Kanak xalq liderinin başını kəsib Parisə apardılar - Kaledoniyada kanak-kaldoş qırğını qəsdlə törədildi...
Əslində fransız Yeni Kaledoniyasında yerli sakinlərin - kanakların üsyanı baş qaldırıb və bunun tarixi səbəbləri var. Fransa tarixi məsuliyyətdən yayınmaq üçün bu məsələdə Azərbaycanı ittiham edir. Gəlin, bu münaqişənin tarixinə bir ekskurs edək.
Yeni Kaledoniya Avstraliyanın şərqində 270 min əhalisi olan kiçik bir adadır.
Əhalinin 40%-ni avstroneziya qrupuna daxil olan kanaklar təşkil edir.
5000 il əvvəl çinlilər avstroneziyalıların əcdadlarını indiki Çinin cənubundan Tayvana və Cənub-Şərqi Asiyaya göndəriblər. Han təzyiqi davam etdikcə, gedəcək yeri olmayan avstroneziyalılar okeana girərək dünyanın ilk və ən yaxşı dənizçiləri oldular. Onlar Madaqaskardan Havay və Pasxa adalarına qədər dünya okeanlarının üçdə birində yaşayırdılar.
Eramızdan əvvəl 1200-cü ildə, Romanın qurulmasından 500 il əvvəl kanakların əcdadları indiki Avstraliyanın şərqindəki böyük bir adada məskunlaşdılar.
Üç min il sonra, 1774-cü ildə vətəni Şotlandiyanın şərəfinə adaya Yeni Kaledoniya adını verən kapitan Ceyms Kuk oldu. Avropalılar uzun müddət yoxsul Okeaniyanı müstəmləkə etmədilər, lakin XIX əsrin ortalarında kreyserləri kömürlə doldurmaq üçün bazalara ehtiyac duydular. Ərazi İngiltərə, Fransa, Almaniya və ABŞ arasında bölündü.
Yeri gəlmişkən, Rusiyanın da şansı var idi. Cəsur səyyah Mikluho-Maklay çar hökumətinə rus “Narodnaya Volyadan” Papua-Yeni Qvineyada sosialist koloniyası təşkil etməyi təklif etdi. Lakin buna icazə verilmədi.
1853-cü ildə Yeni Kaledoniya Fransanın müstəmləkəsinə çevrildi və sonra hər şey tam olaraq Mikluho-Maklayın planına uyğun getdi. Fransızlar məhkumları ora sürgün etməyə başladılar və qubernator Çarlz Guillain Furyenin modelinə görə məhkumlardan sosialist falanstriyası yaratmağa qərar verdi. Paris Kommunasının məğlubiyyətindən sonra Thiers hökuməti kommunarları Kaledoniyaya göndərdi.
Yerli kanaklar bu sosialist təcrübələrini başa düşməyərək partizan müharibəsinə başladılar və 1878-ci ildə Atayın komandanlığı ilə kütləvi üsyan qaldırdılar. Bu tarix kanakları Fransa ilə mübarizəyə hələ də ruhlandırır. Qələbədən sonra fransızlar Atayın spirtdə saxlanmış başını Fransaya göndərdilər. 2014-cü ildə israrlı tələblərdən sonra kəlləni kanakalara qaytardılar və həmin kəllə müstəqillik uğrunda mübarizənin simvoluna çevrildi.
1920-ci ilə qədər kanakların sayı üç dəfə azaldı. 1931-ci ildə Kanak döyüşçüləri Parisdə Beynəlxalq Koloniya Sərgisində nümayiş etdirildi.
1957-ci ildə kanaklara Fransa vətəndaşlığı və dil statusu verildi, lakin kanaklar öz adalarında müstəqil yaşamaq istəyirlər. Ada çox zəngindir - dünya nikel ehtiyatlarının 10%-i Kaledoniyadadır.
Kanaklar ənənəvi olaraq kənd sakinləridir, son onilliklərdə onlar kütləvi şəkildə şəhərlərə köçürlər, yüksək doğum nisbətinə və yüksək işsizliyə malikdirlər.
150 il ərzində Əlcəzairdəki "Qara ayaqlı" fransızların və ya Cənubi Afrikanın burlarının analoqu olan avropalı köçkünlərin nəsilləri olan Kaldoşes icması formalaşdı. Müstəqilliyin əsas əleyhdarları
Kaldoşi atlıları 2011 Sakit Okean Oyunlarının məşəlini daşıyıblar.
1980-ci illərdə Kanaklarla Kaldoşlar arasında müharibə başladı.
1988-ci ildə Kaldoş və Kanaklar Matignon sazişini bağladılar, buna əsasən 2018, 2020 və 2021-ci illərdə Yeni Kaledoniyanın müstəqilliyi ilə bağlı referendumlar keçirildi.
Adada 40% yerlilər, qalanları mühacirlərdir: fransızlar, mestizolar, indoneziyalılar, vyetnamlılar. Aborigenlər müstəqillik tərəfdarıdır, immiqrantlar isə əleyhinədir.
Vəziyyət dalana dirənib və inqilabi xarakter daşıyır: 60% müstəqillik istəmir və onun əleyhinə səs verir, 40% bunu istəyir və itirəcək heç nələri olmadığı üçün üsyan edir.
Mayın 13-də isə Fransa parlamenti adada 10 il yaşayan mühacirin səsvermə hüququ əldə etdiyi Konstitusiyaya dəyişiklikləri müzakirə etməyə başlayıb. Bu, nəhayət, Kanakların müstəqillik ümidlərini puç edəcək. Kanaklar məhz buna görə üsyan etdilər.
Göründüyü kimi, Yeni Kaladoniyada baş qaldıran üsyanın olduqca ciddi tarixi səbəbləri var və buna görə Fransanın bizi ittiham etməsi gülüncdür.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
