"Moskvada gizli üçtərəfli Əliyev-Putin-Paşinyan görüşü" - "BRİCS-də konkret razılaşma olacaq"...
Moskvada Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında gizli görüş keçirilib. Belə bir iddia ilə Ermənistanın “Qraparak” nəşri çıxış edib. Nəşr yazır ki, gizli görüş oktyabrın 8-də səhər saatlarında baş tutub və bu haqda ictimaiyyətə məlumat verilməyib:
“BRİCS-in Kazanda keçiriləcək sammitində üçtərəfli görüş açıq şəkildə keçiriləcək. Moskvadakı gizli görüş buna hazırlıq məqsədi daşıyıb. Ermənistanın MDB xarici işlər nazirlərinin müavinlərinin görüşündə qəbul edilən iki bəyanata qoşulmaması Paşinyanın Qərb mərkəzləri qarşısında götürdüyü öhdəliklərə sadiq olduğunun görüntüsünü yaratmaq məqsədi daşıyır. Məlumatlara görə, üçtərəfli görüşdən imtina edən də Ermənistandır. Lakin gizli görüşün olduğu və Kazanda açıq şəkildə davam etdiriləcəyi ilə bağlı razılığa gəlindiyi haqda məlumatlar var”.
Bununla yanaşı, qeyd olunur ki, Rusiya cari il ərzində Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin razılaşdırlmasında olduqca maraqlıdır. Bu mənada Kazanda müəyyən yeniliklərin olması istisna olunmur. Məsələ ilə bağlı “Vesti Kavkaza” nəşri yazır: “Moskvada keçirilən MDB dövlət başçılarının sammiti daha çox Birliyin iki üzvü - Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin nizamlanmasına həsr olunub. Məhz bu respublikaların rəhbərləri ilə Rusiya prezidenti Vladimir Putin Kremldə ayrıca görüşlər keçirdi. Birliyə üzv ölkələrin bütün liderləri MDB-nin bu il Moskvanın ev sahibliyi etdiyi illik sammitə bir gün əvvəl toplaşmışdılar. Hətta KTMT müttəfiqləri ilə görüşləri tez-tez buraxan Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və onun kabinetinin üzvləri də MDB-nin Moskva sammitini diqqətdən kənarda qoymayıblar. Sammit başlamazdan əvvəl Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan velosipedlə Moskva sahili ilə gəzib, Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzəyan isə rusiyalı həmkarı Sergey Lavrovla yeni tendensiya - kvadroberləri müzakirə etməyə nail olub. Moskvada keçirilən görüş isə Vladimir Putinin ad gününün ertəsi günü baş tutdu və o, ad gününü hörmətli qonaqların əhatəsində qeyd etdi. Sammitin ev sahibi MDB-nin Rusiyanın xarici siyasətinin prioritetlərindən biri olduğunu diqqətə çatdırıb. “Bizim üçün Birlik ölkələri bizim ən yaxın qonşularımız, dostlarımız, strateji tərəfdaşlarımızdır və təbii ki, əməkdaşlığımızı hər cür gücləndirməyə sadiqik”, - deyə Putin bildirib. Görüşdə Rusiya prezidenti qeyd edib ki, iştirakçılar iqtisadiyyata, iri sənaye layihələrinin işə salınmasına, kənd təsərrüfatı və infrastruktura, eləcə də MDB məkanında əməkdaşlığın səmərəliliyinin artırılmasına diqqət yetiriblər. Digər sahələrdə, məsələn, terrorizmlə mübarizədə də əməkdaşlıq inkişaf edir. Vladimir Putin MDB ölkələrindən olan könüllülərin forumunun keçirilməsini təklif edib və rus dili üzrə beynəlxalq təşkilatın yaradılmasının vacibliyini qeyd edib. Təşəbbüs Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayevə məxsusdur və sazişi indiyədək yalnız Rusiya, Belarus, Qırğızıstan və Tacikistan ratifikasiya edib. “Ümid edirəm ki, digər dostlarımız, iştirakçı ölkələr sazişin qüvvəyə minməsi üçün daxili prosedurları tamamlayacaqlar”, - Putin bildirib. Müasir şəraitdə inteqrasiyanın ciddi problemlərindən biri xarici siyasətdir. Rusiya Ukraynada Qərblə üz-üzə gələndə, ABŞ və Aİ postsovet ölkələrini anti-Rusiya sanksiyalarına qoşulmağa məcbur etdikdə, diplomatiyada konsensus tapmaq çətinləşir. Putin MDB ölkələrinin xarici siyasətdə koordinasiyasının böyük əhəmiyyətini qeyd edərək, xarici işlər nazirlərinin mütəmadi görüşlərinin mövqelərin yaxınlaşmasına töhfə verdiyini vurğulayıb.
Bütün MDB ölkələrini birləşdirən əsas mövzulardan biri tarixi yaddaşdır. Hər bir respublika öz Böyük Vətən Müharibəsi qəhrəmanlarını şərəfləndirir və 9 Mayı qeyd edir. Bu gün dünyada tarixi yenidən nəzərdən keçirmək, SSRİ və onun xalqının faşizm üzərində Qələbəyə verdiyi töhfələrə yenidən baxmaq cəhdləri var. Rusiya tarixi həqiqətin müdafiəsinin əsas təşəbbüskarıdır. Vladimir Putinin Bakıya səfəri zamanı o, azərbaycanlı həmkarı İlham Əliyevlə 2025-ci ildə Böyük Qələbənin 80 illiyini geniş şəkildə qeyd etmək barədə razılığa gəlib. MDB-nin Moskva sammitində iştirakçılar bu mövzunu qaldırıblar və Qələbənin ildönümü ilə bağlı müraciət imzalayıblar. Onlar orada tarixin saxtalaşdırılmasının qarşısını almağa və millətçiliyin bəraət qazanmasına qarşı durmağa çağırıblar. Bir çox başqa aspektlərlə yanaşı, MDB həmişə ölkələrin münaqişəli məsələlərdə ünsiyyət qura və kompromislər tapa bildiyi platformalardan biri olub. 90-cı illərin əvvəllərindən Ermənistan-Azərbaycan münasibətləri burada bir nümunədir. Əvvəllər iki ölkə liderləri arasında görüşlər müntəzəm ünsiyyət və müəyyən dil tapmaq cəhdləri ilə məhdudlaşırdısa, 2020-ci ildə Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan və xüsusən 2023-cü ildə Qarabağdakı separatizm ocağının ləğvindən sonra konkret razılaşmalar meydana çıxdı. 2024-cü ilin yeni il ərəfəsində İlham Əliyev və Nikol Paşinyan Sankt-Peterburqda MDB-nin qeyri-rəsmi sammitində Yekaterina sarayında görüşüblər. Sonra onlar heç nə ilə bağlı ciddi razılığa gəlmədilər, lakin görüşün özü son dərəcə vacib idi, çünki bu, Qarabağda antiterror tədbirlərindən sonra ilk görüş idi. MDB-nin budəfəki sammitini Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşmasında sıçrayış adlandırmaq olar. Nikol Paşinyan həmkarları qarşısında çıxışı zamanı İrəvanın Cənubi Qafqazda sülhün bərqərar olmasına qəti sadiq olduğunu bəyan edib. O, Ermənistanın Azərbaycanla sərhədlərinin delimitasiyası sahəsində mühüm irəliləyişləri qeyd edib. O cümlədən, onun sözlərinə görə, delimitasiya üç istiqamətdə aparılıb. Ermənistanın baş naziri açıq şəkildə bildirdi ki, ölkəsi nəqliyyat kommunikasiyalarını açmağa hazırdır, lakin öz şərtləri ilə. “Ermənistan öz ərazisindən nəqliyyat vasitələrinin, yüklərin, sərnişinlərin, boru kəmərlərinin, kabel yollarının keçməsini təmin etməyə hazırdır. Biz Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat vasitələrinin, yüklərin, sərnişinlərin, boru kəmərlərinin, kabel xətlərinin keçidini təmin etməyə hazırıq”. Paşinyanın bəyanatı tarixidir. Axı İrəvan əvvəllər Zəngəzur dəhlizinin yaradılması ideyasını daim rədd edirdi, baxmayaraq ki, təşəbbüs Ermənistan, Azərbaycan və Rusiya liderlərinin 2020-ci il 10 noyabr tarixli Üçtərəfli Bəyanatında öz əksini tapmışdı. Uzun müddətdir ki, tərəflər kompromis tapa bilməyib və son vaxtlar bu məsələni gələcək sülh sazişinin çərçivəsindən tamamilə kənarda qoymaq qərarına gəliblər. İndi isə Ermənistan lideri əslində əvvəllər rədd etdiyi fikirlə razılaşır. Bəlkə də Zənzəzur dəhlizindəki nöqtənin sülh müqaviləsindən çıxarılması kompromis tapmağı asanlaşdırdı. Nəqliyyat layihəsinin müzakirəsi zamanı əsas mübahisə terminologiyada yaranıb. Bakı bunu “dəhliz” adlandırıb və İrəvan bəyan edib ki, bu, ekstraterritoriallıq və Sünik bölgəsinin bir hissəsinə nəzarəti itirmək deməkdir. İndi, görünür, Moskva İrəvanı inandıra bilib ki, Bakı Ermənistanın suverenliyinə iddia etmir və nəqliyyat dəhlizinin açılması nəinki təhlükə yaratmır, həm də İrəvana xeyir verəcək. Ermənistan Azərbaycandan birbaşa yanacaq (neft və qaz) alıb tranzitlə pul qazana biləcək, Bakı isə öz eksklavı Naxçıvanla ən qısa marşrutla əlaqə saxlamaq imkanı əldə edəcək. İlham Əliyev çıxışında Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılması mövzusunu qaldırmayıb, mədəni-humanitar əməkdaşlıq və tarixi yaddaşa dəstək olduğunu vurğulayıb. O, Azərbaycanın faşizm üzərində Qələbədə xidmətlərini qeyd edib. Rusiya üçün Cənubi Qafqazda nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması da son dərəcə maraqlıdır, çünki proses Moskvanın iştirakı və vasitəçiliyi ilə gedir. Rusiya “3+3” formatında iştirakçı ölkələrdən biridir. Ola bilsin ki, Rusiya şirkətlərinin, məsələn, Rusiya Dəmir Yollarının iştirakı ilə Ermənistan ərazisində Zəngilanla Naxçıvan arasında yollar çəkilsin. Üçtərəfli Bəyannaməyə əsasən, dəhliz Rusiya FTX qüvvələri tərəfindən qorunmalıdır. Bu məqamın aktual olub-olmadığı hələ də bəlli deyil, çünki MDB sammiti günü məlum olub ki, Ermənistanın bu ərazisində Rusiya hərbi varlığı azalacaq. İndi Rusiyanın Ermənistanın İranla sərhədini mühafizəsini dayandıracağı bəlli olduqdan sonra, ola bilsin ki, çox tezliklə İrəvan 102-ci hərbi bazanın Gümrüdən çıxarılmasını müzakirə etməyə başlasın. Paşinyanın kabinetinin və onun partiyasının Avropa istəkləri fonunda Ermənistan Rusiyanın öz ərazisindəki bütün mümkün geosiyasi varlığını ləğv etməyi hədəfləyir. Nəticə ondan ibarətdir ki, MDB sammiti əməkdaşlığı möhkəmləndirdi və qlobal çaşqınlıq şəraitində yeni layihələrin işlənib hazırlanmasını müəyyən etdi. Xüsusilə, o, Ermənistan-Azərbaycan barışığında gələcək irəliləyişlərə töhfə verib. Rusiya bu prosesdən qazanır, lakin Paşinyan hakimiyyətinin Qərb kursu ucbatından Ermənistanda itkilər verməkdə davam edir”.
Tahir TAĞIYEV
