Heyvandarlıqda ciddi problemlər yarandı: ət xeyli bahalaşacaq...
Azərbaycanda, xüsusən də regionlarda heyvandarlıqla məşğul olanlar ot və yem məhsullarının qiymətində artım olmasından narazılıq edir. Bildirilir ki, bu gün yoncanın bağlaması 7 manatdan bahadır, halbuki, sentyabrda 5 manat idi.
Bundan başqa, fermerlər özləri yetərincə ot yığa bilmir. Çünki quraqlıq prosesə təsir göstərib. Əvvəllər hektara 300 bağlama çıxdığı halda, bu mövsüm 60 bağlama güclə olub. Bu da otun qiymətini qaldırıb.
O da qeyd edilir ki, ətin qiymətində son dövrlərdə qeydə alınan artım da fermerlərin durumunu düzəltmir. Bir tərəfdən də Rusiyadan, Gürcüstandan iri və xırdabuynuzlu heyvanlar gətirilir. Onlar yerli heyvanlara nisbətən daha ucuz olur. Bütün bunlar yerli sort heyvandarlığın inkişafında problem yaşanmasına səbəb olur. Dövlət Statistika Komitəsinin bu ilin oktyabrında yaydığı informasiyaya əsasən, ölkədə iribuynuzlu heyvanların sayı 2 milyon 533.1 min baş olub. Xırdabuynuzlu heyvanların sayı isə 7 milyon 223.2 min baş təşkil edib. 2022-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə iribuynuzlu heyvanların sayında 4.3, xırdabuynuzlu heyvanların sayında isə 8.9 faiz azalma var. Bu ilin yeddi ayında ölkəyə 51 milyon 224 min dollarlıq diri heyvan idxalı reallaşıb. Ötən ilin eyni dövründə bu rəqəm 29 milyon 420 min dollar təşkil etmişdi. Yəni ötən illə müqayisədə artım 74 faizdən artıqdır. Bu ilin yanvar - oktyabr aylarında Azərbaycan xaricdən mal əti idxalını da 93.3 faiz artırıb. Diri heyvan idxalında Azərbaycan üçün iki əsas bazardan biri Rusiyadır. Hazırda Rusiyada inflyasiya sürətlənib. İyulda qoyun ətinin istehsalçı qiymət indeksi iyunla müqayisədə 21.3 faiz artıb. Pərakəndə satışda isə qoyun əti cari ilin birinci yarısında 9.7 faiz bahalaşıb. Bu da onu deməyə əsas verir ki, Rusiyadan diri qoyun idxalı bahalaşacaq. Heyvanların sayının azalması və qiymətinin aşağı düşməsinə baxmayaraq, rayonlarda əhalinin əksər hissəsi ətin qiymətindən narazıdır. Bir çox bölgədə mal ətinin satış qiyməti 12-16, qoyun və quzu əti 15-19 manat arası dəyişir. Ət son iki ildə ən çox bahalaşan malların sırasındadır. Təhlillərə əsasən, bahalaşmaya ilk öncə ölkə üzrə iri və xırdabuynuzlu heyvanların sayının kəskin azalması səbəb olur. Azalmaya da ilkin səbəb yemin bahalaşması hesab olunur. Rayon bazarlarında fermerlər son 10 ildə yemin qiymətində növündən asılı olaraq iki-beş dəfə arası artım olduğunu söyləyir. Həm rəsmilər, həm də fermerlər ölkədə örüş və otlaq sahələrin azalmasını əkin sahələrinin genişlənməsi ilə bağlayırlar. Statistikalar onu deməyə əsas verir ki, son illər təyinatından asılı olmayaraq əkinə yararlı bütün sahələr əkinçiliyə və bağçılığa cəlb olunur. Otlaq sahələrinin azalması kəndlinin mal-qara saxlamasını çətinləşdirir və sayını azaldır. Bu da ümumi bazara çıxarılan ətlik mal və heyvanların sayına təsir göstərir. Çəkisinin çoxalması üçün mal-qaraya verilən yemin tərkibinə daxil olan komponentlər də xaricdən idxal olunur. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyindən “Azadlıq” radiosuna bildirilib ki, heyvan bazarları, eləcə də ət kəsimi məntəqələrində qiymətləri onlar özü təyin edir, bununla bağlı nazirlik mövqe verə bilməz: “Ümumiyyətlə, nazirlik qiymət müəyyənləşdirən tərəf deyil. Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalını subsidiyalaşdıran qurumuq. İdxal və ixrac proseslərini də Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi həyata keçirmir, digər qurumların işidir. Bazarda monitorinqi ancaq İqtisadiyyat Nazirliyinin qurumları apara bilər”. Qurumdan o da bildirilib ki, ölkədə on mindən çox ət kəsimi məntəqəsi var.
Qeyd edək ki, heyvandarlıqla məşğul olanlara subsidiya verilmir, lakin süni mayalanma ilə doğulan hər buzova görə 100 manat yardım edilir. Dövlət kənd təsərrüfatına güzəştli kreditlər də ayırır, kəndli bundan yararlanmaq üçün təsərrüfatı ilə bağlı bilgiləri “Aqrar Kredit və İnkişaf” Agentliyinə təqdim etməlidir. Lakin fermerlər bu təklifdən heç də həmişə yararlana bilmirlər. Onlar prosesin həm uzun çəkməsindən gileylənir, həm də bunun sərfəli olmadığını deyirlər. Kənd təsərrüfatı üzrə ekspert Lalə Çinarlının sözlərinə görə, iri heyvandarlıq təsərrüfatlarının bəziləri artıq öz fəaliyyətlərini dayandırıb. O deyir ki, bugünkü şərait perspektivdə bu sahədə qiymətlərin daha da bahalaşması ilə özünü göstərəcək. Mütəxəssisin fikrincə, ət qıtlığı gözlənilməsə də, artıq həyəcan siqnalının zamanıdır. L.Çinarlı sözügedən radioya açıqlamasında istehsalçıların bazara çıxışını asanlaşdırmağı, intensiv yemləmənin təşkilini vacib sayır: “Yem və ot tədarükü artırılmalıdır. Məsələn, 3 milyon ton şirəli yemə ehtiyac var, amma cəmi 3 min ton istehsal olunur. Əvvəla, dövlət yem bazaları yaratmalıdır, şirəli yem və ot istehsalı artmalıdır ki, qiymət ensin. Rayonlarda ailə fərdi təsərrüfatlarında heyvandarlığın inkişafı üçün müəyyən stimullar yaradılmalıdır. Məsələn, fermerlərin növbəli olaraq öz heyvanları iri ət kəsimi məntəqələrinə verməsi, qaldıqları rayon və qonşu rayonlardakı ət ehtiyacının xaricdən gələn heyvanlar yox, yerli məhsullarla qarşılanması üçün sistem qurulmalıdır. Yəni, zəncirə qoşmaq lazımdır”. Onun digər təklifi 2020-ci ildən Azərbaycanın nəzarətinə qaytardığı Qarabağ regionunda yararlı torpaqların ailə fərdi təsərrüfatlarına verilməsidir. Elə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, digər hökumət rəsmiləri də bu sahənin Qarabağda inkişaf etdiriləcəyini deyirlər. Fermerlər isə çörəkpuluna görə yurd-yuvalarını tərk etmək istəmirlər. Bütün bunlar heyvandarlıqla bağlı ciddi problemlərin yaranması deməkdir.
Tahir TAĞIYEV
