdafiəsi hüququ konstitusion insan haqlarından biridir. Bu, insan hüquqlarının müdafiəsi və təminat elementi üçün son dərəcə mühüm ilkin şərtdir.

Hazırda müasir dünyada insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsi Azərbaycanın və bütövlükdə beynəlxalq birliyin hüquqi və siyasi həyatının mərkəzində dayanır. Bu məsələyə ciddi diqqət yetirilir, beynəlxalq insan hüquqları normaları dünyanın əksər sivil dövlətləri tərəfindən tanınır və həyata keçirilir. Azərbaycan Konstitusiyasında elan edilmiş bir insanın, onun həyatının, hüquq və azadlıqlarının dövlətin ən yüksək dəyərləri kimi tanınmasının əsas prinsipi mücərrəd deklarativ xarakter daşımır, çox spesifik məzmuna malikdir. Belə ki, insanın və vətəndaşın hüquq və azadlıqlarının qorunmasının dövlətin konstitusiya, hüquqi və beynəlxalq.hüquqi vəzifəsi olduğunu nəzərdə tutur.

Müasir dünya reallığının bir xüsusiyyəti vahid humanitar məkanın fəal şəkildə formalaşmasıdır. Bu daha çox onunla bağlıdır ki, dünya birliyi insan hüquqlarını özünün ən ali sərvəti kimi tanımağa başlayıb, öz universallığına, mütləqliyinə görə də o, xüsusi qorunma və müdafiə tələb edir. Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi zəruri mexanizm formalaşdırılıb. Bu sahədə geniş tədqiqatlar aparılır. Hüquq-mühafizə təcrübəsi isə nəzəri elm qarşısında bir sıra aktual suallar qoyub: mövcud formalar insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi üçün kifayət edirmi? Yeni formalara ehtiyac varmı və hansılardır? Niyə bir sıra hallarda vətəndaşlar Azərbaycanın təsis qurumunda öz hüquqlarının müdafiəsinə nail ola bilmirlər və insan hüquqları institutlarından müdafiə axtarmağa məcbur olurlar? Bu kimi məsələlərin də həlli istiqamətində dövlət tərəfindən zəruri addımlar atılır. Məhkəmə hakimiyyəti də prosesdə öz sözünü deyir. Ölkədə hər kəs müstəqil və qərəzsiz məhkəmə vasitəsi ilə zərurət olduqda müdafiə hüququna malikdir. Məhkəmə qərarı açıq elan edilir. Lakin çüəyyən nüansla rda mövcuddur. Belə ki, hər bir demokratik cəmiyyətdə olduğu kii, ölkəmizdə də əxlaq, ictimai qayda və ya milli təhlükəsizlik mülahizələrinə görə, həmçinin yetkinlik yaşına çatmayanların maraqları və ya tərəflərin şəxsi həyatının müdafiəsi bunu tələb etdikdə, aşkarlığın ədalət mühakiməsinin maraqlarını poza biləcəyi xüsusi hallar zamanı ciddi zərurət olduqda media və ictimaiyyət bütün proses boyu və ya onun bir hissəsində məhkəmə iclasına buraxılmaya bilər. Ölkəmizdə nəzərə alınır ki, insan hüquqları dövlətlə münasibətdə hər bir şəxsə məxsus olan fundamental xarakterli ümumbəşəri mənəvi hüquqlardır. İnsan hüquqları anlayışı üç prinsipə əsaslanır:  birinci - hər bir güc məhduddur;  ikinci - hər bir insanın öz muxtar dünyası var, ona heç bir hökumət müdaxilə edə bilməz;  üçüncüsü, hər bir şəxs öz hüquqlarını müdafiə edərək öz tələblərini dövlətə təqdim edə bilər.

İnsan hüquqlarının mənəvi hüquqlar kateqoriyasına aid olmasına baxmayaraq, onlar bir sıra fərqli xüsusiyyətləri ilə seçilir. Mənəvi hüquq onun nailiyyətlərinə və ya sosial statusuna görə fərdi ola bilər. İnsan hüquqları, əksinə, universaldır, onlar sosial statusundan asılı olmayaraq həmişə bütün insanlara aiddir. Əgər insan zaman keçdikcə hansısa mənəvi hüquqlar əldə edirsə, deməli, insan hüquqları ona doğuşdan xasdır, insan dünyaya artıq bu hüquqlara malik olaraq gəlir.

İnsan haqları sülhün əsasıdır

Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, insan hüquqları ümumi və universaldır. İnsan hüquqlarının universallığı aşağıdakı kimi xarakterizə oluna bilər: 1. Bütün insanlar heç bir ayrıseçkilik olmadan əsas hüquq və azadlıqlara malikdirlər. Demokratik hüquqi dövlətlərin beynəlxalq standartları və qanunvericiliyi cinsindən, irqindən, milliyyətindən, dilindən, mənşəyindən, əmlak və rəsmi statusundan, yaşayış yerindən, dinə münasibətindən, əqidəsindən, irqindən, milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. Sosial, irqi, milli, dil və ya dini mənsubiyyətinə görə vətəndaşların hüquqlarının hər hansı formada məhdudlaşdırılması qadağandır. Kişi və qadın bərabər hüquq və azadlıqlara və onları həyata keçirmək üçün bərabər imkanlara malikdirlər. 2.  Bütün hüquq və azadlıqlar məzmun baxımından universaldır. Yaşamaq hüququ, hamının qanun qarşısında bərabərliyi, sərbəst hərəkət, vətəndaşlıq, fikir azadlığı hüququ və sair - bu, şəxsin mənsub olduğu ölkənin sosial sistemindən, siyasi rejimindən, idarəetmə formasından və idarəetmə formasından, beynəlxalq statusundan asılı olmayaraq bütün insanların ümumi hüquq və azadlıqlarıdır.

3. İnsan hüquq və azadlıqlarının universallığı ərazi aspektində ifadə olunur. İnsan harada olur-olsun, hara köçürsə etsin, bu ərazinin müstəqil olmasından, etibar etməsindən, özünüidarə etməməsindən və ya suverenliyinin başqa şəkildə məhdudlaşdırılmasından asılı olmayaraq, hər yerdə onun əsas, təbii hüquq və azadlıqları vardır. 4.  İnsan hüquqları problemi ümumbəşəri problemdir. İnsan hüquqları, əsas azadlıqlar, demokratiya və qanunun aliliyi ilə bağlı məsələlər beynəlxalq xarakter daşıyır, çünki bu hüquq və azadlıqlara hörmət dünya nizamının əsaslarından biridir. Əsas insan hüquq və azadlıqlarının tanınması və onlara riayət edilməsi həm ayrı-ayrı ölkələrdə, həm də bütün dünyada münasibətlərin təhlükəsizliyinin və sabitliyinin əsasını təşkil edir. Yəni insan haqları sülhün əsasıdır. Lakin hüquq baxımından insan hüquqları və azadlıqları anlayışları eynidir.Obyektiv mənada insan azadlığında hüquqlar şəxsin hüquqi statusunu müəyyən edən, onun mövqeyini, insanlar arasında münasibətlərin qaydasını, şəxsiyyət və dövlət münasibətlərini müəyyən edən beynəlxalq və milli hüquq normaları sistemidir. Subyektiv mənada insan hüquq və azadlıqları konkret şəxsə məxsus olan, hüquq norması ilə nəzərdə tutulmuş və dövlət tərəfindən qorunan bir hərəkətin, əməlin, davranışın imkanıdır. Hüquq və azadlıqların həyata keçirilməsi, təmin edilməsi və qorunmasının mümkünlüyü dövlətin demokratik inkişafı ilə bağlı bir sıra prinsiplərə əməl etmək zərurətindən irəli gəlir. Bu sahədə Azərbaycan artıq böyük nailiyyətlərin müəllifindən biri kimi qəbul olunur.

Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.