Rusiya Türkiyənin neftini 2 dəfə azaltdı - Hindistan və Çin qazanır...

Son üç ayda Türkiyə Rusiya neftinin idxalını yarıbayarı azaldıb. Rusiya neftinin üçüncü ən böyük idxalçısı İzmir yaxınlığında yerləşən Star neft emalı zavodunun təmiri fonunda alışları azaldıb. RBC analitik şirkətinin məlumatlarına görə, bu, ölkəyə bütün xammal tədarükünün təxminən 45%-ni təşkil edir. 

Yayın əvvəlində bu rəqəm sutkada 400-450 min barel idisə, avqustda bu rəqəm 200 minə düşüb. Düşmə İzmir yaxınlığında yerləşən Star neft emalı zavodunda aparılan təmir işləri zamanı baş verib.

İqor Yuşkov: "Türkiyənin xam neft payının Hindistan və Çinin xeyrinə yenidən bölüşdürdüyü ortaya çıxır" 

Əgər iyunda Rusiyadan neft emalı zavodunun yerləşdiyi Türkiyənin Əliağa limanına tədarük sutkada 300 min bareldən bir qədər az idisə, avqustda 200 minə düşüb. Rusiyanin Maliyyə Universitetinin və Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun aparıcı eksperti İqor Yuşkov bu barədə deyir: “Türkiyəyə getməyən həcmlər Hindistan və Çin arasında yenidən bölüşdürülür. Statistikaya nəzər salsaq, məlum olur ki, Çin avqust ayında Rusiya xam neftinin alışını gündə təxminən 100 min barel artırıb. Türkiyənin xam neft payının Hindistan və Çinin xeyrinə yenidən bölüşdürdüyü ortaya çıxır. Yəni orada kiçik həcmlər var, bu ölkələr vasitəsilə alternativ bazarlara yonəldilir. Avqustda Rusiya nefti, məsələn, Pakistana, Misirə, Yaxın Şərqə daşınır və bu baxımdan həmin həcmlər yenidən bölüşdürülür. Rusiya hazır neft məhsullarının ixracı baxımından Türkiyə bizim üçün daha vacib oyunçudur. Türkiyə gündə təxminən yarım milyon barel alır. Həmin xam neftdən əsasən dizel, bir az da mazut istehsal edirdi və bu dizeli daxili bazarda istehkak etdirərək. Ancaq Rusiyanin neft emalı zavodlarında istehsal edilən neft məhsullarını Turkiyə fəal şəkildə Aİ ölkələrinə tədarük edir. O, əslində reeksportla məşğuldur, amma bunun mübadilə əməliyyatları olduğunu iddia edir. Lakin dalğalanmalar var və bu hətta Rusiya üçün faydalıdır, ən azı Rusiya neftinin ilk üç alıcısı arasında müəyyən rəqabət olduqda, bu, endirimi azaltmağa imkan verir. Məspələn,  ilin əvvəlində endirim hər baprələ görə təxminən 15 dollara çatdı. Sentyabrın əvvəlində isə bu  bir barel üçün 8 dollara düşüb. Tamamilə mümkündür ki, buna görə alışlarda vaxtaşırı azalmalar baş verir, bəlkə də Türkiyə ona yenidən daha böyük endirim, 10 və ya daha çox dollar veriləcəyinə ümid edir. Ona görə də alışları bir qədər azalda bilər.

Daha bir amil - təxminən iyul ayında Rusiya yazda əlavə olaraq istehsal etdiyi kvotadan artiq həcmləri kompensasiya etməyə başladı. Yəni yazda OPEC+ kvotalarını pozduq, nəzərdə tutulduğumuzdan çox hasil etdi, iyul ayından kompensasiya rejiminə keçdik, əlavə yaz həcmlərini kompensasiya etmək üçün nəzərdə tutulduğumuzdan az hasil etdi. Ona görə də unutmaq olmaz ki, biz yay aylarında daha az neft istehsal etməyə başladıq. Buna görə də daha az ixrac, üstəlik daxili bazarda daha çox neft emal edildi və bütün bunlar ixraca təsir edir”.

İlham Şaban: "Bu da onunla bağlıdır ki, Türkiyə sürdürdüyü mahir diplomatiya ilə Rusiya, Qərb və Çin arasında uğurlu manevr etməklə öz maraqlarını təmin etməyə nail olur" 

Bizimlə söhbətində neft sənayesi üzrə ekspert İlham Şaban bildirdi ki, bəli, Rusiyadan Türkiyəyə neft ixracının azalmasi əsasən Star neftayırma zavodunun təmirə dayanmasi ilə bağlıdır: "Ancaq biz 2022-23-cü illərə nəzər yetirsək görərik ki, Rusiya ilə Turkiyə arasındaki iqtisadi münasibətlər obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən öz tempini aşağı salır. Bu da onunla bağlıdır ki, Türkiyənin sürdürdüyü mahir diplomatiya Rusiya, Qərb və Çin arasında uğurlu manevr etməklə öz maraqlarını təmin etməyə nail olur. Türkiyənin dövlət neft şirkəti olan TPAO ABŞ, Fransa və Böyük Britaniya ilə iri həcimli qaz sazişi imzaladı. Bununla Türkiyə həmin ölkələrə mesaj verir ki, mən sizə bu cür böyük dividentlər verə bilərəm, bunu edir də.

Digər tərəfdən, Rusiya-Türkiyə münasibətləri əvvəlki səviyyədə deyil. Məsələn, Putinin Turkiyəyə anons edilən səfəri baş tutmadı. Rus turistlərin kartlari artiq Turkiyədə işləmir. 2022-ci ildə Türkiyədən 75 min dollarlıq əmlak alan Rusiya vətəndaşına otrum verilirdisə, indi bu mənləğ üç dəfədən də çox artırılaraq, 250 min dollara çatdirılib. Bu da hamı üçün əlçatan deyil. Yəni münasibətlərin soyuması artiq iqtisadiyyatda da hiss edilir. Türkiyədəki rusların çoxu Yunanıstana, Kiprə və sair ölkələrə üz tutur.

Türkiyədə 1883-cü ildən başlayaraq böyük neftayirma zavodları tikilməyə başladı. Həmin vaxtdan indiyə qədər bu zavodlar hər il bir dəfə təmirə dayanır. Star zavodu müasir tipli zavod olduğu üçün o iki ildən bir cari təmirə dayanır. Neft emalı zavotları üçün belə cari təmirlər qaçılmazdır".

Ekspertlərin rəyindən də bəlli olduğu kimi, Rusiyanın Türkiyəyə xam neft ixraci Star zavodunun təmirə bağlanmasi ilə izah edilsə də, burda digər nüanslar da var. Əvvəla, Star zavodu heç də idxal edilən rus neftinin 50 faizini deyil, cəmi 25 faizindən bir qədər çoxunu emal edə bilir. Neftin qalan hissəsi digər neftayirma zavodlərında emal edilir və həmin zavodların heç biri hazırda təmirə dayanmayıb. Əgər səbəb yalnız Star zavodunun bağlanmasi olsaydı, Rusiya Türkiyəyə neft ixracını 50 deyil,  25-30 faiz azaldardı. Deməli, bu azalmaya ölkələr arasında soyuyan münasibətlərin də təsir payı var.

Akif NƏSİRLİ