Qeyri-neft ixracının şaxələndirilməsi qaçılmaz oldu, əks halda...
Bu ilin dövlət büdcəsinin proqnozlarına ilin ortalarında yenidən baxıla bilər, cünki ötən dövrün nəticələri pis deyil. Bu fikirləri Azərbaycanın maliyyə naziri Samir Şərifov dünya bazarlarında neftin qiymətinin büdcə proqnozlarındakı qiymətlə müqayisədə dəyişməsi ilə əlaqədar 2024-cü ilin büdcəsinə yenidən baxılmasını şərh edərkən deyib:
“Heç nəyi istisna etmək olmaz, bir qayda olaraq, biz ötən dövrün, yəni dörd ayın yekunlarına nəzər salırıq ki, qeyri-neft sektorunda ümumi daxili məhsulun artımı pis deyil, kifayət qədər yüksəkdir, neft sektoru, eləcə də vergi və gömrük daxilolmaları xətti ilə əlavə gəlirlər mövcuddur”.
Onun sözlərinə görə, bazarda neftin qiyməti büdcə proqnozlarına daxil ediləndən yüksəkdir: "Bildiyiniz kimi, bu il Azərbaycanın dövlət büdcəsində neftin bir bareli 60 dollar səviyyəsində müəyyən edilib. Müvafiq olaraq, neft sektorundan əlavə gəlirlər də nəzərə alınacaq, bizim neftlə yanaşı, qazdan da gəlirimiz var”. Nazir qeyd edib ki, beynəlxalq qaz bazarlarında qiymətlər çox dəyişkəndir, belə ki, son vaxtlar qazın qiyməti ucuzlaşmağa başlayıb: “Bütün deyilənləri nəzərə alaraq, bu gün müəyyən hesablamalar aparılır. Buna görə də həmişə olduğu kimi, əlavə gəlir olanda və onlardan makroiqtisadi sabitliyə xələl gətirmədən layihələr üçün istifadə etmək imkanı yarananda orta müddətli, makrofiskal dayanıqlığa əngəl törətməməklə müvafiq səviyyədə qərar veriləcək”. Qeyd edək ki, bu ilin yanvar-mart aylarında Azərbaycanın dövlət büdcəsinin gəlirləri 9 milyard 234,3 milyon manat, xərcləri isə 8 milyard 412,6 milyon manat təşkil edib. Bunlar, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə müvafiq olaraq 11,4 % və 28,1 % çoxdur. Son nəticədə büdcədə 821,7 milyon manat profisit yaranıb. Son illər Azərbaycan hökumətinin rəsmiləri dəfələrlə bəyan edib ki, əsas məqsədlərdən biri ixrac məhsullarında qeyri-neft-qaz sektorunun həcmini artırmaqdır. Bu fonda deputat Vüqar Bayramov qeyd edir ki, Azərbaycan üçün ümumi ixracatın strukturunun şaxələndirilməsi prioritet məsələlərdəndir: “Üç makroiqtisadi göstəricidə - ümumi daxili məhsulda (ÜDM), ümumi ixracatda və büdcə gəlirlərində qeyri-neft sektorunun payının artırılması əsas hədəflər siyahısındadır. Təbii ki, ÜDM-də qeyri-neft sektorunun payının artmasını müşahidə edirik, eləcə də büdcə gəlirlərində - daxilolmaların təxminən yarısı qeyri-neft sektorunun payına düşür. Amma, təbii ki, ixracda qeyri-neft sektorunun payının artırılması vacib məqamlardandır”. Amma Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ötən ilin ilk üç ayında Azərbaycan neftdənkənar sektordan 912 milyon dollar qazandığı halda, bu il həmin rəqəm 674 milyon dollara enib. Başqa sözlə, ölkənin qeyri-neft ixracı 26 faiz azalıb. Vüqar Bayramov 2024-cü ilin ilk aylarında qeyri-neft-qaz ixracatının azalmasını bir neçə səbəblə izah edir. Onun fikrincə, əvvəla, buna elektrik enerjisi, spirtli və spirtsiz içkilərin ixracatının azalması təsir göstərib: “Bu iki istiqamətdə azalma ümumi qeyri-neft ixracatının azalmasına gətirib çıxardır. Xüsusən də daha çox məhsul ixrac etdiyimiz bazarlarda alıcılıq qabiliyyəti, həmin ölkələrin milli valyutalarının məzənnələrindəki dəyişikliklər ixrac dövriyyəsinə təsir göstərir. Qlobal olaraq bütövlükdə regionda inflyasiya meyllərinin səngiməsini görürük ki, bu da dəyər ifadəsində qeyri-neft-qaz məhsullarına təsir edir”.
Ekspert vurğulayıb ki, Azərbaycanın qeyri-neft ixracatının 55 faizi Rusiya və Türkiyənin payına düşür: “Ona görə qeyri-neft ixracatının həcminin artırılması prioritet olmaqla yanaşı, həm də ixrac bazarlarının şaxələndirilməsi çox vacibdir. Nəticə etibarı ilə ixrac bazarlarının şaxələndirilməsi yeni bazarlara, Avropa İttifaqı, Körfəz bazarlarına daha çox qeyri-neft məhsullarının ixrac edilməsidir”. Məlumdur ki, dünyanın əksər inkişaf etmiş ölkələrində ixrac bir sıra vasitələrlə dəstəklənir və təşviq edilir. Müasirləşməni strateji hədəf seçən Azərbaycan da məhz qabaqcıl ölkələrin təcrübəsindən bəhrələnməyə çalışır. Ölkəmizdə ixracın səmərəli təşviqi mexanizmi işə salınıb. Ümumiyyətlə, ölkənin ixrac imkanlarının genişləndirilməsi məqsədilə həyata keçirilən tədbirlərin spektri kifayət qədər genişdir. Xarici ölkələrdə yaradılan logistik mərkəzlər, ticarət evləri də ixracın təşviqində müsbət rol oynayır. Artıq ayrı-ayrı ölkələrdə müvafiq struktur uğurla fəaliyyət göstərir. İxrac coğrafiyasının genişləndirilməsi, satış bazarlarının araşdırılması da qarşıda duran vacib məsələlərdəndir. Satış bazarları ilə əhatə olunması və müasir yol-nəqliyyat infrastrukturunun qurulması ölkəmizin böyük üstünlüyüdür. Azərbaycan aqrar məhsullarının Yaxın Şərqə ixracını genişləndirə, eləcə də Avropaya ixrac edə bilər. Şübhəsiz ki, bu məsələdə qabaqcıl texnologiyalardan və idarəetmə təcrübəsindən səmərəli yararlanmaq böyük əhəmiyyətə malikdir. Bundan başqa, ölkədə hökm sürən siyasi və makroiqtisadi sabitlik, investorların hüquqlarının qorunması, əlverişli coğrafi mövqe, zəngin təbii ehtiyatlar, yüksək ixtisaslı işçi qüvvəsi Azərbaycanı xarici sərmayələr üçün ən cəlbedici dövlətlərdən biri kimi tanıdır. Bundan istifadə edib qeyri-neft sektorunun inkişafını daha dinamik hala gətirmək olar.
Ramil QULİYEV
