Brüssel görüşünün ŞOK GİZLİNLƏRİ üzə çıxdı - Ermənistan tam sürətlə silahlandırılır...

Cari il aprelin 5-də Brüsseldə Avropa İttifaqı və ABŞ-ın Ermənistanla üçtərəfli sammiti ilə bağlı meydana çıxan məlumatlar onun regionda qeyri-sabitliyə xidmət etməsi barədə səslənən fikirlərin tamamilə həqiqəti əks etdirdiyini göstərir. Bu xüsusda “Caliber.az” portalının diplomatik dairələrdəki mənbələrə istinadən verdiyi məlumat olduqca maraqlı bir mənzərəni üzə çıxarır.

Həmin məlumatda göstərilir ki, ABŞ İrəvana Strateji Müdafiə İcmalının aparılması və Ermənistan üçün yeni hərbi doktrina hazırlanması üçün ekspert dəstəyi verəcək. Qeyd olunur ki, bu məqam Ermənistanla ABŞ arasında hərbi əməkdaşlığın əhəmiyyətli dərəcədə dərinləşməsindən xəbər verir: “Strateji müdafiə baxışı və yeni hərbi doktrinanın hazırlanması təkcə cari müdafiə strategiyalarının baxılmasını deyil, həm də Ermənistanın milli təhlükəsizlik məsələlərinə yanaşmasının tamamilə yenidən nəzərdən keçirilməsini nəzərdə tutur. ABŞ-ın təmsil etdiyi Ermənistanın Qərb tərəfdaşları öz təhlükəsizlik qüvvələrinin bütün aspektlərini və potensial zəifliklərini qiymətləndirməli, həmçinin erməni tərəfinə yeni geosiyasi reallıqlara və maraqlara uyğun doktrina formalaşdırmağa kömək etməli olacaqlar. Qeyd etmək vacibdir ki, hərbi doktrinada bu cür dəyişikliklər ABŞ-ın aktiv maliyyə və texniki dəstəyi ilə müşayiət olunacaq ki, bu da Qərbin Cənubi Qafqazda sabitliyə təsir edən proseslərdə fəal iştirak etmək istəyini təsdiqləyir. Deməli, görüşdə açıqlanan 65 milyon dollar aysberqin görünən hissəsidir. İkitərəfli hərbi əməkdaşlıq Planlaşdırma və Tədqiqat Prosesi (PARP) və Əməliyyat İmkanları Konsepsiyası (OCC) vasitəsilə tərəfdaşlığın məqsədlərinin həyata keçirilməsində Ermənistanın NATO ilə əməkdaşlığına uyğunlaşdırılacaq. Planlaşdırma və Tədqiqat Prosesi və Əməliyyat İmkanları Konsepsiyası NATO ilə tərəfdaş ölkə əməkdaşlığının əsas elementlərindəndir. PARP tərəfdaşlara müdafiə məqsədlərinə nail olmaqda kömək etmək və ordularının NATO ilə qarşılıqlı fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq üçün nəzərdə tutulub. Bu, tərəfdaş ölkələrə birgə əməliyyatlarda daha səmərəli iştirak etməyə imkan verir. Əməliyyat İmkanları Konsepsiyası tərəfdaş hərbi qüvvələrin NATO standartlarına cavab verməsi və Alyansın əməliyyatlarında səmərəli əməkdaşlıq edə bilməsi üçün onları inkişaf etdirmək və qiymətləndirmək məqsədi daşıyır.

ABŞ-la yeni sazişlər kontekstində Ermənistanın bu proqramlar çərçivəsində əməkdaşlığı əhəmiyyətli dərəcədə intensivləşəcək. Bu, təkcə NATO ilə hərbi əlaqələrin dərinləşdirilməsi deyil, həm də Ermənistan silahlı qüvvələrinin qarşılıqlı fəaliyyət və hazırlıq səviyyəsinin yüksəldilməsi deməkdir. Artan əməkdaşlığa NATO təlimlərində daha çox iştirak, qabaqcıl texnologiyaların əldə edilməsi və təcrübə mübadiləsi daxil ola bilər ki, bu da öz növbəsində Ermənistanın hərbi potensialını gücləndirməyə kömək edir. Birləşmiş Ştatlar Ermənistanın hərbi və müdafiə qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etdirmək, İranla sərhədə xüsusi diqqət yetirməklə, sərhəd nəzarətini və təhlükəsizliyi gücləndirmək üçün lazımi yardım göstərəcək. Hadisələrin bu cür inkişafı, ABŞ-ın geosiyasi ambisiyalarını nəzərə alsaq, təəccüblü deyil və kifayət qədər gözlənilən idi. Bu, Ermənistan-İran sərhədinin Rusiya sərhədçiləri tərəfindən mühafizəsi kontekstində xüsusilə aktualdır. Açığı, söhbət ABŞ-ın Ermənistan ərazisindən kəşfiyyatı üçün məhdudlaşdırıcı amil olan Rusiya sərhədçilərinin yaxınlaşan dəyişdirilməsindən gedir. Bu baxımdan İranın reaksiyası maraq doğurur. Ehtimal etmək lazımdır ki, İranın ali rəhbərinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayətinin ABŞ və NATO-nun regionun işlərinə qarışmaq istəməsi ilə bağlı son bəyanatından da göründüyü kimi, Tehran İrəvanın oyununu anlayıb. Vilayətinin sözlərinə görə, NATO-nun Brüsseldə keçirilən sammiti çərçivəsində bəyan edilmiş məqsəd “sülhün bərqərar olması” olduğu halda, Qafqaz regionunun işlərinə qeyri-qanuni müdaxilə barədə qərar qəbul edilib. "Bu davranış göstərir ki, bu qrup ölkələr gərginliyi artırmaq istəyir və region ölkələrinin təhlükəsizliyi və müstəqilliyi bahasına hərbi mövcudluğa bəhanə yaradır", - İranın ali rəhbərinin müşaviri bildirib. Bununla belə, sual açıq qalır: Vilayətinin sözünün ardınca nə gələcək? Zaman göstərəcək.

ABŞ Ermənistanın KTMT-nin Birgə Hava Hücumundan Müdafiə sisteminə inteqrasiyasını nəzərə alaraq, hava qüvvələrinin və hava hücumundan müdafiə imkanlarının yerində qiymətləndirilməsi üçün Ermənistana analitik qruplar göndərəcək. ABŞ hava hücumundan müdafiə sistemi ilə bağlı Ermənistanla hərbi əməkdaşlıq strukturunun dəyişdirilməsində maraqlıdır. Amerika qiymətləndirmə qruplarının Ermənistana göndərilməsi ölkənin KTMT-nin hava hücumundan müdafiə sisteminə davamlı inteqrasiyasını nəzərə almaqla Ermənistanın HHQ və hava hücumundan müdafiəsini yenidən qiymətləndirməyə və yenidən təşkil etməyə yönəlmiş strategiyanın bir hissəsidir. Bu addım ABŞ-ın Rusiya və KTMT-nin regionda təsirini azaltmaq istəyinin daha geniş kontekstinə uyğun gəlir. Bu işin müəyyən hissəsi artıq aparılır, bunu Fransanın Ermənistana gətirdiyi radar sistemləri də sübut edir. Bu kontekstdə ABŞ Rusiyanın İrəvana hərbi təsirini azaltmaq üçün nəzərdə tutulmuş Ermənistanın hava hücumundan müdafiəsini gücləndirmək üçün texnologiya, təlim və dəstək verməklə əsas rol oynamağı planlaşdırır. Birləşmiş Ştatlar Ermənistanın qabaqcıl hərbi texnika və yeni texnologiyalara çıxışını asanlaşdırmaq üçün Xarici Hərbi Maliyyələşdirmə (FMF) vəsaiti ayıracaq. Xarici Hərbi Maliyyələşdirmə proqramı ABŞ-ın müttəfiqlərinə və tərəfdaşlarına avadanlıq, təlim və digər hərbi ehtiyaclar üçün qrantlar və ya kreditlər verməklə dəstək olmaq üçün nəzərdə tutulmuş əsas ABŞ xarici siyasət alətidir. Bu proqram qəbul edən ölkələrin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsinə və hərbi qarşılıqlı fəaliyyətin artırılmasına kömək edir. ABŞ FMF vasitəsilə Ermənistanın müasir hərbi texnologiyalara və yüksək texnologiyalı avadanlıqlara çıxışını asanlaşdırmaq niyyətindədir. Bu, öz növbəsində, təkcə hərbi infrastrukturun təkmilləşdirilməsini deyil, həm də Ermənistan ordusunun əməliyyat imkanlarının artırılmasını nəzərdə tutur. FMF vasitəsilə maliyyənin təmin edilməsi Birləşmiş Ştatların daxili və xarici təhlükəsizliyini dəstəkləməklə yanaşı, Ermənistanla strateji tərəfdaşlığını gücləndirmək istəyini vurğulayır. ABŞ Silahlı Qüvvələri qarşılıqlı fəaliyyətin təmin edilməsi üçün Ermənistan Silahlı Qüvvələri ilə birgə hərbi təlimlərdə iştirak edəcək. ABŞ və Ermənistanın birgə hərbi təlimləri iki ölkənin hərbi birləşmələri arasında qarşılıqlı fəaliyyət səviyyəsini yüksəltmək məqsədi daşıyır. Bu cür fəaliyyətlərin məqsədi, xüsusən də potensial münaqişə vəziyyətlərində birgə əməliyyatlar üçün vacib olan qarşılıqlı fəaliyyətə nail olmaqdır. Bu əməkdaşlıq Ermənistan hərbçilərinə yeni taktika və texnologiyalara yiyələnməyə imkan verəcək, həmçinin NATO ilə sıx əməkdaşlığı təmin edərək, ünsiyyət bacarıqlarını və prosedurlarını təkmilləşdirəcək. Təlim həm də Ermənistan ordusunun ümumi döyüş qabiliyyətini təkmilləşdirmək üçün platforma təmin edəcək. ABŞ Beynəlxalq Hərbi Təhsil və Təlim (IMET) proqramı vasitəsilə Ermənistanın müdafiə qabiliyyətini gücləndirəcək. ABŞ bütün Ermənistan ərazisində GPS texnologiyasının geniş tətbiqini sürətləndirməyə çalışacaq...

Avropa İttifaqı Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə dəstək məqsədilə Avropa Sülh Fondu çərçivəsində yardım paketini qəbul edəcək. Bu paket Ermənistanın müdafiə sektorunda milli təhlükəsizliyini, sabitliyini və dayanıqlığını gücləndirmək məqsədi daşıyır. O, həmçinin, əməliyyat səmərəliliyini artıracaq, Aİ və NATO standartlarına uyğunluğu sürətləndirəcək və Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin qarşılıqlı fəaliyyətini təmin edəcək. Yardım paketi, həmçinin, Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Aİ-nin Ümumi Təhlükəsizlik və Müdafiə Siyasəti (CSDP) çərçivəsində əməliyyat və missiyalarda iştirak imkanlarını gücləndirmək məqsədi daşıyır. Əldə etdiyimiz məlumatlara görə, Avropa Sülh Fondu vasitəsilə Ermənistana yardım paketinin qəbulu məsələsində artıq Avropa İttifaqında konsensus əldə olunub. Dəstək verilməsi barədə qərar qəbul edilib ki, bu da Aİ ilə Ermənistan arasında müdafiə sahəsində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsində mühüm addımdır. Bu yardım paketi bir neçə əsas sahəyə yönəlib: Ermənistanın milli təhlükəsizliyinin və hərbi potensialının artırılması, əməliyyat hazırlığının təkmilləşdirilməsi və həm Aİ, həm də NATO standartlarını özündə əks etdirən standartlara uyğunluq. Aİ-nin bu qərarı həm də Ümumi Təhlükəsizlik və Müdafiə Siyasəti çərçivəsində Ermənistan və Aİ arasında daha sıx əməkdaşlığı stimullaşdırmaq məqsədi daşıyır. Buna görə də qərar Aİ-nin xüsusilə cari geosiyasi çağırışlar fonunda Avropanın şərq sərhədlərində öz təsirini və təhlükəsizliyə cəlb olunmasını gücləndirmək üçün strateji istəyini vurğulayır. Aİ və Ermənistan mütəmadi olaraq müdafiə və təhlükəsizlik məsələləri üzrə məsləhətləşmələr aparacaq. Aİ və Ermənistan arasında mütəmadi məsləhətləşmələr planlaşdırılır ki, bu məsləhətləşmələr müdafiə və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsinə yönələcək, qarşılıqlı anlaşma və koordinasiyanın gücləndirilməsi istiqamətində mühüm addımdır. Bu məsləhətləşmələr, həmçinin, Ermənistanın Avropa və transatlantik təhlükəsizlik strukturlarına daha sıx inteqrasiyasına töhfə verəcək.

Avropa İttifaqı Ermənistan hökumətinin Rusiya Federasiyası FTX Sərhəd Xidmətinin qoşunlarının Zvartnots beynəlxalq hava limanından, Ermənistan-İran sərhədindən və bütün digər beynəlxalq sərhəd məntəqələrindən çıxarılması barədə qərarını dəstəklədiyini bildirir. Avropa İttifaqının birbaşa dəstəyi ilə Paşinyan hökumətinin bu qərarı Rusiyanın Ermənistan ərazisində mövqeyini zəiflətmək üçün ilk konkret, nəzərəçarpacaq addım idi... Rusiya sərhəd qoşunlarının beynəlxalq hava limanı və İranla sərhəd kimi mühüm mövqelərdən çıxarılması regionda Avro-Atlantik təsirinin genişlənməsinə şərait yaradacaq...

Aİ və Ermənistan Rusiya Federasiyasının Ermənistandakı hərbi obyektlərinin statusunu onların 2044-cü ilə qədər mövcudluğunu nəzərdə tutan hazırkı sazişi nəzərə alaraq nəzərdən keçirib. Son zamanlar Avropa İttifaqı və Ermənistan Ermənistan ərazisindəki Rusiya hərbi bazalarının gələcəyi ilə bağlı müxtəlif variantları kənarda fəal şəkildə müzakirə edir ki, bu da Brüssel görüşündə öz əksini tapıb. Rusiya hərbi kontingentinin Ermənistan ərazisindən çıxarılması Aİ və ABŞ-ın erməni siyasətində strateji hədəflərdən biridir və müxtəlif ssenarilər, o cümlədən 102-ci hərbi kontingentin ətrafında gərginlik ocağı yaradılması nəzərdən keçirilir. 

Beləliklə, Rusiya hərbi bazası və Rusiya hərbi qulluqçularının Ermənistan Respublikasında olması ilə bağlı məsələlərin aktiv müzakirəsi artıq Rusiya Federasiyasının 102-ci hərbi bazasının mövcudluğu haqqında sazişin müddətinin başa çatmasından xeyli əvvəl başlayıb. Aİ və Ermənistan İrəvanın Rusiya hərbi texnikası və texnologiyasından asılılığının azaldılması, eləcə də Rusiya tərəfindən verilən hərbi təhsil və təlimdən asılılığın azaldılması zərurətini müzakirə ediblər... Aİ və Ermənistan Aİ-nin Ermənistandakı missiyasının (EUMA) uzunmüddətli mövcudluğunu təmin etmək və işçilərin əhəmiyyətli dərəcədə artırılması hesabına onun funksiyalarını genişləndirmək üçün əməkdaşlıq edəcək. KİV-də dəfələrlə Aİ-nin Ermənistandakı missiyasının monitorinq funksiyaları ilə məhdudlaşmayacağı, həm də NATO ölkələrinin (və ya bir konkret ölkənin) tamhüquqlu hərbi bazasına çevrilmək potensialına malik olması barədə məlumatlar yayılıb. Missiya heyətinin əhəmiyyətli dərəcədə artırılması və onun funksiyalarının genişləndirilməsi bu perspektivi gücləndirir. Bundan əlavə, ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Kristina Kuinnin bu yaxınlarda bəyan etdiyi kimi, Vaşinqton hələlik Aİ missiyasına qoşulmağı müzakirə etməyib, lakin gələcəkdə bu ehtimalı da istisna etmir. Hadisələrin bu cür inkişafı mütləq Ermənistan ərazisində qeyri-regional mövcudluğun güclənməsinə gətirib çıxaracaq... Aİ Ermənistana Azərbaycanla sərhəddə müdafiə infrastrukturunun, o cümlədən mühəndis istehkamlarının yaradılmasında yardım edəcək.

Aİ-nin Azərbaycanla şərti, hələ razılaşdırılmamış sərhədin tamhüquqlu cəbhə xəttinə çevrilməsində, o cümlədən mühəndis istehkamlarının inşasında və çoxsaylı atəş mövqelərinin yaradılmasında Ermənistana yardımını İrəvanı yeni qarşıdurmaya itələməkdən başqa bir şey kimi xarakterizə etmək çətindir. Ermənistan və Aİ-nin sülh təşəbbüslərinə dəstək bəyanatlarına baxmayaraq, praktikada bu cür addımlar Azərbaycana qarşı potensial hücumlar üçün tramplin yaradılması kimi qiymətləndirilə bilər. Yada salaq ki, Ermənistan Azərbaycana qarşı öz Konstitusiyasında təsbit olunmuş ərazi iddialarından hələ də əl çəkməyib. Bu ölkənin Azərbaycana qarşı ekspansionist niyyətlərini institusional olaraq rədd etməsinə istinad etmədən hər hansı güclənməsi münaqişəni qızışdırmaq və sülh prosesini pozmağa bərabərdir. Aİ və Ermənistan sərhəd təhlükəsizliyi və nəzarət məsələlərində Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhəd qoşunları və Avropa İttifaqının Xarici Sərhəd Təhlükəsizliyi Agentliyi vasitəsilə əməkdaşlıq edəcək. Aİ və Ermənistan arasında Frontex ilə qarşılıqlı fəaliyyət vasitəsilə sərhəd təhlükəsizliyi sahəsində əməkdaşlıq region ölkələrinin maraqlarına qarşı yönəlmiş növbəti addım kimi qiymətləndirilə bilər... Aİ-yə üzv dövlətlər və ABŞ yeni yaradılmış Ermənistan Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin təlimi və təchizatında yardım təklif edəcək, Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinin potensialını və təlim imkanlarını artıracaq. Ermənistanın bu sahədə əhəmiyyətli texniki və ekspert dəstəyi alacağı gözlənilir ki, bu da Ermənistanın yeni yaradılmış Xarici Kəşfiyyat Xidmətinə öz əməliyyat imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirməyə imkan verəcək... Ermənistanın Kompüter Təhlükəsizliyə Müdaxilə Qrupunun (CERT) və Kompüter Təhlükəsizliyi və İnsidentlərə Müdaxilə Qrupunun (CSIRT) strateji imkanlarını gücləndirmək üçün Aİ-Ermənistan kiber dialoqu başlayacaq...ABŞ və Avropa İttifaqı Metsamor Atom Elektrik Stansiyasının sökülməsində Atom Elektrik Stansiyalarının Deaktivasiyası Proqramı (DNPP) vasitəsilə Ermənistana kömək edəcək. Metsamorun fəaliyyəti dayandırıldıqdan sonra yeni atom elektrik stansiyalarının inkişafı üçün maliyyə ayrılacaq. ABŞ və Aİ açıq şəkildə Ermənistana Metsamor AES-in ləğvi və yeni nüvə enerjisi layihələrinin inkişafı vasitəsilə enerji təhlükəsizliyini gücləndirməyə kömək etməyə hazırlaşır. Bu, nəinki köhnəlmə obyekti ilə bağlı potensial ekoloji və texnoloji risqləri minimuma endirməyə kömək edir, həm də Ermənistanın Rusiyanın enerji resurslarından asılılığını azaltmağa yönəlib... ABŞ və Avropa İttifaqı Ermənistanın müdafiə və təhlükəsizlik davamlılığı proqramının həyata keçirilməsini əlaqələndirmək üçün birgə hərbi və müdafiə işçi qrupu yaradacaq... Sonda bir neçə əsas məqama diqqət yetirmək istərdik. Ötən gün ABŞ-ın İrəvandakı səfiri Kristina Kuinn səfirlikdə Ermənistan Müdafiə Nazirliyi ilə fəal əməkdaşlıq edəcək hərbi məsləhətçinin də çalışacağını bəyan edib. Ermənistan da ABŞ-dan zirehli təcili yardım maşınları istəyib və çox güman ki, onları tezliklə alacaq. Baxmayaraq ki, artıq qeyd etdiyimiz kimi, Brüsseldə keçirilən görüş ərəfəsində müxtəlif səviyyələrdə rəsmi Bakını əmin etməyə çalışıblar ki, ABŞ-Aİ-Ermənistan danışıqlarında hərbi komponent “ümumiyyətlə” yoxdur... Brüsseldə razılaşdırılan bir mühüm məqamı vurğulamaq lazımdır: Aİ və ABŞ Ermənistana öldürücü silahların verilməsinə dair razılığa gəliblər. Üstəlik, hücum silahlarının tədarükü gözlənilir. Nəticədə İrəvan Qərbin Gürcüstana belə vermədiyini və uzun illər Ukraynaya verməkdən imtina etdiyini alacaq”. Bununla yanaşı qeyd edilir ki, Ermənistan ordusunun NATO standartlarına tam uyğunlaşdırılması, bu ölkənin Silahlı Qüvvələrindəki rus hərbçilərinin və rusiyapərəst elementlərin Ermənistandan sıxışdırılması da diqqət mərkəzində olacaq.

Tahir TAĞIYEV