Harris Trampdan cəmi 7 səs öndədir - lakin həlledici 93 səs hələ sahibini axtarır...
ABŞ-də 5 noyabr prezident seçkiləri günü yaxınlaşdıqca, namizədlər Donald Tramp və Kamala Harris Pensilvaniya, Miçiqan, və Viskonsin ştatlarına dəfələrlə səfər ediblər. Onlar bu ştatlarda qərarsız seçicilərin az faizinin səslərini qazanmaqla seçkilərin gedişatını öz xeyirlərinə dəyişdirə bilərlər.
Hesab edilir ki, 7 “tərəddüdlü ştat” ABŞ-ın 47-ci prezidentini müəyyənləşdirmək baxımından çox önəmli rol oynayacaq. Əslində, seçkinin sonucu bu ştatlar arasında paylanmış cəmi 150 min səsdən asılı ola bilər.
Məlumat üçün bildirək ki, “tərəddüdlü ştatlar” ABŞ-ın növbəti prezidentinin kim olacağının müəyyənləşdiyi və mübarizənin gərgin keçdiyi ştatlardır. Belə ştatlar “yelləncək ştatlar” da adlanır. Builki belə ştatlar Pensilvaniya, Miçiqan, Viskonsin, Arizona, Nevada, Corciya və Şimali Karolinadır. Tarix boyunca demoqrafik durum, problemlər, siyasi partiyalar dəyişən qədər bu cür ştatlar da dəyişib. Əhalisinin xeyli hissəsi işçi sinfinə mənsub Pensilvaniya, Miçiqan və Viskonsin tarixən demokratlara səs verən ştatlar olub. Ancaq onların hər üçü 2016-cı ildə Trampa səs verib. Tramp öz seçki kampaniyasında işçilərdən gərəyindən çox yararlanaraq elitanı varlandıran ticarət qanunlarına qarşı çıxış edirdi. O, idxal məhsullarına tariflər tətbiq edəcəyini və istehsal sahəsində iş yerlərini bərpa edəcəyini vəd edirdi. Şimali Karolina və Corciya isə, əksinə, prezident seçkilərində tarixən Respublikaçılar Partiyasına səs verib. Ancaq son illərdə bu iki ştatda mübarizə xeyli gərginləşib. Şimali Karolinaya Nyu-York və tarixən demokratlara səs verən digər ştatlardan xeyli adam köçüb. Corciyada da qaradərili və digər qeyri-ağ qrupların faiz nisbəti artıb. Qaradərili amerikalılarsa tarixən çox vaxt demokratlara səs verirlər. Minnesotadakı Hemlayn Universitetinin siyasi elmlər professoru Devid Şults deyir ki, “tərəddüdlü ştatlar” fenomeni ölkənin mürəkkəb seçki sisteminin və bir çox ştatlarda eyni partiyanın dönə-dönə qalib gəlməsinin nəticəsidir. Prezident sisteminə sahib olan bir çox başqa ölkələrdən fərqli olaraq, ABŞ öz liderini ümumxalq səsverməsi ilə seçmir. Prezident seçkisinin qalibini ayrı-ayrı ştatlarda keçirilən seçkilərin nəticəsi müəyyənləşdirir. Devid Şults bildirir ki, bu, ABŞ-da 50 ştat və Kolumbiya Dairəsində keçirilən 50 ayrıca seçki deməkdir. Hazırda hər iki namizəd seçki kollegiyasının səslərini qazanmaq üçün mübarizə aparır. Hər bir ştatda əhalinin sayına görə müəyyən miqdarda kollegiya üzvləri var. Namizədlər seçkidə qələbə qazanmaq üçün 538 kollegiya üzvünün an azı 270-nin səsini toplamalıdır. Bütün diqqətlər prezident seçkilərində kimin qalib gəldiyinə yönələcək, lakin seçicilər eyni zamanda Konqresin yeni üzvlərini - hökumətin qanunverici orqanını da seçəcəklər. Nümayəndələr Palatasındakı 435 yerin hamısının, Senatda isə 33 yerin sahibi noyabrın 5-də keçiriləcək seçkilərdə bəlli olacaq. Hazırda respublikaçılar Nümayəndələr Palatasına, demokratlar isə Senata nəzarət edirlər. Adətən qalib seçki gecəsi elan edilir, lakin istisna hal kimi 2020-ci ildə prezident seçkilərində bütün səslərin hesablanması bir neçə gün çəkib. Dövlət başçısı dəyişdiyi halda, seçkidən sonrakı dövr prezident administrasiyasının yeni üzvlərinin formalaşdırıldığı və planlarının hazırlandığı “keçid dövrü” kimi tanınır. Prezident yanvar ayında Vaşinqtondakı Kapitoli binasında keçirilən andiçmə mərasimində rəsmi olaraq səlahiyyətlərinin icrasına başlayır.
Hazırda “tərəddüdlü ştatlar” ABŞ-ın növbəti prezidentinin kim olacağını müəyyənləşdirən əsas söz sahibi olacaqlar. Onu da bildirək ki, bir neçə istisna xaric, hər bir ştatın seçki kollegiyası səslərinin hamısını həmin ştatda ən çox səs toplayan namizədə verir. Məsələn, Pensilvaniyada xalq səsverməsinin qalibi seçki kollegiyasının 19 səsini alır. Hər bir ştata əhalisnin təxmini sayına görə seçki kollegiyası səsləri təyin edilib. Alyaska, Şimali Dakota, Cənubi Dakota, Vermont, Vayominq və Kolumbiya Dairəsinin hərəsinin üç seçki kollegiyası səsi var. Ən çox seçki kollegiyası səsinə malik ştatlarsa 54 səslə Kaliforniya, 40 səslə Texas, 30 səslə Florida və 28 səslə Nyu-Yorkdur. 38 ştatda əsrin başlanğıcından bəri eyni partiya bütün prezident seçkilərində səslərin çoxunu əldə edib və çox vaxt böyük fərqlə qələbə qazanıb. Yalnız 12 ştat 2000-ci ildən bəri azı bir dəfə fərqli nəticə göstərib. Bəzi ştatlarda isə eyni partiya üstünlüyü bundan da uzun müddət qoruyub saxlayıb. Məsələn, Minnesotada seçicilər ta 1976-cı ildən bəri səslərin çoxunu Demokratlara veriblər. Texasda isə seçicilər 1980-ci ildən bəri daim Respublikaçılara səs verirlər. Devid Şults bu fonda qeyd edir: “Partiya loyallığı bu qədər güclü olduğu üçün biz bir çox ştatın 2024-cü il seçkilərində necə səs verəcəyini illər əvvəldən bilirdik”. Müstəqil seçki və sorğu aqreqatı olan “270towin.com” saytının dəyərləndirməsinə görə, Harris məntiqli olaraq Kaliforniya, İllinoys və Nyu-York kimi ştatlarda qalib gələrək 226 seçki kollegiyası səsi əldə edəcəyinə güvənə bilər. Trampınsa Texas, Florida və Tennessi kimi ştatlarda üstünlük qazanaraq azı 219 səs toplayacağı gözlənilir. Yerdə qalansa toplam 93 seçki kollegiyası səsinə malik 7 “yelləncək ştat”dır. Seçkinin nəticəsini də bu ştatlar təyin edəcək. Vaşinqtonda yerləşən “The Hill” media qurumunun sorğu təhlillərinə görə, seçkiyə bir aydan az vaxt qalmış “yelləncək ştatlar”ın dördündə Harris, üçündə isə Tramp öndədir. Ancaq təhlil nəticələrinə görə, iki namizəd arasındakı fərqlər son dərəcə kiçikdir. “Yelləncək ştatlar”ın beşində namizədləri ayıran fərq 1 faizdən, ikisində isə 2 faizdən azdır. Şults deyir ki, 7 “yelləncək ştat”da 150 mindən 200 minədək səs, yaxud bu il veriləcəyi gözlənilən səslərin toplam sayının 0.1 faizə qədəri yanvarda Ağ Evə kimin daxil olacağını müəyyənləşdirəcək. Ancaq belə bir presedent artıq var: 2000-ci il prezident seçkilərinin nəticəsini Florida ştatındakı cəmi 537 səs müəyyən etmişdi. O zaman respublikaçı Corc Volker Buş demokrat Albert Qora qalib gəlmişdi. Ancaq builki seçki əsas döyüş meydanları sayıla biləcək ştatlar baxımından 2000-ci il deyil, 2020-ci il seçkiləri ilə müqayisə oluna bilər.
Samirə SƏFƏROVA
