Bakı İrəvanın yarımçıq saziş layihəsinin üstündən birdəfəlik xətt çəkdi - düzü bu idi...
“Sülh müqaviləsinin bütün bəndləri eyni dəyərə malikdir, birini digərindən ayırmaq olmaz”. Bunu Prezident İlham Əliyev Belçika Krallığının Azərbaycanda yeni təyin olunmuş fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Julyen de Freponun etimadnaməsini qəbul edərkən deyib.
Dövlət başçısı bu baxımdan Ermənistan hökumətinin “bu vaxtadək nə barədə razılaşdırılıbsa, ona imza atılsın, razılaşdırılmamış müddəalar növbəti mərhələlərə saxlanılsın” təklifini tamamilə reallıqdan kənar hesab etdiyini bildirdi və bu cür yanaşma presedentinin ona məlum olmadığını vurğuladı. Xatırladaq ki, Ermənistan rəsmiləri son aylar dəfələrlə bəyan ediblər ki, onlar sülh sazişinin tezliklə bağlanmasına tərəfdardırlar. Baş nazir Nikol Paşinyan sentyabrın 26-da BMT Baş Assambleyasındakı çıxışı zamanı bunları demişdi: “Azərbaycan prezidenti və mən dəfələrlə qeyd etmişik ki, qeyd olunan sazişin ən azı 80 faizi razılaşdırılıb. İndi Ermənistan bu tarixi fürsətdən yararlanmaq və dalana dirənmək riskindən qaçmaq üçün əvvəllər razılaşdırılmış hissələr üzrə sülh sazişi bağlamağı, sonra isə qalan məsələlər üzrə danışıqları davam etdirməyi təklif edir”. Amma təbii ki, yarımçıq sülh müqaviləsi ola bilməz və Azərbaycan Ermənistanın bu yanaşmasını absurd hesab edir. Son bir neçə ildə hər iki ölkə arasında həm Avropa İttifaqı, həm də Rusiyanın vasitəçiliyi ilə ayrı-ayrılıqda danışıqlar aparılsa da, hələlik, sülh sazişi imzalanmayıb. Danışıqların detalları açıqlanmır. Ötən ildən başlayaraq isə tərəflər sərhədlərin delimitasiyası ilə bağlı birbaşa danışıqlara başlayıblar. Amma sülh müqaviləsi ilə bağlı məsələ Ermənistanın günahı üzündən uzanır. Məsələni şərh edən rusiyalı ekspert, ermənipərəst Stanislav Tarasovun sözlərinə görə, Paşinyan aylardır ki, “razılaşdırılan bəndlər üzrə” sülh sazişini imzalamaq, heç olmasa, Azərbaycanla bir-birinə hücum etməmək barədə beynəlxalq öhdəlik götürmək və kommunikasiyaları “öz yurisdiksiyası daxilində” açmaq üçün çox cəhd etdi və Qərb platformalarında bu istəyinə nail olmağa çalışdı. Ancaq Azərbaycan öz tələblərindən bir addım da geri çəkilmədi: “Paşinyan sazişi, çox güman ki, Vaşinqtonda imzalamaq istəyirdi, bunun üçün Vaşinqton kifayət qədər ciddi səylər göstərdi, görüşlər keçirdi, təmaslar oldu. Lakin nəticə vermədi, həmin plan baş tutmadı, əksinə, Azərbaycan ritorikanı gücləndirdi və İrəvan və Qərb qarşısında yeni tələblər irəli sürməyə başladı”. O bildirib ki, Rusiya lideri Vladimir Putinin Bakıya səfərindən sonra 10 noyabr 2020-ci il bəyanatının 9-cu bəndi ilə bağlı Kremlin təzyiqi gücləndi: “Bunun ardınca İrəvanın Rusiyaya, Rusiya vasitəçiliyinə və 10 noyabr sənədinə yönəlik tənqidləri oldu. Bu müddət ərzində, təbii ki, çox müxtəlif şeylər deyildi, marşrutda rus varlığının olmayacağında israr edildi, hətta Avropa təşkilatına nəzarətin verilə biləcəyi bildirildi. Nəhayət, ilk dəfədir ki, Zəngəzur dəhlizində Rusiyanın “monitorinq” aparması məsələsi gündəmə gətirilir və bu, müəyyən məna kəsb edir”. Qərbin təzyiqlərinin heç bir nəticə vermədiyinə diqqət çəkən Tarasov bu müddətdə sülh sazişi başğala bilməyən Paşinyanın Ukrayna cəbhəsində Rusiyanın uğurları fonunda çarəsiz duruma düşdüyünə işarə edib: “Ermənistan artıq anlayır ki, sülh sazişini imzalamaq üçün 10 noyabr bəyanatının 9-cu bəndini yerinə yetirməyə çalışmalıdır, çünki Qərb prosesi tərk edib və Ermənistana təhlükəsizlik təminatı verə bilmir. Ancaq Paşinyan bunu “nəzarət prosesi” kimi yox, “monitorinq prosesi” kimi paketləməyə cəhd edir.
O da ola bilər ki, bu məsələ yüksək səviyyədə müzakirə olunub və İrəvan-Moskva formatında müəyyən konsensus formalaşıb ki, orada sərhədçilərin sabit, daimi mövcudluğu yox, İrəvan üçün məqbul olan hansısa başqa format olacaq. Bu, İran üçün də məqbul sayıla bilər”. Tarasov bildirib ki, Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçukun blokadanın Rusiyasız götürülə bilməyəcəyini deməsi təsadüfi deyildi: “Azərbaycan yalnız bütün məsələlər həll olunanda imza atacağını bəyan etdi. Dəhliz əslində Azərbaycan üçün ən vacib məsələlərdən biri idi. 10 noyabr sənədinin 9-cu bəndinin həyata keçirilməsi müəyyən konsensus prinsipinə əsasən, Qərbdən başqa regionda hamı üçün faydalıdır”. Bu arada onu da qeyd edək ki, Ermənistan və Azərbaycan arasında yekun sülh müqaviləsinin imzalanması ətrafında müzakirələr getdiyi vaxtda şərti sərhəddə atəşkəsin tez-tez pozulması halları da yaşanır və bu İrəvanın günahı ucbatından baş verir. Hazırda apardığı manevrlərlə Ermənistan həm Azərbaycanla guya sülh müqaviləsi imzalamağa hazır olduğunu göstərməyə çalışır, həm də atəşkəs pozuntuları, təxribatlar həyata keçirir. O da bəllidir ki, COP29-a qədər Azərbaycanla Ermənistan arasında ən azı ilkin sülh müqaviləsinin imzalanması rəsmi Bakının ideyasıdır. Azərbaycan bununla bağlı mövqe ortaya qoyub. Amma təəssüflər olsun ki, indiyədək Azərbaycan tərəfindən qaldırılan məsələlərə həm Ermənistan, həm də onun havadarları tərəfindən adekvat qiymət verilməyib. Ermənistan COP29-a qədər sülh imzalamaqla bağlı fikirlərində səmimi və dürüst olsa idi, bu günə qədər ölkə Konstitusiyasının dəyişdirilməsi ilə bağlı cəhdlər edərdi. Eyni zamanda nəzərə almaq lazımdır ki, bugünki Ermənistan hakimiyyəti və dövlət strukturları öz mövcudluğunu ancaq Azərbaycanla gərginlik üzərində qurur. Hərçənd rəsmi Bakı ilə sülh Cənubi Qafqazda rifah və sabitliyin əldə edilməsinə böyük töhfə verə bilər. Ancaq Ermənistan bu məsələdə səmimi tərəf kimi iştirak etmir. Bu da yekun sülh müqaviləsinin imzalanmasını əngəlləyir. Lakin bunun ən çox zərəri elə Ermənistanın özünə dəyir.
Samirə SƏFƏROVA
