İsrail sanksiyalarında islam-ərəb ölkələri vahid rəyə gələ bilmədilər. Niyə?..

Mehman İsmayılov: “Bunun pərdəarxası məqamları var”

“Ərəb və müsəlman ölkələrinin liderləri İsrailin Qəzza zolağında keçirdiyi hərbi əməliyyatı qətiyyətlə pisləyib və onun dərhal dayandırılmasını tələb ediblər”. Rusiya mətbuatının yazdığına görə, bu tələblər İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) sammitinin yekun qətnaməsində öz əksini tapıb. 

Noyabrın 11-də Səudiyyə Ərəbistanının paytaxtı Ər-Riyadda Ərəb Dövlətləri Liqasının (LAS) sammitindən sonra qurumun iclası baş tutub. “Əvvəlcə Ərəb Liqası və İƏT sammitlərinin ayrı-ayrılıqda, müvafiq olaraq noyabrın 11 və 12-də keçiriləcəyi güman edilirdi. Bu sammitlərin birləşdirilməsi qərarı “Qəzza zolağında baş verən müstəsna hallar nəzərə alınmaqla” qəbul edilib. Bundan əlavə, hadisələrin birləşməsi ona görə baş verdi ki, bütün ölkələrin liderləri “davam edən böhranla bağlı kollektiv mövqe inkişaf etdirməyin vacibliyini dərk etdilər”-deyə media yazıb.

Vedomosti.ru-ya görə, Ərəb-İslam sammitində iştirak edən ölkələr İsraili Qəzza zolağında hərbi cinayətlər törətməkdə ittiham ediblər. “Biz İsrailin Qəzza zolağına təcavüzünü və müharibə cinayətlərini, eləcə də müstəmləkəçi işğal hökumətinin Qəzza zolağına və Şərqi Qüds də daxil olmaqla işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilində Fələstin xalqına qarşı törətdiyi vəhşi, qeyri-insani qətliamları pisləyirik”, – yekun qətnamədə deyilir. Məlumatda qeyd olunana görə, Ərəb Liqası və İƏT ölkələri belə nəticəyə gəliblər ki, “İsraillə sülhün və normal münasibətlərin qurulmasının ilkin şərti onun bütün Fələstin və ərəb ərazilərinin işğalına son qoymasıdır”. Media yazır ki, tərəflər bir daha 4 iyun 1967-ci il sərhədləri əsasında paytaxtı Şərqi Qüds olan müstəqil Fələstin dövlətinin yaradılmasının zəruriliyinə diqqət çəkiblər.

“Ərəb və islam ölkələrinin liderlərinin İsrailin hərəkətlərini kəskin pisləməsinə baxmayaraq, tərəflər Təl-Əvivə qarşı sərt tədbirlərin görülməsi ilə bağlı razılığa gələ bilməyiblər. Əlcəzairin ərəb dövlətləri tərəfindən İsrailə qarşı sanksiyalar tətbiq etməsi təşəbbüsü rədd edilib. Təkliflər İsraili təchiz etmək üçün ərəb ölkələrindəki Amerika və digər hərbi bazalardan istifadənin qarşısının alınması, ərəb ölkələrinin İsraillə iqtisadi, hərbi və diplomatik əlaqələrinin dondurulması və təcavüzü dayandırmaq üçün Qərbə təzyiq göstərmək üçün ərəb ölkələrinin neft və iqtisadi imkanlarından istifadə etməklə hədələməkdən ibarət idi. Bu sanksiya planını Suriya, Livan, Tunis və Fələstin daxil olmaqla 10 (11)  Ərəb Liqası ölkəsi dəstəkləyib. Lakin Səudiyyə Ərəbistanı, Bəhreyn, BƏƏ və Mərakeş Əlcəzairin planına qarşı çıxdığı üçün Ərəb Liqasının üzvləri konsensusa gələ bilməyiblər”-deyə vedomosti.ru bildirib. 

İsrailə qarşı sanksiyalar məsələsində islam ölkələri vahid qərara gələ bilmədi, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Bəhreyn və Mərakeş bu sanksiya planının əleyhinə çıxıb. 

İsrailə sanksiyalar tətbiq edilməsi məsələsində islam-ərəb ölkələri nə üşün vahid rəyə gələ bilmədilər? Səbəb nə idi? 

“Ümumiyyətlə, ərəb dövlətləri, müsəlman ölkələri heç zaman bir araya gələ bilməyiblər, bu bir faktdır” 

Politoloq Mehman İsmayılov “Bakı-xəbər”ə şərhində “11-12 noyabrda Səudiyyə Ərəbistanı şahzadəsi Məhəmməd bin Salmanın təşəbbüsü ilə Ərəb Liqası dövlətləri və İƏT-in üzvü olan 57 müsəlman dövləti İsrailə qarşı vahid düşərgədən çıxış etmək məqsədilə toplaşdılar. Müzakirələr  aparıldı və Əlcəzairin prezidenti 5 maddədən ibarət bir plan irəli sürdü. Əlcəzair İsrailin silah-sursatından imtina etmək, Amerika bazalarının öz ərazilərindən istifadəsinə yol verməmək, İsrail uçaqlarının ərəb dövlətlərinin üzərindən uçmasına imkan verməmək, neft embarqosu tətbiq etmək və müsəlman dövlətlərinin Nazirlər Komitəsi kimi bir qurum yaradıb onun adından Nyu-Yorka, Vaşinqtona, Brüsselə, Cenevrəyə, Londona, Parisə səfərlər təşkil edib İsrailin Qəzza sektorunda həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatların qarşısını almaq kimi təklif irəli sürdü. Bu planı Suriya, Livan, Tunis, Fələstin, İraq, Küveyt, Oman, Liviya, Yəmən, Qətər və Əlcəzair  daxil olmaqla 10 Ərəb Liqası ölkəsi dəstəkləyib. Amma Misir, Mərakeş, Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri bu planın əleyhinə səs verməsələr də, lehinə də səs vermədilər. Bunun pərdəarxası məqamları var. Nə qədər ərəb dövlətləri çalışsalar da neft embarqosundan İsrailə qarşı istifadə etsinlər, təbii ki, bu düzgün rıçaq deyil, zamanında bunu istifadə ediblər və nəticə ala bilməyiblər. Üstəlik də Birləşmiş Ştatlar İsrailin arxasında dayanıb. İsrail ABŞ-ın Yaxın Şərqdə bir nömrəli müttəfiqidir, onun neftlə boğulması mümkün deyil. Bununla yanaşı, bizim dövlətimiz İsrailin  20 faiz neft tələbatını, Qazaxıstan isə 40 faizini ödəyir. Bu cür məsələlərdə İsrailə qarşı neft embarqosu müsbət nəticə verə biləcək mexanizm rolunu oynaya bilmir. Çünki bu tarixdə baş verib və nəticə nəticə alınmayıb. İkinci bir tərəfdən, bilirsiz ki, İsraillə Ərəb dövlətlərinin münasibətlərinin normallaşdırılması  məqsədilə ABŞ-ın başçılığı ilə “İbrahim” anlaşması deyilən plan ortaya atıldı. 2020-ci ilin sentyabrında Bəhreyn və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri Təl-Əvivlə “İbrahim” anlaşmasını   imzaladılar. Bundan sonra dekabrda buna Mərakeş qoşuldu. 2021-ci ildə isə Sudan da qoşulacaqdı. Həmasın 7 oktyabrda İsrailə qarşı həyata keçirdiyi hücum başlamadan bir az əvvəl Təl-Əvivlə Əl-Riyadın münasibətinin normallaşması, istiləşməsi məsələsi ortaya qoyulmuşdu. Ümumiyyətlə, ərəb dövlətləri, müsəlman ölkələri heç zaman bir araya gələ bilməyiblər, bu bir faktdır”-deyə qeyd etdi.

M.İsmayılov hesab edir ki, ABŞ-ın buna çox kəskin reaksiyası olacaq, çünki İordanya və Bəhreyn öz səfirlərini İsraildən geri çağırıblar, o biri müsəlman dövlətləri isə, təbii ki, hələ də qeyri-müəyyən bir mövqe nümayiş etdirirlər, yalnız çağırışlarla kifayətlənirlər: “Bu çağırışların da nəticə verməsi mümkün deyil. Konkretləşdirək ki, nə üçün bu dövlətlər -Misir, Mərakeş, Səudiyyə Ərəbistanı   və BƏƏ bu plana səs vermədilər? Birincisi, Misir İsraillə öz münasibətlərin hər zaman normallaşdırmağa çalışır. Çünki 1967 və 1973-cü il müharibəsində  uduzduqdan sonra Misir tamamilə başqa bir yol tutdu. Baxmayaraq ki, o vaxt Misirin arxasında Sovet İttifaqı kimi nəhəng bir imperiya dayanırdı, amma 6 günlük və “Axirət günü” adlandırılan müharibəni ərəb dövlətləri uduzdular. Dediyim kimi, Mərakeş və BƏƏ “İbrahim” anlaşmasına qoşulublar. Səudiyyə Ərəbistanı da bütün gücü ilə İsraillə münasibətini normallaşdırmaq yolunu tutub. Burada həm iqtisadi rıçaqlar, həm siyasi məsələlər, həm ABŞ-la olan münasibətlər aparıcı rol oynayıb ki, bu dövlətlər Əlcəzair prezidentinin irəli sürdüyü beş maddədən ibarət olan planı dəstəkləməyibər”-deyə M.İsmayılov əlavə etdi.

İradə SARIYEVA