ABŞ Azərbaycanı niyə vurur - şok geosiyasi səbəblər...

ABŞ və Azərbaycan arasında cərəyan edən proseslər bir daha təsdiqlədi ki, dünyanın bir sıra ölkələrindən fərqli olaraq, Vaşinqtonun Bakıya qarşı da təzyiq siyasəti işlək olmayacaq. Azərbaycan buna müqavimət göstərəcək imkanlara malik ölkədir. 

Elə bu səbəbdən Bakı ABŞ Konqresində ölkəmizlə bağlı dinləmələrə sərt reaksiya verərək, qərəzli yanaşmanı qəbul etməyəcəyini nümayiş etdirdi.

Xatırladaq ki, ABŞ dövlət katibinin köməkçisi Ceyms O’Braynın Nümayəndələr Palatasının Xarici İşlər Komitəsinin Avropa üzrə alt komitəsinin dinləmələrində səsləndirdiyi birtərəfli və qərəzli fikirlər Bakının sərt reaksiyasına səbəb olub. Ceyms O’Brayn deyib ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh sazişi əldə edilməyənədək, Azərbaycanla münasibətlər əvvəlki səviyyədə olmayacaq. Diplomat Azərbaycanın sentyabrın 19-da Qarabağda keçirdiyi antirerror əməliyyatlarlarından sonra ABŞ-ın Azərbaycana hərbi yardımı dayandırdığını və bir neçə yüksək səviyyəli görüşü ləğv etdiyini deyib. Rəsmi Bakı Ceyms O’Braynın hesabatını birtərəfli və qərəzli hesab etdiyini deyərək, onun fikirlərini səmərəsiz, əsassız və qəbuledilməz kimi qiymətləndirib. Azərbaycan dinləmələrdən sonra, həmçinin, Ermənistanla sülh danışıqlarının Vaşinqton platformasından imtina etdiyini və yüksək səviyyəli ABŞ rəsmilərinin Bakıya mümkün səfərlərini yersiz saydığını bildirib. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi isə deyib ki, ABŞ-dan verilən belə açıqlamalar regionda sülh və təhlükəsizliyi sarsıdır. ABŞ rəsmiləri dinləmələrdə bildiriblər ki, ABŞ-da Azərbaycana birbaşa yardımları qadağan edən, “907-ci düzəliş” kimi tanınan qanunun tətbiqini dayandıran qərarın müddətini uzatmayacaqlar. Azərbaycan bunu bədxah addım kimi qiymətləndirib və ABŞ-ın yadına Əfqanıstanı tərk edən sonuncu tərəfdaş ölkə olduğunu salıb. Xatırladaq ki, Birinci Qarabağ müharibəsindən sonra ABŞ Konqresinin ”Azadlığa Dəstək Aktı”na 907-ci düzəlişi edilib ki, bu da bu ölkədən Azərbaycana birbaşa yardımları qadağan edir və hər il ABŞ prezidentinin qərarı ilə bu sənədin tətbiqi müvəqqəti dayandırılırdı. Dinləmələrdə isə ABŞ dipomatları deyiblər ki, regionda Rusiya və İranın iştirakı ilə təhlükəsizlik təminatı stabil deyil və Ermənistanla Azərbaycan üçün arzuolunan deyil. Rəsmi Bakı isə dinləmələri və səsləndirilən çıxışları Azərbaycanla ABŞ arasında ikitərəfli və çoxtərəfli formatlarda münasibətlərə zərbə kimi qiymətləndirir.  Burada geosiyasi faktor da öz sözünü deyir. Son vaxtlar ABŞ və Avropa İttifaqı rəhbərliyindən səslənən bəyanatlarda Ermənistanın hakimiyyətinin gücləndirilməsinə, iqtisadi müstəqilliyin təmin olunmasına, ordu quruculuğuna, ticarətin saxələndirilməsinə və siyasi islahatların aparılmasına dəstək ifadə edilir. Ermənistana bu istiqamətlərdə maliyyə, təlim, planlaşdırma sahələrində kömək vəd edilir, siyasi dəstək dilə gətirilir. Ekspertlərin  fikrincə, bu fonda Konqresdə dinləmələr vasitəsilə və avropalı diplomatların bəyanatları ilə Ermənistan siyasi cəhətdən motivasiya olunur. Bu da Ermənistanla Rusiya arasında münasibətlərin pisləşməsinə səbəb olur, birincini Moskva ilə qarşıdurmaya razı olmağa sövq edir. Siyasi təhlilçi Fuad Şahbazova görə isə, ABŞ Rusiyanın Qafqazdan çıxmasını istəyir: “Rusiyanı Qafqazdan çıxarmağın indi ən yaxşı yolu Ermənistan-Rusiya münasibətlərinin korlanmasına daha çox töhfə verməkdir. Son vaxtlar ABŞ və Avropa rəsmilərinin Ermənistana tərif dolu komplimentlər yağdırması ondan irəli gəlir ki, onlar Ermənistanın Rusiya ilə münasibətlərinin daha da korlanmasına nail olsunlar”. Onun sözlərinə görə, ABŞ Qafqaza girib buradan Mərkəzi Asiyaya getmək və qısa yol olaraq, Cənubi Qafqazdan istifadə etmək istəyir. Təhlilçi hesab edir ki, buna görə də ABŞ Qafqazda əsas oyunçular olan Rusiya və İranın təsirlərinin olmamasını və ya minimum olmasını istəyir. Amma Ermənistanın xoşuna gəlmək üçün Azərbaycanı əsassız yerə tənqid etmək ABŞ-ın regionda mövqeyini zəiflədir.

Qeyd edək ki, son üç ildir Ermənistan etiraz etdiyindən, Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi marşrutunun  İrandan keçən digər bir marşrutla əvəzlənməsi işləri başlayıb. ABŞ-dakı son dinləmələrdən belə məlum olur ki, bu ölkə son Azərbaycan-İran tranzit marşrutu müqaviləsindən narazıdır. Elə Ceyms O’Brayn  da  Konqresdə deyib ki, sülhün iqtisadi faydaları ola bilər və bu, region ölkələrinin beynəlxalq ticarət yoluna çıxışına şərait yaradar. O, bu yolun İrandan keçməsini uğurlu saymayıb və sadəcə seçimlərdən biri kimi qiymətləndirib. Azərbaycan XİN bu bəyanata sərt reaksiya verib və deyib ki, İranla Naxçıvan Muxtar Respublikasına marşrutla bağlı müqavilə Azərbaycanın suveren hüququdur. Ekspertlərə görə, ABŞ-ın Azərbaycana hərbi yardımı dayandırmasının da ciddi təsiri olmayacaq. Belə ki, hərbi yardım ən həssas dövr olan 1991-ci ildən 2001-ci ilə qədər ayrılmayıb və 2023-cü ildə də onun dayandırılmasının rəsmi Bakı üçün ciddi nəticələri olmayacaq. Dinləmələrdə səsləndirilən fikirlər Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh danışıqlarına birbaşa təsir edib. Rəsmi Bakı deyib ki, noyabrın 20-də Vaşinqtonda keçirilməsi təklif olunan Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri arasında görüşün baş tutmasını mümkün hesab etmir. Təhlilçilər hesab edirlər ki, Ermənistan Rusiya ilə münasibətlərinin soyuqluğu və etimad əskikliyinə görə Moskva formatında sülh danışıqlarından boyun qaçırır. Brüssel formatında isə Azərbaycan Fransanın iştirakına görə könülsüz davranır. Azərbaycan Fransanın Ermənistanı silahlandırmasını və Azərbaycana qarşı siyasi addımlarını əsas gətirərək onun neytral mövqeyini qəbul etmədiyini bildirir. Sülh danışıqları üçün Vaşinqton platforması bu dinləmələrdən sonra ən azı hələlik mümkünsüz görünür. Vaşinqton platformasında irəliləyiş üçün Azərbaycan hökuməti bundan öncə də ABŞ-a hiss etdirib ki, bu ölkənin rəsmiləri Qarabağın Azərbaycan ərazisi olduğunu açıq bəyan etmədiyi təqdirdə bu formatda da pauza yaranacaq. İndi Azərbaycan tələb edir ki, Avropa və ABŞ rəsmiləri bəyanatlarında və nitqlərində Qarabağın Azərbaycan ərazisi olduğunu açıq-aşkar desinlər. Yalnız ondan sonra Azərbaycan Vaşinqton formatına yenidən maraq göstərə bilər. Amma ABŞ rəsmlərinin indiki ritorikası altında Azərbaycanın ora gedib Vaşinqton formatında sülh danışıqları aparması zəif ehtimaldır. Bundan itirən isə ABŞ-dır.

Tahir TAĞIYEV