Dünyada pul var, ancaq müharibəyə xərclənir - COP29 çağırış edir...
COP29 çərçivəsində keçirilən tədbirlərdə birmənalı olaraq iqlim dəyişmələrinə qarşı dünya ölkələrinin ləngimədən təcili addımlar atması tələb olunur. Ekspertlər qeyd edir ki, bunlar təsadüfi xarakter daşımır. Çünki hər keçən gün ilqim böhranı daha da dərinləşir. Bunu BMT-nin Ətraf Mühit Proqramının (UNEP) 2024-cü il üçün Emissiya Fərqi Hesabatı da təsdiq edir.
Hesabatda 2023-cü ildə qlobal istixana qazı emissiyalarının 57,1 qiqatona çatdığı göstərilir. Təşkilat bu dərin iqlim böhranı ilə mübarizə üçün təcili tədbirlərin görülməsi zərurətini vurğulayır. Hesabatda emissiyaların böyük hissəsi enerji sektoruna aid edilir, sistem islahatlarının vacibliyi vurğulanır. Sənədə görə, emissiyaların 68 faizinin enerji sektoruna aid edilməsi ilə rəqəmlər göstərir ki, bu sahə hələ də karbon tullantılarında üstünlük təşkil edir. Təkcə elektrik enerjisi istehsalının payına 26 faiz emissiya düşür. Bu rəqəm nəqliyyatda 15 faiz, sənayedə 11 faiz, strukturlarda 6 faiz və yanacaq istehsalında 10 faiz təşkil edir. Nəqliyyat sektorunda avtomobil nəqliyyatı ən böyük emissiya mənbəyidir və 11 faiz təşkil edir. Aviasiya isə bu rəqəmə daha 2 faiz əlavə edir. Hesabatda daha sonra deyilir: “Müxtəlif sektorlarda istixana qazı emissiyalarının əsas lokomotivi qlobal səviyyədə və bütün əsas sektorlarda - nəqliyyatdan başqa, COVID-19 pandemiyası zamanı və ondan sonra artmış fəaliyyət səviyyələridir”. Sənaye prosesləri bu məsələdə 9 faizlik paya malikdir, sement istehsalı da əsas pay sahibidir. Kənd təsərrüfatında 11 faiz emissiya qeydə alınıb. Bu, əsasən heyvandarlıq və biokütlənin yandırılması və torpaqdan istifadə, torpaqdan istifadə dəyişikliyi nəticəsində baş verib və meşə təsərrüfatı ilə kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və digər torpaq istifadəsi sektorları 18 faizlik emissiyaya malikdir. Bərk və maye tullantılar kimi digər mənbələr ümumi emissiyalara 4 faiz əlavə edir. BMT qeyd edir ki, son iki onillikdə emissiya meyilləri dəyişsə də, indiki, adambaşına düşən və tarixi emissiyalar arasında nəzərəçarpacaq fərqlər hələ də mövcuddur: “Adambaşına düşən istixana qazları emissiyaları Amerika Birləşmiş Ştatları və Rusiya Federasiyasında 6,6 ton karbon ekvivalenti olan dünya orta göstəricisindən əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir və Hindistanda, Afrika İttifaqında bu göstərici əhəmiyyətli dərəcədə aşağıda qalır. Tarixi məcmu karbon emissiyaları baxımından Amerika Birləşmiş Ştatları bu günə qədər ən çox qlobal karbon emissiyaları istehsal edib, ondan sonra Avropa İttifaqı və Çin gəlir. Əksinə, Hindistan və Afrika İttifaqının yüksək məskunlaşma səviyyəsi olan ölkələri və regionları olmasına baxmayaraq, onlar tarixi məcmu emissiyaların yalnız kiçik bir hissəsini istehsal edib”. Yeni məlumatlar göstərir ki, Çində emissiya 2022-ci ilə nisbətən 5,2 faiz artaraq 16,000 meqaton ilə dünyanın ümumi emissiyasının 30 faizini təşkil edib. Hindistanın adambaşına düşən emissiyaları ilə ən aşağı göstəricilər arasında qalır, lakin onun sürəti 6,1 faiz artıb. Emissiyaların 7,5 faiz azalması ilə Avropa İttifaqı iqlim hədəflərinə doğru nəzərəçarpacaq irəliləyiş əldə edib.
Tarixən Birləşmiş Ştatlar qlobal karbon emissiyalarının 20 faizinə cavabdeh olan ümumilikdə ən böyük emitentdir, ondan sonra hər biri 12 faiz olmaqla Çin və Avropa İttifaqı gəlir. Hesabat açıq bir xəbərdarlıq təqdim edir: 2030-cu ilə qədər qlobal istixana qazı emissiyaları demək olar ki, yarıya endirilməsə, Paris Sazişinin 1,5 dərəcə Selsi hədəfinə çatmaq mümkün olmayacaq və beləliklə, hətta 2 dərəcə Selsi hədəfi də təhlükə altına düşəcək. Bununla belə, BMT, həmçinin 2035-ci ilə qədər emissiyaların 38 faizini azaltmağa kömək edə biləcək günəş və külək enerjisinin artırılması və 20 faizinə töhfə verə biləcək meşə idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi kimi işlək variantlar təklif edir. Bir ton karbon ekvivalenti üçün 200 dollardan az təxmini dəyəri ilə 1,5 dərəcə Selsi hədəfinə çatmaq mümkündür. Bu iddialı hədəflərə nail olmaq təkcə iqlim təsirlərinin yumşaldılması üzrə investisiyaların altı dəfə artırılmasını deyil, həm də əlaqəli sosial-iqtisadi və ekoloji faydaları nəzərə alan ümummilli strateji yanaşma tələb edir. Hesabatda bununla bağlı qeyd olunur: “Mövcud qlobal tullantıların dörddə üçünə cavabdeh olan G20 üzvləri qlobal emissiyaların xalis sıfıra çatması zamanı əsas vəzifələri müəyyən edəcəklər. Bununla belə, hüquqi status, icra planlarının mövcudluğu və keyfiyyəti, habelə yaxınmüddətli emissiya trayektoriyalarının xalis sıfıra uyğunlaşdırılması daxil olmaqla, xalis-sıfır icraya inamın əsas göstəriciləri üzrə hədəflərə çatmaqda məhdud irəliləyiş əldə edilib”. Bunlar fonunda hesab olunur ki, COP29 inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqlim fəaliyyəti ilə bağlı ambisiyalarını artırmaq üçün olduqca vacib platformadır. İnkişaf etməkdə olan ölkələr ədalətlilik prinsiplərinə uyğun töhfə verməli və iqlim probleminin həlli üçün diferensiallaşdırılmış öhdəlikləri həll etməlidirlər. Hazırda inkişaf etməkdə olan ölkələrin ehtiyaclarına cavab vermək üçün trilyonlarla dollar tələb olunur. Dünyada pul var, amma o, indi müharibələrə xərclənir. Çatışmayan isə inkişaf etməkdə olan ölkələri dövlət maliyyəsi ilə təmin etmək üçün inkişaf etmiş ölkələrin siyasi iradəsi, istəyidir. İqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma prosesində beynəlxalq əməkdaşlığın və maliyyə dəstəyinin əhəmiyyətini nəzərə alaraq, uyğunlaşma iqlim böhranının həllinin əsas elementidir. Elə COP29-da bunlar əsas diqqət mərkəzinə çatdırılır.
Samirə SƏFƏROVA
