ABŞ-ın dünya siyasətində rolu dəyişir - Prezident seçkilərindən çox şey asılı olacaq...
Dünya nizamına hələ də böyük ölçüdə təsir edə bilən ABŞ-da indi ən çox diqqət çəkən məsələlərdən biri cari ilin noyabrında keçiriləcək prezident seçkiləridir. Məsələ burasındadır ki, seçkilərdə hər administasiya fərqli xarici siyasət yürüdür və bu, Azərbaycanın yerləşdiyi Cənubi Qafqaza münasibətdə də özünü göstərir.
Son vəziyyət artıq ABŞ-da seçki yarışının kimlər arasında gedəcəyini müəyyənləşdirib. ABŞ-ın indiki prezidenti Co Bayden artıq Demokratların güman edilən namizədi oldu. Sabiq prezident Donald Tramp isə Respublikaçılar partiyasından nominasiyanı qazanmaq üçün tələb olunan nümayəndə sayını təmin edib. Bu da onların noyabrda keçiriləcək seçkidə 2020-ci ildə olduğu kimi rəqib olacaqları deməkdir. Həm Tramp, həm də Bayden Corciya, Missisippi və Vaşinqton ştatlarında ilkin səsvermədə qalib gələrək, müvafiq partiyalarından nominasiya üçün kifayət qədər nümayəndə qazanıb. Bayden bu ştatlarda keçirilən səsverməyə qədər rəsmi olaraq Demokratların gözlənilən namizədi olmaq üçün tələb olunan 1968 nümayəndə heyətindən 102 daha az nümayəndə heyəti var idi. Trampın isə Respublikaçılar partiyasından nominasiyanı qazanmaq üçün lazım olan 1215 nümayəndədən 137 nümayəndə çatışmazlığı vardı. Bayden Demokratların namizədi olmaq üçün simvolik rəqabətlə üzləşirdi. Bu arada isə Tramp praymerizlərdə bir neçə Respublikaçını, o cümlədən sabiq BMT səfiri Nikki Heyli və Florida qubernatoru Ron DeSantisi məğlub edib. Digər namizədlər, o cümlədən, Trampın sabiq vitse-prezidenti Mayk Pens Trampın Respublikaçı seçicilər arasında açıq-aydın üstünlüyü fonunda aylar öncə namizədliyini geri çəkib. Indi hər iki namizəd, partiyalarının rəsmi nominasiyaları olmadan belə, seçkidən səkkiz ay öncə tam seçki kampaniyası əhvalındadır. Bayden ötən həftə illik hesabat məruzəsində Trampın adını çəkmədən, 13 dəfə sələfini tənqid edib və Trampın ikinci prezidentlik dövrünün necə görünəcəyinə dair distopik bir mənzərə yaradıb. Tramp 81 yaşlı Baydenin yaşını lağa qoyub, baxmayaraq ki, özü ondan sadəcə dörd yaş kiçikdir: “Mən onun namizəd olacağını güman edirəm. Mən onun yeganə rəqibiyəm, həyatın özündən başqa”. Erkən rəy sorğularının əksəriyyəti Trampın cüzi fərqlə Baydendən öndə olduğunu göstərir və seçkidə mühüm rol oynayan ştatlardakı rəy sorğuları da noybarın 5-də keçiriləcək ümummilli səsvermənin nəticəsini müəyyən edə bilər. Ancaq Tramp 91 ittiham üzvə dörd cinayət işi ilə üzləşir və onlardan birinin martın 25-də başlaması gözlənilir. Digər məhkəmə işlərindən hər hansı birinin seçkidən əvvəl baş tutub-tutmayacağı qeyri-müəyyəndir, lakin bəzi sorğu iştirakçıları, Tramp ittihamlardan hər hansı birinə görə təqsirli bilinəcəyi təqdirdə, ona səs verməyəcəklərini bildiriblər.
Xatırladaq ki, ABŞ-da prezident xalqın səsverməsi ilə seçilmir. Bunun yerinə namizədlər ayrı-ayrı ştatlarda səsvermənin nəticələrinə əsasən formalaşan Seçki Kollegiyasının üzvlərinin əksər səslərini almağa çalışır. Bİr neçə istisna olmaqla, hər ştatda keçirilən səsvermənin qalibi həmin ştat üzrə Seçki Kollegiyasındakı bütün səsləri qazanır. Ştatda əhalinin sayı nə qədər çoxdursa, həmin ştatda qalib gələn namizəd Seçki Kollegiyasında daha çox səs alır. Seçki Kollegiyasında ümumilikdə 538 kollegiya üzvü var. Namizədlər seçkidə qələbə qazanmaq üçün 538 kollegiya üzvünün an azı 270-nin səsini toplamalıdır. Sözsüz ki, bütün diqqətlər prezident seçkilərində kimin qalib gəldiyinə yönələcək, lakin seçicilər eyni zamanda Konqresin yeni üzvlərini - hökumətin qanunverici orqanını da seçəcəklər. Nümayəndələr Palatasındakı 435 yerin hamısının, Senatda isə 33 yerin sahibi noyabrın 5-də keçiriləcək seçkilərdə bəlli olacaq. Hazırda respublikaçılar Nümayəndələr Palatasına, demokratlar isə Senata nəzarət edirlər. Hazırda isə əsas diqqət Trampla Bayden arasında kəskin mübarizəyə yönəlib. Hər iki siyasətçi fürsət tapan kimi bir-birini ittiham edir. Əgər ABŞ-dəkı prezident seçkilərinə kimi Ukrayna təşəbbüsü ələ alsa və İsrail HƏMAS-la "Hizbullah" üzərində ciddi üstünlük əldə etsə, onda Baydenin şansı daha çox olacaq. Kiyevin geri çəkilməsi, eləcə də Təl-Əvivin məqsədlərinə çatmadan əməliyyatları dayandırması isə, əksinə, Trampın əlini gücləndirə bilər. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, Tramp, Baydendən fərqli olaraq, radikal addımlarda maraqlı olan siyasətçi deyil. O deyib ki, hakimiyyətə gəlsə, Ukraynadakı müharibəni bir günə bitirə bilər. Bundan başqa, Respublikaçılar hakimiyyətə gələrsə, ABŞ-ın NATO-dan çıxmaq məsələsi gündəmə gələ bilər. Müasir ABŞ tarixində Respublikaçılarla Demokratların adətən bir-birini əvəz etdiklərini düşünsək, bu dəfə Respublikaçıların hakimiyyətə gəlmələri mümkündür. Bu isə dünya siyasətində mütləq öz təsirini hiss etdirəcək.
Nahid SALAYEV
