Ermənistanın müharibə cinayətlərinin sistemli ifşası başlayıb...
Beynəlxalq sülhün sabit vəziyyəti ümumbəşəri sərvət olduğundan, bu fenomenin həm beynəlxalq aləmdə, həm də milli qanunvericilik çərçivəsində qorunmasının siyasi-hüquqi mexanizminin tətbiqi bütün dövlətlər üçün olduqca zəruidir.
Bu hal beynəlxalq sülhə təhlükə yaradan əməllərin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsindən də əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Şübhəsiz ki, sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyi əleyhinə olan cinayətlər ən təhlükəli və qəddardır. Lakin müasir dünyada belə cinayətlərin sayı artmb.
Mina terroruna görə Ermənistan fakt qarşısında qalıb
Terror aktlarının, qətllərin, əsarətin, əhalinin məhv edilməsinin və bir çox başqa faktların getdikcə artması ilə mövcud beynəlxalq vəziyyət bütün sivil dünya ictimaiyyətini bu qəbildən olan cinayətlərə qarşı ardıcıl mübarizə aparmağa məcbur edir. Ona görə də dövlətlər cinayətkarlıqla mübarizə üçün öz fəaliyyətlərini əlaqələndirməyə məcburdurlar. Belə əməkdaşlıq çərçivəsində beynəlxalq cinayətkarlıqla mübarizə və cinayət sferasında hüquqi yardımın göstərilməsi məqsədi ilə müqavilə və sazişlər bağlanır. Məhz bu fonda ictimai münasibətlərin qeyd edilən sahəsində cinayətlərin qarşısının alınması üçün birgə tədbirlər həyata keçirilir. BMT beynəlxalq cinayətlə bağlı qlobal problemlərin həlli üçün dövlətlər arasında tədbirlərin əlaqələndirilməsinə və əməkdaşlığın zəruriliyini qeyd edərək, cinayətlə mübarizənin ümumi və ortaq məsuliyyət olduğunu vurğulayıb.
Qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq cinayət hüququnun mənbələrinə aşağıdakılar daxildir: Beynəlxalq xarakterli cinayətlərə (beynəlxalq terrorizm, müharibə təbliğatı, piratçılıq və sair) qarşı mübarizə haqqında konvensiyalar; Cinayət hüququ sahəsində hüquqi əməkdaşlıq və yardımla bağlı müqavilə müddəaları; Cinayətlərə qarşı mübarizəyə səlahiyyətli beynəlxalq təşkilatlar arasında müqavilələr. Bu cür müqavilələr bağlamaqla dövlətlər beynəlxalq cinayətləri tanımaq və müəyyən etmək üzrə öhdəliklər götürürlər. Ermənistan tərəfindən törədilmiş sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlərin ifşası baxımından da Azərbaycan bütün bu yuxarıda qeyd edilənlərdən faydalanır. Ermənistan xalqımıza qarşı 1949-cu ilin Cenevrə Konvensiyasında cinayət sayılan bütün əməlləri törədib. Lakin Göyçədən Zəngəzuradək deportasiyalara, Xocalıdan Gəncəyə, Bərdəyə vurulan raket zərbələrinə və işğaldan azad olunan ərazilərdə aşkar olunan məzarlığına qədər heç birinə Haaqada hüquqi qiymət verilməyib. Minaların mülki insanların yaşadığı ərazilərdə, eləcə də yollarda, yaxud piyadalar əleyhinə basdırılmasına qarşı “Human Rights Watch”un 2011-ci ildə təsis etdiyi üzv dövlətlərdən ibarət koalisiyasından hələ heç bir reaksiya verilməyib. Burada xatırladaq ki, Ermənistan 2020-ci ilin noyabr ayından etibarən 2021-ci ilin iyun ayına qədər mina xəritəsinin mövcudluğunu inkar edib. İlk dəfə olaraq 2021-ci ilin iyun ayında beynəlxalq vasitəçilərin Ermənistana təzyiqi nəticəsində rəsmi İrəvan Azərbaycana vasitəçilər vasitəsilə mina xəritələrini hissə-hissə təqdim etməyə başlayıb. Araşdırmalar göstərir ki, işğaldan azad olunmuş ərazilər üç əsas mərhələdə minalanıb. Birinci mərhələdə düşmən 1994-cü ildə atəşkəs elan edildikdən sonra 2020-ci il sentyabrın 27-dək olan müddətdə “Ohanyan hədd”i adlanan keçmiş təmas xəttində minalanma fəaliyyətləri həyata keçirib. Bu mərhələdəki xəritələr planlı şəkildə hazırlanıb. İkinci mərhələdə 2020-ci il sentyabrın 27-dən noyabrın 9-dək Vətən müharibəsi dövründə düşmən geri çəkilərkən cığırlara, yollara və digər ərazilərə minaları kortəbii şəkildə yerləşdirib. Üçüncü mərhələdə 2020-ci il noyabrın 9-dan 2023-cü il sentyabrın 19-dək olan dövrü əhatə edir. Qarabağdakı 15 min nəfərə yaxın qanunsuz erməni hərbi birləşməsi keçmiş təmas xəttində mina zolağı yaradıb. Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin müvəqqəti yerləşdirildiyi Azərbaycan ərazilərin perimetrləri boyunca Ermənistan istehsalı olan təxminən 500 mindən çox mina basdırıldığı məlumdur. Onların da dəqiq xəritəsi var. Amma bunlar hələ də ölkəmizə təqdim olunmur. Azərbaycan beynəlxalq instansiyalarda bütün bunları ifşa edir.
Sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyinə qarşı cinayət törədənlər mütləq cəzasına çatır...
Faktdır ki, cinayətkarların məsuliyyəti qaçılmaz olmalıdır. Sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyinə qarşı cinayət törədənlər mütləq cəzasını almalıdır. Beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən hazırlanmış hüquqi normaların əsas məqsədi bəşəriyyətin sülh və təhlükəsizliyinə təhdid yaradan cinayət əməllərinin qarşısının alınmasıdır. Öz növbəsində, bu cür cinayətlərin qarşısının alınmasına profilaktik əhəmiyyət verilməlidir, çünki bu, bütövlükdə qlobal asayişin qorunmasına bərabərdir.
Beynəlxalq cinayət qanunvericiliyinin effektivliyinin artırılması qeyd olunanlar fonunda çox mühümdür. Sülh əleyhinə cinayətlər aşağıdakı əlamətlərlə xarakterizə olunur: cinayət hücumunun obyekti beynəlxalq sülh və təhlükəsizlikdir; cinayət əməlinin nəticələri sabit beynəlxalq sülhün pozulması və ya ona qarşı yaranan təhlükələr şəklində təzahür edir; beynəlxalq və ya milli səviyyədə ixtisaslaşdırılmış aktlarda ifadə edilmiş cinayət hüquq pozuntusunun olması. Bütün bunlar Ermənistanın fəaliyyətində qeydə alınıb. Aşağıdakı əməllər və ya onlardan hər hansı biri Haaqa tribunalın yurisdiksiyasına aid olan cinayətlərdir və məsuliyyətə səbəb olur: 1. Sülh əleyhinə cinayətlər, yəni: beynəlxalq müqavilələri, sazişləri və ya təminatları pozmaqla təcavüz və ya müharibəni planlaşdırmaq, hazırlamaq, başlamaq və ya aparmaq. Bu cinayət əməllərinin müəyyən hüquqi tərkibi beynəlxalq cinayət hüququnun müasir sisteminin formalaşması üçün əsas yaradır. Bu gün təcavüz sülhə qarşı cinayət kimi, yəni bir dövlətin digər suveren dövlətə qarşı silahlı güc tətbiq etməsi, ərazi bütövlüyünə və ya siyasi rejiminə qəsd etməsi, BMT Nizamnaməsini pozması kimi təsbit olunur. Qeyd etmək vacibdir ki, “təcavüz” anlayışı BMT Baş Assambleyasının 1974-cü il dekabrın 14-də qəbul etdiyi qətnamədə yer alır. Beynəlxalq cinayət hüququnda məsuliyyət aqressiv müharibəni planlaşdırarkən, hazırlayarkən, apararkən, o cümlədən təcavüz təhlükəsi ilə bağlı bəyanatlar, mesajlar, güc nümayişi kimi tədbirlər şəklində hərəkətlərə görə müəyyən edilir. 2. Təcavüzkar hərəkətlər əsasında silahlı qüvvənin tətbiqi; 3. Təcavüz aktı zamanı hərəkətlər aktiv və həqiqi silahlı olmalı, onların məqsədi dövlətin suverenliyi, ərazi bütövlüyü və siyasi müstəqilliyi olmalıdır; 4. Silahlı qüvvədən istifadə aktı BMT Nizamnaməsinin müddəalarının pozulması ilə müşayiət olunmalıdır; 5. Təcavüz komissiyası faktiki olaraq BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən təsdiqlənməlidir. Ermənistanın əməlləri bütün bunlara uyğundur. Elə bu fonda Ermənistan indi müharibə cinayətlərinə görə beynəlxalq məhkəmə instansiyalarında cavab verir.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
